Content

Informacje ogólne

Definicja

• Przypadkowe lub celowe spożycie metanolu może prowadzić do poważnych objawów zatrucia.
• Metanol jest bezbarwną, lotną i wysoce łatwopalną cieczą o słabym, nieprzyjemnym zapachu. Zapach jest trudny do rozpoznania i nie można go odróżnić od zapachu etanolu.
• Wczesne rozpoznanie i leczenie mają kluczowe znaczenie dla rokowania¹.

Częstość występowania

• Bardzo rzadkie
• Nadal zdarzają się masowe zatrucia, gdy alkohole zawierające metanol wchodzą do obiegu lub są spożywane grupowo².
• Podczas pandemii COVID-19 na całym świecie odnotowano dużą liczbę zatruć metanolem, częściowo z powodu spożycia środków dezynfekujących.

Etiologia i patogeneza

• Metanol jest składnikiem różnych substancji, takich jak środki przeciw zamarzaniu lub paliwo do modeli samochodów i samolotów³.
• Może być również dodawany do napojów zawierających alkohol, zwykle w wyniku niewłaściwej produkcji⁴.
• Wchłanianie następuje przez spożycie, wdychanie lub przez skórę⁴.
• Działanie odurzające metanolu jest słabsze niż etanolu.

Patofizjologia

• Metabolizm
  • 30–60% wchłoniętego metanolu jest wydychane w postaci niezmienionej.
  • Rozkład metanolu odbywa się z udziałem dehydrogenazy alkoholowej w wątrobie do formaldehydu (okres półtrwania <1 min) i dalej do kwasu mrówkowego — kwas mrówkowy jest szkodliwym metabolitem¹.
  • Potrzeba 15–72 godzin, zanim w organizmie nagromadzi się wystarczająca ilość kwasu mrówkowego, aby wywołać początkowe objawy, takie jak hiperwentylacja (w celu skompensowania kwasicy) i zaburzenia widzenia³.
• W przypadku łączenia etanolu i metanolu
  • Etanol i metanol konkurują o ten sam enzym metabolizujący (dehydrogenazę alkoholową), ale etanol charakteryzuje się wyższym powinowactwem.
  • Dlatego jednoczesne spożywanie etanolu powoduje osłabienie działania metanolu³.
• Narażone obszary
  • Najbardziej zagrożone są nerwy wzrokowe i jądra podstawne mózgu.
  • Uszkodzenie prowadzi do zaniku nerwu wzrokowego i/lub objawów parkinsonizmu.
• Dawka śmiertelna
  • Dawka śmiertelna wynosi 30–200 ml (ok. 1 g/kg masy ciała), ślepota już po 4–15 ml.
  • Śmiertelne stężenie metanolu wynosi 100–250 mg/100 ml krwi.
• Jeśli metanol nie zostanie zmetabolizowany, organizm wydala go w postaci niezmienionej z moczem i wydychanym powietrzem z okresem półtrwania wynoszącym 48–54 godziny¹.

Czynniki predysponujące

• Niedobór kwasu foliowego prowadzi do zahamowania rozkładu kwasu mrówkowego.
• Narażenie zawodowe

ICD-10

• X4 Wypadkowe zatrucie przez narażenie na działanie szkodliwych substancji
• T51.1 Toksyczne skutki działania alkoholu: Metanol

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Głównym objawem zatrucia metanolem jest kwasica metaboliczna z wysoką osmolalnością i luką anionową.

Diagnostyka różnicowa

• Zatrucie innym czynnikiem
• Wpływ innej przyczyny na OUN

Wywiad lekarski

• Objawy często pojawiają się późno, w zależności od spożytej ilości. Od spożycia do wystąpienia objawów mijają średnio 24 godziny, choć możliwy jest również znacznie wcześniejszy lub późniejszy początek objawów³.
  • W przypadku jednoczesnego spożycia metanolu i etanolu czas do wystąpienia objawów może wydłużyć się do kilku dni.
• Najczęściej zgłaszane są zaburzenia widzenia.
• Inne objawy obejmują zmęczenie, ból głowy, splątanie, zawroty głowy, nudności, wymioty, hiperwentylację i ból brzucha.
• W najcięższych przypadkach dochodzi do deficytów neurologicznych (zwykle parkinsonizmu), ślepoty, śpiączki, drgawek i zatrzymania oddechu.

Wyjaśnienie możliwych zachowań ryzykownych

• Celowe spożycie może być ukrywane z powodu poczucia wstydu, dlatego tak ważne jest zebranie odpowiedniego wywiadu lekarskiego.
• Przyjęta dawka i czas: ilość, ramy czasowe?
• Czy pacjent przyjmował dodatkowo leki lub narkotyki? Co i w jakiej ilości?
• Czy zatrucie może dotyczyć innych osób?
• Czy dana osoba ma przewlekły problem alkoholowy? Tacy pacjenci mogą tolerować większą ilość metanolu, zanim wystąpią objawy zatrucia.
• Do zatrucia może również dojść podczas prac w przemyśle, ewentualnie wskutek wchłaniania przezskórnego lub wdychania.

Badanie przedmiotowe

• Krótko po spożyciu mogą nie występować żadne nieprawidłowości.
• W dalszym przebiegu występują:
  • różne stopnie zamroczenia
  • hiperwentylacja. Typowy „oddech Kussmaula” można zaobserwować dopiero w późniejszych stadiach (objawy kwasicy).
• Ew. bradykardia, niedociśnienie tętnicze
• Ew. odciski/oznaki długotrwałego leżenia
• Ew. śpiączka, sinica

Badanie uzupełniające

W gabinecie lekarza rodzinnego

• Brak wskazań

W szpitalu — badania krwi

• Równowaga kwasowo-zasadowa (gazometria)
  • kwasica metaboliczna
• Elektrolity
• CK (kinaza kreatynowa)
• Glukoza
• Kreatynina/GFR
• Mocznik
• Osmolalność surowicy (patrz niżej)
• Aktywność amylazy i ewentualnie lipazy we krwi pod kątem rozwoju zapalenia trzustki
• Oznaczanie stężenia metanolu we krwi (i moczu)
  • wykonywane tylko w większych szpitalach
• Etanol w surowicy

Próbka moczu

• Metanol w moczu
• CK i mioglobina (rabdomioliza)

Diagnostyka specjalistyczna

• W przypadku ciężkiego zatrucia może być wskazana TK głowy.
  • W ten sposób można wykryć charakterystyczne zmiany w jądrach podstawnych, takie jak martwica.
• Ew. RM

Wskazania do hospitalizacji

• W przypadku podejrzenia zatrucia metanolem
• Kontakt z ośrodkiem toksykologicznym

Leczenie

Cele leczenia

• Znaczne ograniczenie skutków działania metanolu.

Ogólne informacje o leczeniu

• Zatrucie metanolem zagraża życiu, konieczne jest szybkie potwierdzenie rozpoznania i leczenie¹.

Strategia

• Leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej.
• Emetyki
  • Emetyki nie są obecnie stosowane².
• Płukanie żołądka
  • Jest wskazane, jeśli od spożycia dużej ilości minęły mniej niż 2 godziny.
  • Węgiel aktywny nie wiąże znacznych ilości metanolu i dlatego nie jest zalecany.
• Korekta kwasicy
  • ew. podawanie wodorowęglanu sodu³
• Inne zasady leczenia²
  • Antidotum — fomepizol jest skutecznym inhibitorem dehydrogenazy alkoholowej³.⁵
  • Wczesne podanie może zastąpić hemodializę.
  • W zależności od stanu klinicznego hemodializę można też rozpocząć równolegle.
  • Ze względu na konkurencyjne hamowanie enzymów w leczeniu stosuje się również etanol, ale ma on mniej korzystny stosunek skuteczności do działań niepożądanych³.

Zapobieganie

• Należy upewnić się, że płyny zawierające metanol są przechowywane w miejscu niedostępnym dla dzieci. Butelki powinny być oznakowane, aby nie pomylić metanolu z etanolem.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Przebieg objawów
  • początkowo lekkie odurzenie
  • następnie ból głowy, zmęczenie i nudności, stopniowo rozwijające się zaburzenia widzenia (zamglone widzenie, zaburzenia widzenia barw), zmienne objawy neurologiczne, ewentualnie rozlany ból brzucha i duszność, obrzęk płuc/mózgu, rozszerzone źrenice, niereagujące na światło
  • później drgawki i w końcu porażenie mięśni oddechowych

Powikłania

• Trwałe upośledzenie wzroku lub ślepota
• Parkinsonizm
• (Krwotoczne) zapalenie trzustki
• Napady drgawek, obrzęk mózgu i ewentualnie martwica jąder podstawnych
• Rabdomioliza i ostra niewydolność nerek
• Hipoglikemia
• Niewydolność wielonarządowa aż do zgonu

Rokowanie

• Rokowanie zależy od nasilenia kwasicy.
• Rokowanie jest niekorzystne u pacjentów z napadami drgawek, śpiączką i ciężką kwasicą metaboliczną (pH <7)⁵.
• Nieleczone zatrucie metanolem może prowadzić do trwałych zaburzeń widzenia, niewydolności krążenia, śpiączki, a nawet zgonu.
• Uszkodzenie jąder podstawnych może prowadzić do obrazu klinicznego przypominającego chorobę Parkinsona.
• Za dawkę śmiertelną zwykle uznaje się 1 g/kg masy ciała (30–200 ml).
• Ślepota może wystąpić już po dawce 4–15 ml.
• Wczesne i odpowiednie leczenie zatrucia metanolem może zapobiec długoterminowym konsekwencjom.

Dalsze postępowanie

• Przed wypisaniem ze szpitala pacjenci powinni w zależności od powikłań przejść badania okulistyczne i neurologiczne.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Medibas

• Zatrucie metanolem