Czym jest zakażenie układu moczowego u dzieci?

Definicja

Zakażenia układu moczowego to zakażenia bakteryjne dróg moczowych, które należą do najczęstszych infekcji bakteryjnych u dzieci. Dzielą się one na zakażenia górnego i dolnego odcinka układu (ZUM) w zależności od miejsca, którego dotyczą. Zakażenia dolnego odcinka układu moczowego dotyczą cewki moczowej i pęcherza moczowego. Zwykle nie są tak pwoażne jak zakażenie odcinka górnego - moczowodów lub miedniczki nerkowej.

Objawy

Objawy zakażenia układu moczowego u dzieci mogą być w wielu przypadkach nietypowe. Charakterystyczny jest ból i pieczenie podczas oddawania moczu. Chore dzieci zwykle chodzą do toalety częściej niż zwykle. W przypadku zakażenia górnego odcinka ukłądu moczowego u dzieci często występuje ból w bocznej części brzucha. Nieswoiste objawy mogą obejmować gorączkę, brak przyrostu masy ciała, wymioty lub biegunkę. Ponieważ dzieci zwykle potrafią same opisać objawy dopiero od 3–4 roku życia, u niemowląt i noworodków zakażenie często długo pozostaje niezdiagnozowane. Zwłaszcza noworodki czasami poważnie chorują z powodu zakażeń układu moczowego.

Przyczyny

Szczególnie w przypadku zakażeń dolnego odcinka układu moczowego, choroba rozwija się, gdy bakterie ze skóry w okolicy narządów płciowych dostają się do pęcherza moczowego przez cewkę moczową. U noworodków patogeny mogą pochodzić również z krwi. Najczęstszym patogenem jest bakteria jelitowa Escherichia coli. W niektórych przypadkach, zwłaszcza w przypadku nawracających infekcji dróg moczowych, wrodzone wady rozwojowe układu moczowego mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka.

Nieleczone zakażenie może wstępować wyżej i zajmować również moczowód i nerki.

Częstość występowania

Zakażenia dróg moczowych należą do najczęstszych zakażeń bakteryjnych w wieku dziecięcym. W 1-5% przypadków gorączka u dzieci w wieku poniżej 2 lat jest spowodowana zakażeniem układu moczowego. Wśród 6-letnich dzieci 7% dziewczynek i 2% chłopców doświadczyło objawowego zakażenia układu moczowego.

U dzieci pochodzenia europejskiego ZUM występuje 2-4 razy częściej niż u dzieci pochodzenia afrykańskiego. Dziewczynki chorują częściej niż chłopcy, ponieważ żeńska cewka moczowa jest krótsza i przez to bardziej podatna na wstępujące patogeny.

Badania dodatkowe

• Trudno jest postawić rozpoznanie tylko na podstawie dolegliwości, zwłaszcza u małych dzieci, ponieważ objawy zakażenia układu moczowego mogą być bardzo nieswoiste. Niemniej jednak opisane dolegliwości mogą stanowić wskazania do ewentualnego rozpoznania zakażenia układu moczowego, przy uwzględnieniu wieku.
• Przy ZUM górnego odcinka często dochodzi do pogorszenia stanu ogólnego. Oprócz gorączki, brzuch może być tkliwy na opukiwanie i ucisk, zwłaszcza w okolicy nerek.
• Pasek testowy do badania moczu może szybko i stosunkowo niezawodnie wykryć infekcję dróg moczowych. Mikroskopowe badanie moczu pozwala wykryć bakterie i białe krwinki.
• Posiew moczu może być badany pod kątem wzrostu bakterii. W uzasadnionych przypadkach wykonywany jest również posiew krwi.
• Podczas badania laboratoryjnego krwi oznacza się parametry stanu zapalnego (OB, CRP).
• Noworodki i niemowlęta z ciężkim przebiegiem choroby są zwykle leczone w szpitalu. W zakażeniach układu moczowego z towarzyszącą gorączką wykonuje się badanie ultrasonograficzne nerek i pęcherza moczowego. Obejmuje to również sprawdzenie, czy występuje wada wrodzona (np. odpływ pęcherzowo-moczowodowy), co zwiększa ryzyko ponownego zakażenia.

Leczenie

• Zakażenie zakażenia układu moczowego u dzieci leczy się przede wszystkim za pomocą antybiotyków. Przy podejrzeniu odmiedniczkowego zapalenia nerek należy szybko rozpocząć leczenie, ponieważ niedojrzałe nerki dzieci mogą łatwo ulec trwałemu uszkodzeniu. Dlatego u wszystkich dzieci poniżej 2. roku życia z potwierdzonym ZUM stosuje się takie samo postępowanie jak w przypadku zapalenia miedniczek nerkowych.
• Jeśli w moczu wykryto bakterie, a nie ma objawów, zwykle nie stosuje się antybiotykoterapii.
• W zależności od wieku dziecka i lokalizacji zakażenia dostępne są różne preparaty, które podaje się przez kilka dni. Objawy zwykle ustępują w ciągu kilku dni terapii, w przeciwnym razie należy ponownie przeprowadzić badanie lekarskie.
• W większości przypadków zakażenie układu moczowego jest chorobą jednorazową, ale w niektórych przypadkach, a zwłaszcza u dziewczynek, dochodzi do ponownych zakażeń. Jeśli takie zakażenia często nawracają, lekarz może zalecić dodatkowe badania, które mogą wyjaśnić przyczynę
• U niektórych osób mogą wystepować rzadkie wady rozwojowe i częste nawroty infekcji układu moczowego - wówczas lekarz może zalecić profilaktyczne podawanie antybiotyków lub leczenie chirurgiczne.
• Przy ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek istnieje ryzyko uszkodzenia nerek po częstych infekcjach. W tym przypadku dziecko jest badane dokładniej, aby wykluczyć wady rozwojowe układu moczowego, które mogą prowadzić do kolejnych niebezpiecznych zakażeń.
• Zakażenie dróg moczowych nie jest zakaźne. Dzieci zatem nie muszą pozostawać w domu. Inaczej jest w przypadku choroby o ciężkim przebiegu bądź z towarzyszącą gorączką. Wówczas wskazane jest pozostawienie dziecka w domu. 

Rokowanie

• Aby zapobiec infekcjom układu moczowego, nie należy powstrzymywać chęci oddania moczu i należy zadbać o odpowiednie spożycie płynów.
• U 30–50% zakażonych dziewcząt w ciągu roku dochodzi do nowego zakażenia, w ciągu 5 lat jest to 50–75%. U chłopców mniej niż 20% doświadcza nawrotu choroby. Od 1 roku życia nawroty u chłopców są rzadkie.
• ZUM dolnego odcinka układu moczowego i pierwsze zakażenia mają na ogół dobre rokowanie. Uszkodzenie nerek rozwija się u 5–15% dzieci w ciągu 1–2 lat od pierwszego ZUM.
• Nawracające zakażenia układu moczowego, ciężki odpływ (refluks) pęcherzowo-moczowodowy i bliznowacenie nerek zwiększają ryzyko przyszłych powikłań nerkowych.

Dodatkowe informacje

• Odmiedniczkowe zapalenie nerek.
• Antybiotykoterapia.
• Zakażenie układu moczowego u dzieci — informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski