Wprowadzenie
- Szybkie wdrożenie działań resuscytacyjnych ma kluczowe znaczenie dla pacjentów z zatrzymaniem krążenia.
- U każdej osoby, która nie reaguje i nie oddycha lub ma nieprawidłowy oddech, należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO)
- Podstawowe dane o zapadalności:
- Roczna zapadalność na pozaszpitalne zatrzymanie krążenia wynosi w Europie ok. 67–170/100 000 mieszkańców.
- W skali globalnej szacunkowa roczna częstość występowania pozaszpitalnego zatrzymania krążenia leczonego przez pogotowie ratunkowe wynosiła 30,0–97,1 osób na 100 000 mieszkańców, mediana wieku wahała się od 64 do 79 lat, a ponad połowa pacjentów to mężczyźni.1
- Roczna zapadalność na wewnątrzszpitalne zatrzymanie krążenia wynosi ok. 1,5–2,8/1000 przyjęć.
- W Stanach Zjednoczonych w ciągu roku dochodzi do zatrzymania krążenia w szpitalu u ponad 290 000 dorosłych pacjentów, średni wiek wynosi 66 lat, 58% z nich to mężczyźni, u 81% pacjentów występuje rytm serca niedefibrylacyjny (tj. asystolia lub aktywność elektryczna bez tętna).2
- Szybkie wdrożenie działań wstępnych jest możliwe i pożądane nie tylko przez wyspecjalizowany personel, ale także przez osoby spoza personelu medycznego3; zobacz również artykuł Podstawowe zabiegi resuscytacyjne (Basic Life Support - BLS) u dorosłych.
- Po przybyciu na miejsce zespołu ratownictwa medycznego lub zespołu reanimacyjnego (w szpitalu lub poza nim) podstawowe zabiegi (BLS) są uzupełniane zaawansowanymi zabiegami resuscytacyjnymi (Advanced Life Support - ALS).4
- Główne elementy zaawansowanych zabiegów:
- zabezpieczenie drożności dróg oddechowych
- automatyczna defibrylacja ręczna (Automated External Defibrillation – AED)
- leki i ich podanie podczas resuscytacji
- leczenie zaburzeń rytmu zagrażających zatrzymaniem krążenia.
- Przyczyny nagłego zatrzymania krążenia (NZK):
- choroba wieńcowa - główna przyczyna, 80% przypadków, szczególnie u pacjentów w podeszłym wieku
- kardiomiopatie inne niż niedokrwienne, 10–15% przypadków
- ciężka hipoksja, zaburzenia elektrolitowe, rzadziej
- u osób młodszych główne przyczyny: dziedziczne choroby serca, wrodzone wady serca, zapalenie mięśnia sercowego i nadużywanie substancji psychoaktywnych.
Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne wykonywane przez personel ratowniczy i medyczny (Advanced Life Support - ALS)
Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji (European Resuscitation Council - ERC) z 2025 r. dotyczące ALS4
- Główne przesłania aktualnych wytycznych to:
-
- Wczesne rozpoznanie zatrzymania krążenia.
- Wysokiej jakości uciśnięcia klatki piersiowej z minimalizacją przerw, wczesna defibrylacja i leczenie odwracalnych przyczyn są nadal najwyższym priorytetem.
- Częściowo można zapobiec zatrzymaniu krążenia szybką reakcją na określone objawy i zdarzenia (np. omdlenia, kołatanie serca, ból w klatce piersiowej).
- Zabezpieczenie dróg oddechowych powinno być wykonane w zależności od indywidualnych umiejętności – począwszy od podstawowych technik do intubacji dotchawiczej - aż do momentu uzyskania skutecznej wentylacji
- intubacja powinna być wykonywana wyłącznie przez wykwalifikowany personel medyczny z wysokim odsetkiem powodzenia podczas stosowania tej procedury.
- Wczesne podanie adrenaliny w przypadku zatrzymania krążenia w rytmach niedefibrylacyjnych oraz po trzecim wyładowaniu w przypadku rytmów defibrylacyjnych.
- W indywidualnych przypadkach należy rozważyć pozaustrojową resuscytację (extracorporeal-CPR - e-CPR), jeśli konwencjonalne ALS okaże się nieskuteczne, szczególnie:
- przy nieskuteczności standardowych zaawansowanych technik resuscytacji
- w celu przeprowadzenia specjalistycznych interwencji (np. koronarografii/PCI) w wyspecjalizowanych ośrodkach.
Wytyczne: Praktyczne postępowanie w zakresie Advanced Life Support4
- Zaawansowane zabiegi wymagają obecności co najmniej 2 osób współpracujących ze sobą (ratowników):
- udrożnienie dróg oddechowych/podawanie O2
- uciśnięcia klatki piersiowej / wentylacja 30:2
- podłączenie defibrylatora / monitora EKG
- Rytm defibrylacyjny (migotanie komór / częstoskurcz komorowy bez tętna)
- defibrylację, jeśli jest wskazana, należy wykonać bezzwłocznie
- minimalizuj ryzyko pożaru, zdejmując maskę tlenową, kaniulę nosową, itp. umieszczając je w odległości co najmniej 1 m od pacjenta
- preferowana pozycja elektrod:
- przednio-boczna: elektroda przednia po prawej stronie mostka pod obojczykiem; elektroda boczna poniżej pachy, w linii pachowej środkowej
- przednio-tylna: elektroda przednia po lewej stronie mostka, okolica przedsercowa; elektroda tylna pośrodkowo przy lewej łopatce (przy nieskuteczności prób w pozycji elektrod przednio-bocznej)
- jedna próba defibrylacji (120–360 J dwufazowa, w razie wątpliwości maksymalna energia,) po której natychmiast następują 2 minuty uciskania/wentylacji mechanicznej 30:2
- następnie ponowna analiza rytmu
- w razie potrzeby 2. wyładowanie, bezpośrednio po nim 2 minuty uciśnięć/wentylacji 30:2
- po ponownej analizie rytmu w razie potrzeby 3. wyładowanie o maksymalnej energii
- po 3. nieskutecznym wyładowaniu adrenalina 1 mg/amiodaron 300 mg
- Rytm niedefibrylacyjny (asystolia, czynność elektryczna bez tętna - pulseless electrical activity — PEA)
- uciśnięcia/wentylacja 30:2
- obwodowy dostęp-dożylny (lub doszpikowy): podanie 1 mg adrenaliny
- kontynuować uciśnięcia/wentylację 30:2 przez 2 min.
- ponowna analiza rytmu, w razie potrzeby ponownie 1 mg adrenaliny itd.
- Wskazówki dotyczące masażu serca
- zmiana ratownika po każdej kontroli rytmu, co 2 min
- masaż serca może zostać przerwany tylko na krótko w celu:
- wentylacji (2 x w 5 s) aż do momentu intubacji, a następnie bez przerwy
- defibrylacji (kontynuacja uciśnięć podczas ładowania)
- maks. 5 s na intubację
- maks. 10 s przeznaczone na kontrolę rytmu
- Udrożnienie i zabezpieczenie dróg oddechowych / wentylacja
- intubacja wyłącznie przez osoby doświadczone (wskaźnik powodzenia co najmniej 95% przy maks. 2 próbach)
- jeśli jest to możliwe, nie przerywać uciskania klatki piersiowej
- alternatywnie wentylacja za pomocą maski z workiem samorozprężalnym/maski twarzowej z rezerwuarem tlenu, w przypadku braku wystarczającego doświadczenia w zakresie intubacji lub stosowania innych środków wspomagających drogi oddechowe (np. maska krtaniowa)
- ułatwiona wentylacja maską za pomocą rurki Guedela (ustno-gardłowa)
- do czasu powrotu spontanicznego krążenia (Return of Spontaneous Circulation - ROSC) wentylacja 100% tlenem, w dalszej kolejności należy dążyć do uzyskania obwodowego nasycenia tlenem 94–98%
- kapnografia (pomiar stężenia CO2 w wydychanym powietrzu), zalecana do oceny skuteczności resuscytacji
- intubacja wyłącznie przez osoby doświadczone (wskaźnik powodzenia co najmniej 95% przy maks. 2 próbach)
- Podczas prowadzenia ALS należy:
- nie przerywać uciśnięć klatki piersiowej po intubacji
- minimalizować przerwy między uciśnięciami
- zidentyfikowac odwracalne przyczyny
Leki
- dostęp do podawania leków
- żyła obwodowa, jeśli to możliwe
- jeśli podanie dożylne nie jest możliwe, podanie doszpikowe
-
podawanie przezoskrzelowe zdecydowanie nie jest już zalecane!
- adrenalina
- adrenalina 1 mg dożylnie (przepłukać roztworem NaCl, bolus 10 ml) preferowany lek wazopresyjny zarówno w przypadku rytmu niedefibrylacyjnego, jak i defibrylacyjnego
-
u dorosłych pacjentów z zatrzymaniem krążenia:
- w przypadku rytmu niedefibrylacyjnego podać jak najwcześniej
- w przypadku rytmu defibrylacyjnego pierwsza dawka po 3. wyładowaniu
- w przypadku braku krążenia powtarzać co 3–5 min
- amiodaron
- dożylne bolus 300 mg wskazany w przypadku utrzymującego się migotania komór lub tachykardii bez tętna, pomimo 3 wyładowań (możliwe powtórzenie bolusa 150 mg)
- w razie braku skuteczności alternatywą może być podanie lidokainy 100 mg dożylnie
- magnez
- w przypadku tachykardii typu torsades des pointes lub zatrucia naparstnicą możliwe jest podanie 2 g magnezu dożylnie w ciągu czasu od 1 do 2 minut
- atropina
- nie jest już zalecana do resuscytacji!
- uzupełnianie płynów
- podawaj gdy zatrzymanie krążenia jest związane z hipowolemią
- stosować izotoniczny roztwór soli fizjologicznej lub zbilansowane krystaloidy
- Badanie ultrasonograficzne podczas resuscytacji
- echokardiografia podczas resuscytacji jest przydatna w celu identyfikacji odwracalnych przyczyn zatrzymania krążenia (np. tamponada serca, odma opłucnowa)
- wymaga doświadczonych lekarzy do przeprowadzenia jej podczas resuscytacji
- Konikotomia
- procedura tymczasowa, gdy wentylacja workiem samorozprężalnym/maską lub intubacja nie jest możliwa (np. w przypadku rozległych oparzeń twarzy, obrzęku lub ciała obcego w krtani)
- podaż tlenu poprzez nakłucie igłą lub przecięcie błony pierścienno-tarczowej jako procedura ratująca życia
- w stanach nagłych tracheotomia ma ograniczone znaczenie (czasochłonna i niebezpieczna procedura, wymagany odpowiedni sprzęt i doświadczenie personelu medycznego)
Wytyczne: Praktyczne postępowanie w bradykardii
- Podaż tlenu przy SpO2 <94%.
- Zapewnienie dostępu do żyły.
- Monitorowanie:
- EKG
- ciśnienie tętnicze
- SpO2
- ewentualnie USG serca
- Identyfikacja odwracalnych przyczyn (hipowolemia, zaburzenia elektrolitowe, niedokrwienie serca)
- W przypadku objawów takich jak wstrząs, omdlenie, niedokrwienie mięśnia sercowego lub ciężkiej niewydolności serca:
- atropina 500 mcg dożylnie
- w przypadku braku odpowiedzi na atropinę lub przy satysfakcjonującej odpowiedzi ale z istniejącym ryzykiem asystolii, należy rozważyć:
- atropina 500 mcg dożylnie, powtórne dawki do maks. 3 mg
- izoprenalina 5 mcg/min dożylnie (aktualnie niedostępny w Polsce)
- adrenalina 2-10 mcg/min dożylnie
- ew. alternatywnie: aminofilina, dopamina, glukagon (w przypadku bradykardii wywołanej przedawkowaniem beta-blokerów lub Ca-blokerów)
- i/lub stymulacja przezskórna (transcutaneous pacing); planowanie stymulacji wewnątrzsercowej (np. endokawitarniej) w zależności od sytuacji klinicznego i przyczyny bradykardii
Opieka po skutecznej resuscytacji za pomocą BLS/ALS
Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji (European Resuscitation Council -ERC) z 2025 roku dotyczące opieki poresuscytacyjnej5
- Po przywróceniu krążenia u pacjenta występuje zespół „post-cardiac arrest syndrome” obejmujący uszkodzenie mózgu, dysfunkcję sercowo-naczyniową, zaburzoną homeostazę metaboliczną i potencjalne przyczyny pierwotne zatrzymania krążenia.
- Zalecane podejście wielospecjalistyczne: intensywna opieka w oddziale IT, monitorowanie neurologiczne, sercowo-naczyniowe, oddechowe, metaboliczne.
- Po powrocie spontanicznego krążenia (Return of Spontaneous Circulation - ROSC) dalsze postępowanie według schematu ABC (Airway, Breathing, Circulation )
- intubacja pacjentów w śpiączce przez odpowiednio wykwalifikowany personel medyczny, o ile nie została jeszcze przeprowadzona
- podawanie tlenu z docelowym SpO2 94–98%, wentylacja do uzyskania normokapnii
- drożny dostęp dożylny, normowolemia, BP skurczowe >100 mmHg
- Pilna koronarografia/PCI przy podejrzeniu przyczyny kardiologicznej i uniesieniu odcinka ST w EKG.
- Kontrola temperatury docelowej (targeted temperature management) w przypadku braku reakcji po ROSC.
- Multimodalna neurologiczna ocena prognostyczna (badanie przedmiotowe, elektrofizjologia, biomarkery, obrazowanie).
- Ocena ograniczeń fizycznych, psychicznych i funkcjonalnych przed wypisem i po wypisie ze szpitala, w razie potrzeby rozpoczęcie rehabilitacji.
Wytyczne: Opieka po skutecznej resuscytacji
- Układ sercowo-naczyniowy
- pilna koronarografia przy podejrzeniu przyczyn kardiologicznych i uniesień odcinka ST w EKG
- w przypadku podejrzewanej przyczyny kardiologicznej należy ją rozważyć nawet bez uniesienia odcinka ST w EKG.
- unikać niedociśnienia (średnie ciśnienie krwi <65 mmHg), dostosować ciśnienie krwi do poziomu umożliwiającego wystarczającą diurezę i prawidłowego/zmniejszającego się stężenia mleczanów.
- podtrzymywać perfuzję za pomocą płynów, noradrenaliny i/lub dobutaminy.
- jak najwcześniejsze badanie echokardiograficzne w celu wykrycia przyczyny kardiologicznej i oceny funkcji serca.
- pilna koronarografia przy podejrzeniu przyczyn kardiologicznych i uniesień odcinka ST w EKG
- Wentylacja
- intubacja pacjentów w śpiączce przez odpowiednio wykwalifikowany personel medyczny, o ile nie została jeszcze przeprowadzona
- należy dążyć do uzyskania normokapnii i normoksemii (nasycenie O2 94–98%).
- unikać hiperwentylacji i hiperoksygenacji.
- Kontrola temperatury (targeted temperature management)
- zalecane po pozaszpitalnej lub wewnątrzszpitalnej resuscytacji u pacjentów, u których nie uzyskano odpowiedzi na leczenie, niezależnie od rytmu początkowego
- temperatura 32–36°C przez > 24 godziny
- unikać gorączki przez co najmniej 72 godziny.
- Stężenie glukozy we krwi
- docelowe stężenie glukozy we krwi 140–180 mg/dl (7,8–10 mmol/l)
- hipoglikemia (<70 mg dl lub 4 mmol l) wymaga korekty.
