Co to jest alergia?

Mianem alergii określa się nadwrażliwość układu odpornościowego na pewne substancje, z którymi organizm wchodzi w kontakt na przykład przez powietrze lub żywność. Te substancje, które u zdrowych ludzi nie powodują problemów zdrowotnych, nazywane są alergenami. Szacuje się, że prawie jedna trzecia populacji cierpi na choroby alergiczne. Do najczęstszych chorób alergicznych należą katar sienny, astma oraz alergie pokarmowe. Większość alergii pojawia się po raz pierwszy w dzieciństwie i okresie dojrzewania.

W ostatnich dziesięcioleciach w krajach zachodnich zauważalny jest stały wzrost liczby przypadków alergii, choć przyczyny tego zjawiska nie są jeszcze do końca zrozumiałe. Rozwój alergii jest złożonym procesem, którego przyczyny nie zostały w pełni wyjaśnione. Jednym z potwierdzonych czynników jest predyspozycja genetyczna, która zwiększa ryzyko wystąpienia alergii, zwłaszcza u dzieci mających w rodzinie rodzica lub rodzeństwo z chorobą alergiczną. Istotne jest także środowisko rodzinnego występowania alergii, jej rodzaj i nasilenie. Niemniej jednak, alergie mogą wystąpić nawet w rodzinach, gdzie wcześniej nie były obserwowane. Dodatkowe czynniki ryzyka obejmują dym tytoniowy, uszkodzenia barier ochronnych skóry, stres oraz kontakt z substancjami chemicznymi występującymi w miejscu pracy.

Zapobieganie alergiom

Istnieje wiele teorii i zaleceń dotyczących tego, jak zapobiegać rozwojowi alergii. Jednak tylko kilka z nich zostało udowodnionych naukowo. Poniżej przedstawiamy kilka zaleceń, które mają udowodnione działanie w zapobieganiu alergii i chorobom alergicznym.

Dieta

Jeśli chodzi o dietę, nie ma jednoznacznych dowodów na to, że konkretne pokarmy silnie wpływają na ryzyko wystąpienia alergii. Ogólnie rzecz biorąc, normalna, zrównoważona i zdrowa dieta jest zalecana dla niemowląt, małych dzieci, kobiet w ciąży i matek karmiących piersią. W okresie ciąży i karmienia piersią odradza się stosowanie ograniczeń i unikania niektórych pokarmów przez matkę. Istnieją jednak dowody na to, że ryby w diecie matki mają korzystny ochronny wpływ na rozwój zaburzeń atopowych w czasie ciąży i karmienia piersią.

Karmienie piersią

Karmienie piersią ma wiele pozytywnych skutków, zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Mleko matki ma również korzystne właściwości w odniesieniu do chorób alergicznych i zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia alergii. Dlatego matkom zaleca się pełne karmienie piersią przez pierwsze 4 miesiące życia dziecka.

Substytut mleka matki

W przypadkach, gdy karmienie piersią jest niemożliwe lub niewystarczające, dzieciom podaje się dodatkową mieszankę dla niemowląt. W tym przypadku, dla dzieci z rodzin, w których często występują choroby alergiczne, zaleca się specjalnie przetworzoną, tak zwaną hydrolizowaną mieszankę dla niemowląt. Ten substytut mleka matki jest również nazywany hipoalergicznym preparatem dla niemowląt. Jednak działanie zapobiegające alergii wykazano tylko u dzieci zagrożonych alergią. Preparaty mlekozastępcze na bazie soi nie są korzystne pod względem zapobiegania alergii.

Pokarmy stałe i żywienie dziecka w pierwszym roku życia

Obecnie zaleca się wprowadzenie pokarmów stałych u dzieci po ukończeniu 4 miesiąca życia, ponieważ w tym czasie rosną potrzeby żywieniowe dziecka. Badania nie potwierdzają, że opóźnianie tego procesu lub unikanie pewnych pokarmów w diecie ma wpływ na rozwój alergii, dlatego nie jest to zalecane. Podobnie nie ma dowodów na to, że wprowadzanie potencjalnych alergenów przed ukończeniem 4 miesiąca życia może zapobiec alergiom. Istnieją natomiast dowody na to, że spożywanie ryb przez dzieci w pierwszym roku życia może chronić przed rozwojem zaburzeń atopowych, dlatego zaleca się włączenie ryb do diety podczas rozszerzania pokarmów.

Masa ciała

Istnieją dowody, że częstość występowania astmy u dzieci jest większa przy podwyższonym wskaźniki masy ciała (Body Mass Index -BMI). Oprócz tego nadwaga i otyłość są związane z wieloma innymi chorobami. Dlatego zaleca się unikania nadwagi u dzieci również w celu zapobiegania chorobom alergicznym.

Środowisko dziecka

Niektóre warunki panujące w środowisku domowym dziecka mogą zwiększać ryzyko wystąpienia chorób alergicznych, dlatego istotne jest unikanie ich. Nadmierne wilgotne powietrze w pomieszczeniach, gdzie dziecko przebywa najczęściej, może sprzyjać rozwojowi pleśni, dlatego zaleca się regularne wietrzenie pomieszczeń.

