Co to jest utrata przytomności?

Definicja

Stan braku przytomności (nieprzytomność) to stan, w którym dana osoba nie może wykonywać celowych/kontrolowanych ruchów. Przyczyną jest niedostateczny dopływ krwi do mózgu, a tym samym niewystarczające zaopatrzenie komórek mózgowych w tlen. Osoby nieprzytomne mogą wprawdzie oddychać, a ich częstość akcji serca może być regularna, lecz oddech może także ustać.

Stopnie nasilenia

W fachowym języku medycznym mówi się zasadniczo o trzech stopniach zaburzeń świadomości:

• Senność
  • Osoba jest senna, ale można ją łatwo dobudzić i przez jakiś czas utrzymać stan czuwania. Reakcja na kontakt słowny jest spowolniona, natomiast na bodźce bólowe — szybka i celowa.
• Stupor (sopor)
  • Osobę trudno obudzić, jej reakcje na kontakt słowny są opóźnione. Na bodźce bólowe reaguje opóźnionym, ale celowym ruchem obronnym.
• Śpiączka
  • Osoby nie da się obudzić.
  • Brak reakcji na bodźce bólowe lub jedynie bezładna reakcja.

Omdlenie

Odróżnienie od nieprzytomności o podłożu psychogennym nie zawsze jest łatwe. U osób z zaburzeniami psychicznymi często występuje na skutek sytuacji stresowych. Omdlenie może wyglądać na udawane. W trakcie badania osoba często odwraca wzrok lub zaciska powieki.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

w przypadku chwilowej nieprzytomności:

• Omdlenie
  • możliwe czynniki wyzwalające
    • lęk, obrzydzenie
    • wstrząsające wydarzenie (np. wypadek)
    • silny ból
    • wymioty
    • biegunka
    • arytmie serca
    • zespół zatoki szyjnej (u pacjentów ze zwapnieniami w tętnicach szyjnych).
    • Bepośrednio przed utratą przytomności mogą wystąpić pewne objawy, np. mroczki przed oczami.
• Niedocukrzenie
  • Towarzyszą mu niepokój, pocenie się i splątanie,
• Napad padaczkowy
  • może być połączony z oddaniem stolca i moczu.
  • Po takim zaburzeniu świadomości osoba jest zmęczona i splątana.
• Udar
  • Brak przytomności może trwać jedynie kilka sekund albo kilka godzin.

Rzadkie przyczyny

w przypadku dłuższej nieprzytomności

• Przy niewydolności krążenia
  • o podłożu sercowym
    • w razie pogorszenia się istniejącej choroby serca
  • spowodowana silnym krwawieniem
    • w przypadku większych urazów (po operacji lub wypadku)
    • ciąża pozamaciczna
    • tętniak aorty (poszerzona ściana naczyniowa tętnicy głównej).
  • spowodowana reakcją alergiczną
    • po ukąszeniu przez owada
    • po przyjęciu niektórych leków.
  • spowodowana przez zakażenie krwi
    • np. w ciężkim zakażeniu, najczęściej przebiega z gorączką.
• Z powodu choroby mózgu.
  • w przypadku uogólnionych napadów padaczkowych
  • w przypadku udaru niedokrwiennego lub wylewu
  • w przypadku zakażenia mózgu i/lub opon mózgowych 
    • spowodowanego przez wirusy, bakterie, grzyby lub pasożyty
• W wyniku zatrucia
  • alkoholem
  • lekami (np. benzodiazepinami lub środkami przeciwbólowymi)
  • tlenkiem węgla (ulatniającym się w pomieszczeniu).
• W wyniku zaburzeń metabolicznych
  • bardzo wysoki lub bardzo niski poziom cukru we krwi u osób z cukrzycą
  • choroba wątroby
  • niedoczynność kory nadnerczy,
  • niedoczynność przysadki mózgowej,
  • nadczynność lub niedoczynność tarczycy.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Brak przytomności może być stanem zagrażającym życiu, więc do osoby nieprzytomnej należy wezwać lekarza.
• Lekarz powinien wyjaśnić przyczynę nieprzytomności, nawet jeśli była tylko chwilowa.

Badania dodatkowe

• Po przybyciu personelu medycznego wdraża się pierwsze działania diagnostyczne i ewentualnie lecznicze.
  • Z reguły prowadzone jest stałe monitorowanie temperatury, tętna, oddechu i ciśnienia tętniczego.
  • Stopień nieprzytomności ocenia się według określonych kryteriów. Jaka jest reakcja na kontakt słowny, polecenia i dotyk? Czy odruchy są prawidłowe? Czy osoba reaguje na bodźce bólowe?
  • Zależnie od oceny obserwacja jest kontynuowana na miejscu lub następuje natychmiastowe przewiezienie pacjenta do szpitala i monitorowanie na oddziale.
• Badania laboratoryjne (morfologia krwi, poziom cukru we krwi, parametry nerkowe, itp.)
• EKG przy podejrzeniu arytmii lub innej choroby serca
• Dalsze badania zależnie od prawdopodobnej przyczyny:
  • u kardiologa
    • test pochyleniowy (tilt test)
    • długotrwały zapis EKG (holter)
    • EKG wysiłkowe
    • echo serca
    • badania elektrofizjologiczne
    • masaż zatoki szyjnej
  • u neurologa
    • EEG (elektroencefalografia)
    • badanie ultrasonograficzne tętnic szyjnych
    • RM (rezonans magnetyczny) lub TK (tomografia komputerowa)
    • punkcja płynu mózgowo-rdzeniowego

Co możesz zrobić sam/a?

• Sprawdzić, czy osoba nieprzytomna oddycha
  • posługując się słuchem, wzrokiem i dotykiem
• Jeśli osoba nieprzytomna oddycha, ułożyć ją w pozycji bocznej ustalonej i wezwać pogotowie.
  
  • W pozycji bocznej ustalonej szyja powinna być odchylona do tyłu.
  • Regularnie sprawdzać oddech.
  • W razie potrzeby poluzować ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha.
  • Opatrzyć większe krwawienia i urazy, np. zakładając opatrunek uciskowy.
  • Osoba nieprzytomna nie powinna jeść ani pić.
• Jeśli osoba nieprzytomna nie oddycha, natychmiast wezwać pogotowie i rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.
• Zarejestrowanie filmu ze zdarzenia może pomóc w późniejszym ustaleniu rozpoznania, ale nie powinno opóźniać działań związanych z udzieleniem pierwszej pomocy.

Ilustracje

Pozycja boczna ustalona

Dodatkowe informacje

• Omdlenie
• Padaczka
• Udar
• Zawał mięśnia sercowego
• Resuscytacja krążeniowo-oddechowa u osoby dorosłej
• Nieprzytomność — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak (recenzent)
• Hannah Brand, dr n. med., lekarz, Berlin
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)