Co to jest lunatykowanie?

Definicja

Lunatykowanie jest nocnym zaburzeniem snu, które występuje głównie u dzieci przed okresem dojrzewania. Fachowe określenie tego zaburzenia to somnambulizm. Jest to stan, w którym osoba lunatykująca wydaje się przytomna, ale nie jest w pełni świadoma.

Lunatykowanie występuje w epizodach. Lunatyk może wykazywać w trakcie epizodu różne poziomy aktywności, np. niepokój lub chodzenie po okolicznej przestrzeni. Typowa jest również niezrozumiała mowa.

Objawy

W większości przypadków objawy pojawiają się w pierwszej jednej trzeciej nocy lub około 30 do 90 minut po zaśnięciu. Możliwe objawy to:

• ogólny niepokój w łóżku
• chodzenie, zwykle przez kilka minut do pół godziny
• bełkotliwa i niewyraźne mowa
• niewielka reakcja na dotyk
• bezpośrednio po przebudzeniu możliwe krótkotrwałe splątanie lub dezorientacja.

Z reguły osoba lunatykująca nie pamięta nocnych epizodów. Dzieci czasami opowaidają o krótkotrwałych obrazach sennych.

Oprócz lunatykowania najczęstszymi parasomniami (niepożądanymi zachowaniami podczas zasypiania i snu) u dzieci są:

• lęki nocne: dziecko budzi się nagle z krzykiem i często nie może się uspokoić przez maksymalnie 30 minut
• niepełne wybudzenie z zaburzoną świadomością 
• koszmary senne.

Różne parasomnie są ze sobą powiązane i mogą występować łącznie.

Przyczyny

Uważa się, że lunatykowanie jest spowodowane zaburzeniem fazy snu wolnofalowego, która odpowiada głębokiemu snowi z powolnymi falami mózgowymi. U dzieci faza ta rozpoczyna się około 15 minut po zaśnięciu i trwa od 45 do 75 minut. Zaburzenia tej fazy występują częściej u dzieci niż u dorosłych. Z tego powodu uważa się, że mają one związek z niedojrzałością ośrodkowego układu nerwowego.

Lunatykowaniu sprzyja wiele różnych czynników:

• predyspozycje rodzinne
• dłuższy brak snu
• chaotyczny rytm snu
• stres
• gorączka
• zaburzenia oddychania podczas snu, często spowodowane powiększonymi migdałkami
• przyjmowanie leków, takich jak środki uspokajające i nasenne, leki psychotropowe, antybiotyki, leki na chorobę Parkinsona i padaczkę oraz leki przeciwhistaminowe.

Częstość występowania

Lunatykowanie występuje u około 15% wszystkich dzieci w wieku od 4 do 12 lat i sporadycznie u dorosłych. Zapadalność jest największa w wieku między 11. a 12. rokiem życia. Lunatykowanie często występuje u innych członków rodziny, z podobną częstością u obu płci.

Lunatykowanie występuje zwykle od 1 do 3 razy w miesiącu. Zaburzenia snu rzadko występują częściej niż raz w ciągu nocy.

Badania

W praktyce lekarza rodzinnego

Osoby lunatykujące zwykle nie wykazują żadnych nieprawidłowości somatycznych. Podczas konsultacji lekarz może zapytać rodzica lub dziecko o następujące zagadnienia:

• nawyki związane ze snem i zasypianiem
• zachowanie podczas snu (niepokój, chrapanie, moczenie nocne itp.)
• częstotliwość i przyczyny budzenia się
• wieczorne czynności i nawyki żywieniowe
• częstotliwość i czas trwania epizodów
• zachowanie w ciągu dnia, np. wydolność, koncentracja, nadpobudliwość, zmęczenie.

Dziennik snu, protokoły snu lub kwestionariusze snu mogą być pomocne w uzyskaniu dodatkowych informacji na temat nawyków i problemów związanych ze snem. Dalsze badania zazwyczaj nie są konieczne.

U specjalisty

Skierowanie do specjalisty rzadko jest konieczne. Może być jednak wskazane w niektórych przypdkach, np. jeśli istnieje podejrzenie somatycznie uwarunkowanego zaburzenia snu, padaczki lub jeśli istnieją oznaki choroby psychicznej. Dalsze ewentualne badania:

• polisomnografia: w celu diagnostyki  somatycznych zaburzeń snu, zaburzeń oddechowych i padaczki
• EEG: przy podejrzeniu padaczkowej aktywności drgawkowej
• aktygrafia: korzystając z aktygrafu (akcelerometru podobnego do zegarka na rękę), można określić wzorce snu i czuwania lub oszacować niektóre parametry snu.

Leczenie

Zazwyczaj objawy są niegroźne i z czasem ustępują samoistnie. Leczenie farmakologiczne zwykle nie jest konieczne. Leczenie zasadniczo obejmuje:

• doradztwo i edukację pacjenta oraz członków jego rodziny
• wykluczenie chorób somatycznych i psychicznych
• przy bardzo częstych i intensywnych napadach skierowanie do gabinetu medycyny snu.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Aby uniknąć obrażeń, należy zabezpieczyć drzwi i okna. Ponadto można czuwać przy chorym dziecku w trakcie lub po epizodzie:

• Dziecko należy pocieszać i/lub uspokajać oraz próbować delikatnie zaprowadzić je z powrotem do łóżka.
• Należy unikać budzenia osoby lunatykującej: może to przedłużyć epizod i wywołać opór oraz agresję.

Profilaktyka

• Należy dbać o wystarczającą długość snu.
• Należy dążyć do zachowania regularnych pór snu.
• Szczególnie we wczesnej fazie snu należy unikać zakłóceń spowodowanych hałasem, dotykiem lub bodźcami wizualnymi.

Rokowanie

Lunatykowanie u dzieci zwykle ustępuje samoistnie. Podobnie jak inne zaburzenia snu lunatykowanie nie powoduje długotrwałych szkód i zwykle nie jest związane z innymi chorobami.

Podczas lunatykowania może jednak dojść do wypadków i urazów.

Dodatkowe informacje

• Lęki nocne.
• Parasomnie u dzieci — informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Lek. Joanna Dąbrowksa-Juszczak, (redaktor)
• Nina Herrmann, dziennikarz naukowy (recenzent)