- Napady drgawkowe/mioklonie
- lewetyracetam i walproinian zalecane jako terapia pierwszego rzutu w leczeniu napadów drgawkowych
- rutynowa profilaktyka nie jest zalecana.
- Ocena rokowania: podejście multimodalne
- hospitalizacja (badanie neurologiczne)
- obrazowanie (TK/RM)
- badanie elektrofizjologiczne (EEG, potencjały wywołane)
- biomarkery - neuroswoista enolaza (Neuron-Specific Enolase - NSE)
- nie tylko „uratuj życie”, ale też „zapewnij jakość życia”.
- Rehabilitacja
- ocena deficytów fizykalnych i niefizykalnych przed wypisem i w razie potrzeby skierowanie na rehabilitację
- badanie kontrolne w ciągu 3 miesięcy od wypisu ze szpitala
- badania przesiewowe w kierunku zaburzeń poznawczych
- badania przesiewowe w kierunku zaburzeń emocjonalnych i zmęczenia
- informacje i wsparcie dla osób uratowanych i krewnych.
Dodatkowe informacje
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Medibas
Ilustracje
Pozycja boczna ustalona
Pozycja boczna ustalona, krok 1
- Położyć osobę poszkodowaną na plecach.
- Ramię bliższe osobie udzielającej pomocy jest zgięte pod kątem 90 stopni w stawie łokciowym.
- Przeciwległe ramię położyć nad klatką piersiową.
- Obserwować reakcje pacjenta.
Pozycja boczna ustalona, krok 2
- Złapać poszkodowanego za bark, który znajduje się dalej od osoby udzielającej pierwszej pomocy (niebieska strzałka) i jednocześnie podnieść kolano znajdujące się dalej od osoby udzielającej pierwszej pomocy (czerwona strzałka).
- Obserwować reakcje pacjenta.
Pozycja boczna ustalona, krok 3
- Kontynuować ruch z poprzedniej pozycji i obrócić pacjenta na bok, ciągnąc za ramię (niebieska strzałka) i kolano (czerwona strzałka).
- Posłużyć się podłożem, korzystać z nachylonych i ukośnych powierzchni, jeżeli są one dostępne i/lub gdy osoba jest ciężka.
- Obserwować reakcje pacjenta.
Pozycja boczna ustalona, krok 4
- Umieścić ramię pod głową i wyprostować szyję/odchylić głowę nieco do tyłu.
- Przed wezwaniem pomocy upewnić się, że pacjent oddycha i ma drożne drogi oddechowe.
Technika wentylacji
.
Technika wentylacji: udrożnić drogi oddechowe.
- Należy zwrócić uwagę na drożne (otwarte) drogi oddechowe. Położyć pacjenta na plecach. Jedną ręką unieść żuchwę do góry / wysunąć do przodu. Odchylić głowę daleko do tyłu za pomocą drugiej ręki znajdującej się na czole.
- Zwrócić również uwagę na to, aby pomiędzy każdą wentylacją powietrze wydostawało się na zewnątrz, obserwować ruchy klatki piersiowej.
Technika wentylacji: Podnieść podbródek.
- Zaleca się uniesienie podbródka w celu utrzymania drożności dróg oddechowych. Uniesienie/podtrzymanie podbródka ku górze zapobiega przesuwaniu się języka do tyłu i blokowaniu przepływu powietrza.
- Procedura
- Unieść podbródek i odchylić głowę do tyłu.
- Usunąć wszelkie luźne przedmioty z szyi i okolic lub ewentualną protezę zębową.
- Ścisnąć nos dwoma palcami tej ręki, która podtrzymuje czoło.
- Wziąć głęboki oddech i objąć wargami całe usta pacjenta. Następnie spokojnie wykonać wydech, tak aby klatka piersiowa się unosiła.
- Odsunąć swoje usta i sprawdzić, czy wydobywa się powietrze.