Zwierzęta domowe zazwyczaj nie są problemem dla zdrowych dzieci w rodzinach bez historii chorób alergicznych. Jednakże, w przypadku wysokiego ryzyka, szczególnie alergii na koty, istnieje możliwość rozwoju uczulenia. W takich przypadkach zaleca się unikanie trzymania kota w domu. Psy zazwyczaj nie powodują problemów u dzieci podatnych na alergie. Ważne jest jednak zrozumienie, że zwierzęta nie są zasadniczo niebezpieczne. Badania wykazały, że dzieci wychowujące się na wsi znacznie rzadziej cierpią na choroby alergiczne.

Istnieją jednoznaczne dowody na związek między objawami astmy, a gorszą czynnością płuc i dymem tytoniowym w środowisku. Dlatego należy unikać palenia w czasie ciąży i w obecności dzieci, ponieważ jest to czynnik ryzyka wielu chorób. Aby zapobiec alergiom, ważne jest również unikanie innych zanieczyszczeń powietrza, które mogą gromadzić się w pomieszczeniach, takich jak farby podczas prac remontowych. Emisja z pojazdów silnikowych, zawierająca tlenki azotu i drobne cząsteczki pyłu, również może przyczyniać się do rozwoju alergii. Dlatego zaleca się, aby dzieci były trzymane z dala od miejsc, gdzie występuje duże skażenie powietrza.

Szczepienia

Nie ma dowodów na to, że szczepienia zwiększają ryzyko wystąpienia alergii, natomiast są dowody na to, że szczepienia mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia alergii. Ogólnie rzecz biorąc, wszystkie dzieci powinny otrzymać zalecane szczepienia.

Cięcie cesarskie

Istnieją dowody na to, że dzieci urodzone przez cesarskie cięcie mają zwiększone ryzyko wystąpienia alergii. Należy to wziąć pod uwagę przy wyborze sposobu porodu, chyba że istnieją medyczne przesłanki do wykonania cesarskiego cięcia.

Inne czynniki

Istnieje cały szereg innych możliwych czynników, takich jak niektóre pokarmy, probiotyki, witamina D, nawyki higieniczne lub środowisko psychospołeczne dziecka, które mogą mieć wpływ na częstotliwość występowania alergii. Jak dotąd jednak nie ma wystarczających dowodów, aby sformułować jednoznaczne zalecenia w jednym kierunku. Przyszłe wyniki badań pozwolą zidentyfikować dalsze punkty, aby w przyszłości móc ponownie zmniejszyć częstość występowania alergii.

Środki zaradcze w przypadku dzieci, u których już rozwinęły się alergie

U dzieci, u których choroba alergiczna już wystąpiła, należy jak najszybciej podjąć odpowiednie środki zaradcze. Najważniejsze jest unikanie w jak największym stopniu alergenów, czyli substancji wyzwalających. W niektórych przypadkach wczesna i skuteczna terapia prowadzi do ustąpienia objawów i poprawy jakości życia. Celem jest zapobieganie pogłębianiu się choroby i rozwojowi innych alergii i objawów w ciągu całego życia, a także zmniejszenie zapotrzebowania na leki.

Unikanie alergenów

U dzieci z chorobami alergicznymi, takimi jak. katar sienny, astma i alergie pokarmowe unikanie kontaktu z substancjami wyzwalającymi (alergenami), na które reaguje dziecko, jest logicznym elementem terapii. Warunkiem koniecznym jest oczywiście wcześniejsze zidentyfikowanie tej substancji. W przypadku alergii na pokarmy można na przykład dostosować dietę, a w przypadku alergii na pyłki –przestrzegać odpowiednich kalendarzy pylenia.

Adaptacje środowiskowe

Środowisko wewnętrzne, a zwłaszcza dym tytoniowy, odgrywa istotną rolę w występowaniu objawów astmy u dzieci. Narażenie na dym tytoniowy i inne substancje drażniące nasila objawy ze strony układu oddechowego, zapewnia gorsze długoterminowe rokowanie i zwiększa zapotrzebowanie na leki. Dym tytoniowy wydaje się być jedną z głównych przyczyn wywołujących objawy astmy, którym można zapobiec.

Odczulanie

W niektórych chorobach alergicznych, takich jak katar sienny, skutecznym sposobem leczenia okazała się terapia odczulająca. Zwłaszcza, jeśli takie leczenie zostanie przeprowadzone na wczesnym etapie. Alergeny wywołujące podawane są w stopniowo rosnących stężeniach i ilościach, aż do określonej dawki maksymalnej. W ten sposób aktywowane są przeciwciała, komórki indukujące tolerancję oraz substancje przekaźnikowe, które zapobiegają dalszemu wzmocnieniu alergicznej odpowiedzi immunologicznej i tłumią reakcję zapalną w tkankach.

Dodatkowe informacje

• Alergia
• Alergia, przyczyny
• Alergia, badanie
• Alergia, odczulanie
• Zapobieganie alergii, zalecenia dietetyczne
• Astma
• Astma u dzieci
• Katar sienny (alergiczny nieżyt nosa)
• Nietolerancja i alergia pokarmowa
• Pełnowartościowa dieta
• Palenie szkodzi zdrowiu.
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Zapobieganie alergii – informacje dla personelu medycznego
• Astma – informacje dla personelu medycznego
• Alergiczny nieżyt nosa – informacje dla personelu medycznego
• Alergia/nietolerancja pokarmowa – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski