Dzieci przechodzą przez różne fazy rozwoju i podczas nich mają swoje własne nawyki związane ze snem. Nierzadko zdarza się, że dzieci mają problemy ze snem, przynajmniej tymczasowo. Często rodzice są wtedy niepewni i nie wiedzą, jak postępować.

Jakie nawyki związane ze snem są zgodne z wiekiem?

Ilość snu dziecka jest kwestią indywidualną i może istotnie różnić się pomiędzy dziećmi na podobnym etapie rozwoju. W przypadku niemowląt prawidłowy czas snu może wynosić 16-19 godzin na dobę.

Zazwyczaj niemowlęta i małe dzieci budzą się regularnie do około 5. roku życia, co jest czasami spowodowane naprzemiennością faz snu. Wybudzanie stanowi wówczas głównie reakcją orientacyjną i nie koniecznie oznacza głód lub inne prbolemy. Reakcja rodziców w takim przypadku ma kluczowe znaczenie dla reakcji dziecka.

Dzieci do 6. miesiąca życia

Zapotrzebowanie na sen wynosi około 16–18 godzin na dobę, przeważnie w okresach 2–4 godzinnych. Większość niemowląt śpi kilka razy w ciągu dnia. Nie mają one ustalonego rytmu biologicznego, gdyż jest on determinowany głównie przez karmienie. Jeden do dwóch posiłków w ciągu nocy to zazwyczaj norma. Dopiero w wieku 3–4 miesięcy rytm snu dostosowuje się do rytmu dnia i nocy rodziców. Niektóre dzieci w tej fazie nadmiernie płaczą bez jednoznacznej przyczyny, choć w niektórych przypadkach może to być np. kolka niemowlęca.

70% niemowląt w wieku 3 miesięcy potrafi samodzielnie zasnąć w łóżeczku,  a 90% w wieku 5 miesięcy, przy czym potrafią one one samodzielnie zasnąć po przebudzeniu.

Dzieci w wieku 6-12 miesięcy

W ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia niemowlęta zazwyczaj osiągają nieprzerwany sen nocny trwający około sześciu godzin. Zazwyczaj mają też kilka drzemek w ciągu dnia. Około pierwszych urodzin większość dzieci potrafi przespać całą noc. Następnie całkowity czas snu ulega skróceniu. Zazwyczaj niemowlęta powyżej 6. miesiąca życia nie wymagają już dodatkowego karmienia w nocy.

W drugiej połowie pierwszego roku życia przejściowe problemy ze snem, objawiające się wybudzaniem się w nocy i płaczem, często stanowią element dużych skoków rozwojowych, co wymaga zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa i bliskości ze znanymi osobami.

Dzieci w wieku 1-3 lat

Zapotrzebowanie na sen spada do około 11–14 godzin. Wiele dzieci ma drzemki w południe, które zazwyczaj kończą się w trzecim lub czwartym roku życia.

Konflikty i zaburzenia przed snem i podczas snu występują zazwyczaj w drugim roku życia, a następnie ponownie w trzecim i czwartym roku. Dzieje się tak, ponieważ w drugim roku życia dzieci coraz bardziej rozwijają niezależność i testują granice, na przykład odmawiając pójścia spać. W trzecim i czwartym roku życia dzieci mają bujną wyobraźnię i intensywnie śnią, co może prowadzić do częstszych koszmarów sennych lub lęku przed ciemnością, utrudniającego zasypianie.

Środki zapobiegające problemom ze snem

Niektóre środki mogą pomóc zmniejszyć problemy z zasypianiem i utrzymaniem snu oraz zapobiec rozwojowi trwałego (przewlekłego) zaburzenia snu. Kluczowe znaczenie ma wprowadzenie odpowiedniego rytmu snu i czuwania, stałej struktury dnia, a także indywidualnej i dostosowanej do wieku higieny snu.

Niemowlęta

Niemowlęta nie mają jeszcze ustalonego cyklu snu i czuwania. Kształtuje się on stopniowo poprzez regularny rytm dnia. Karmienie piersią może pomóc w ustaleniu tego rytmu. Warto pamiętać, że ostatni wieczorny posiłek powinien być zawsze podawany o tej samej porze. Podczas karmienia piersią w nocy należy w miarę możliwości unikać jasnych świateł i utrzymywać spokojną atmosferę. Dziecko może też w ogóle nie odczuwać głodu. Można najpierw poczekać i zobaczyć, czy dziecko ponownie zaśnie samo, bez przystawiania go do piersi.

Aby zapewnić niemowlętom spokojny i bezpieczny sen, zaleca się stosowanie następujących środków:

• Spanie we własnym łóżeczku.
• Ustawienie łóżeczka w pokoju rodziców.
• Pozycja na wznak.
• Twardy materac, który zapobiega zapadaniu się.
• Śpiworek dzieccięcy zamiast kocyka.
• Brak poduszek, pluszowych zabawek lub innych przedmiotów w łóżku (ze względu na odruch chwytny dzieci mogą przyciągnąć przedmioty do twarzy w nocy i zablokować drogi oddechowe).
• Otoczenie wolne od dymu tytoniowego.
• Temperatura ok. 18°C

Środki te przeciwdziałają również zespołowi nagłej śmierci łóżeczkowej.

Higiena snu dla niemowląt i starszych dzieci

Po pierwsze — ustrukturyzowany porządek dnia z regularnymi porami zasypiania i wstawania ma ogromne znaczenie dla dobrej higieny snu. W ciągu dnia dziecko powinno dużo się ruszać na świeżym powietrzu i być stymulowane przez zabawy. Pod wieczór należy zmniejszyć poziom aktywności, np. poprzez przytulanie lub czytanie na głos. Ekscytujące zajęcia, takie jak sport, oglądanie telewizji lub gry komputerowe, utrudniają relaks i należy ich unikać. Po kolacji powinno być wystarczająco dużo czasu na trawienie przyjętego pokarmu.

Z reguły wieczorem lepiej wybierać lekkie jedzenie. Dzieci powinny generalnie unikać napojów zawierających kofeinę. Kładzenie się spać powinno być dla dzieci przyjemne i nie powinno kojarzyć się z przymusem lub karą. Ponadto dziecko powinno być wystarczająco zmęczone, ale nie przemęczone. Należy zwracać uwagę na takie oznaki, jak pocieranie oczu, ziewanie lub drażliwość podczas zabawy. Porę snu od drzemki w ciągu dnia powinna oddzielać co najmniej 4-godzinna przerwa.

Łóżko służy tylko do spania. Nie należy wykonywać w nim innych czynności, takich jak czytanie, granie, oglądanie telewizji czy zabawa. Stały rytuał przed snem może dać dziecku poczucie bezpieczeństwa. W zależności od wieku może to być np. czytanie mu na głos lub słuchanie audiobooka, co może pomóc dziecku w samodzielnym zaśnięciu.

Jasne światło, hałas lub skrajne temperatury w pokoju dziecięcym mogą zakłócać sen. Dlatego należy raczej stosować stonowane oświetlenie. Wielu dzieciom pomaga przy zaśnięciu pozostawienie uchylonych drzwi i słyszenie stłumionych głosów rodziców. W przypadku małych dzieci przydatne są pomoce, np. w formie kocyka, zwierzątka do przytulania, ewentualnie smoczek. Pokój dziecięcy nie powinien być nigdy zanieczyszczany dymem tytoniowym.

Jeśli niemowlęta lub małe dzieci budzą się w nocy, nie należy ich natychmiast wyjmować z łóżeczka. Uspokajające słowa lub powtórzenie rytuału zasypiania może pomóc dziecku ponownie zasnąć. Dzieci powyżej 6. miesiąca życia zwykle nie potrzebują już nocnego karmienia. Dlatego od tego wieku należy unikać, jeśli to możliwe, podawania jedzenia lub napojów w nocy.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenia snu u dzieci i młodzieży.
• Zaburzenia snu u dzieci — informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Marleen Mayer, lekarz (recenzent)