Masaż serca
Masaż serca
- Masaż serca wykonuje się z wyprostowanymi ramionami i używając ciężaru górnej części ciała. Głębokość uciśnięć zależy od wzrostu, ale należy użyć wystarczającej siły. Procedura jest wyczerpująca fizycznie i wymaga dobrej techniki.
- Procedura
- Uklęknąć stabilnie przy ramieniu osoby nieprzytomnej, która powinna leżeć na twardym podłożu (lub na podłodze).
- Położyć dłonie jedna na drugiej na środku klatki piersiowej. Kłąb kciuka (nie płaska część dłoni) powinien uciskać mostek.
- Naciskać prosto w dół i pozwolić dłoniom powrócić do góry. Wymagany jest stosunkowo silny nacisk.
- Ucisnąć szybko 30 razy pod rząd, w tempie 100 – 120 uciśnięć na minutę. Liczyć na głos.
- Następnie wykonać 2 wdechy przed ponownym 30-krotnym uciśnięciem, itd.
Źródła
Wytyczne
-
Smyth MA, van Goor S, Hansen CM, et al. European Resuscitation Council Guidelines 2025 Adult Basic Life Support. Resuscitation. 2025 Oct;215 Suppl 1:110771.ERCbas
-
Soar J, Böttiger BW, Carli P, et al. European Resuscitation Council Guidelines 2025 Adult Advanced Life Support. Resuscitation. 2025 Oct;215 Suppl 1:110769. ERCadv
Piśmiennictwo
- Kiguchi T, Okubo M, Nishiyama C, et al. Out-of-hospital cardiac arrest across the World: First report from the International Liaison Committee on Resuscitation (ILCOR). Resuscitation. 2020 Jul;152:39-49. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Andersen LW, Holmberg MJ, Berg KM, et al. In-Hospital Cardiac Arrest: A Review. JAMA. 2019 Mar 26;321(12):1200-1210. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Smyth MA, van Goor S, Hansen CM, et al. European Resuscitation Council Guidelines 2025 Adult Basic Life Support. Resuscitation. 2025 Oct;215 Suppl 1:110771. www.resuscitationjournal.com
- Soar J, Böttiger BW, Carli P, et al. European Resuscitation Council Guidelines 2025 Adult Advanced Life Support. Resuscitation. 2025 Oct;215 Suppl 1:110769. www.resuscitationjournal.com
- Nolan JP, Sandroni C, Cariou A, et al. European Resuscitation Council and European Society of Intensive Care Medicine guidelines 2025: post-resuscitation care. Intensive Care Med. 2025 Oct 22. doi: 10.1007/s00134-025-08117-3. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
- Prof. dr hab. med. Tomasz Tomasik, redaktor
- Joanna Dąbrowska-Juszczak, redaktor
- Michael Handke, recenzent/redaktor
Link lists
Powiązane artykuły
Skale i testy
Informacje dla pacjentów
Wytyczne
Authors
Previous authors
Updates
Wytyczne ERC, 2025
Update (23.11.2025 - 23.05.2026)
Uwzględniono wytyczne ERC z 2025. Kładą one duży nacisk na wysokiej jakości ucisk klatki piersiowej (z wykorzystaniem specjalnych urządzeń), minimalizowanie przerw i wczesną defibrylację oraz ciągłe mierzenie ciśnienia tętniczego. Wg wytycznych uzasadnione jest jak najwcześniejsze uruchamianie zespołów ratowniczych i ich gotowość do szybkiego działania. Zalecane jest stosowania kapnografii do potwierdzania prawidłowego założenia rurki dotchawiczej. Ważne zagadnienie to prawidłowe położenie elektrod, co zwiększa szansę skutecznej defibrylacji. Pomniejszono rolę wapnia i wodorowęglanu sodu, które zalecone są tylko w bardzo specyficznych wskazaniach. Polecono stosowanie nowych technologii i urządzenia w reanimacji, np. chłodzenia. Uznano szerszy kontekst resuscytacji: nie tylko „uratuj życie”, ale też „zapewnij jakość życia”.
