Co to jest cukrzyca ciężarnych?

Definicja

W przypadku cukrzycy ciężarnych zbyt wysoki poziom cukru (glukozy) we krwi zostaje stwierdzony po raz pierwszy w czasie ciąży. Ten wzrost poziomu cukru we krwi jest spowodowany zachodzącymi w okresie ciąży zmianami hormonalnymi, które osłabiają działanie hormonu obniżającego poziom cukru we krwi — insuliny. Cukrzyca ciężarnych charakteryzuje się tym, że poziom cukru we krwi wraca do normy po ciąży. Kobiety zapadające na cukrzycę ciężarnych nie chorują zatem na trwałą cukrzycę. Jednak niektóre kobiety, u których wystąpiła cukrzyca ciężarnych, są narażone na zwiększone ryzyko rozwoju trwałej cukrzycy jeszcze przez wiele lat po ciąży.

Zapotrzebowanie na insulinę zmienia się u wszystkich kobiet w okresie ciąży. W drugiej połowie ciąży zapotrzebowanie na insulinę wzrasta, ponieważ zmniejsza się działanie insuliny (insulinooporność). Jeśli nie można odpowiednio zwiększyć produkcji insuliny, jest jej stosunkowo za mało i poziom cukru we krwi wzrasta.

Należy odróżnić od tego sytuację, gdy kobiety z cukrzycą typu 1 lub cukrzycą typu 2 zachodzą w ciążę. W przypadku cukrzycy poziom cukru we krwi jest przewlekle podwyższony, dzieje się tak zatem również w czasie ciąży.

Objawy

Cukrzyca pojawiająca się w czasie ciąży często pozostaje niezauważona. W wielu przypadkach można ją wykryć jedynie poprzez badanie krwi.

Przyczyny

Czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej są prawdopodobnie takie same jak w przypadku cukrzycy typu 2. Oprócz predyspozycji genetycznych dużą rolę odgrywają nadwaga i niezdrowy tryb życia z brakiem ruchu i zbyt dużą liczbą kalorii przyjmowanych z jedzeniem.

Niektóre czynniki zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy ciężarnych. Obejmują one wcześniej występującą cukrzycę ciężarnych lub cukrzycę typu 1 i cukrzycę typu 2 u biologicznych rodziców lub rodzeństwa. Cukrzyca ciążowa występuje częściej u kobiet z subkontynentu indyjskiego, krajów arabskich lub Afryki Północnej. Ryzyko wystąpienia cukrzycy ciężarnych zwiększa się również w przypadku wieku powyżej 35 lat, nadwagi (BMI >25 kg/m²) lub zespołu obturacyjnego bezdechu sennego. Inne czynniki ryzyka to zaburzenia tolerancji glukozy występujące przed zajściem w ciążę lub urodzenie dziecka o masie urodzeniowej >4500 g. Cukrzyca ciężarnych występuje również częściej w przypadku nadmiernego przyrostu masy ciała w czasie ciąży lub gdy owulacja została wywołana farmakologicznie.

Częstotliwość występowania

Około 5–13% wszystkich kobiet w ciąży w krajach uprzemysłowionych choruje na cukrzycę ciężarnych. Istnieje związek między masą urodzeniową a poziomem glukozy, ponadto matki z cukrzycą w 15–45% przypadków rodzą duże dzieci ważące ponad 4000 g.

Badania dodatkowe

• Wszystkim kobietom w ciąży, u których nie stwierdzono wcześniej istniejącej cukrzycy, zaleca się wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy (oGTT) w 24–28 tygodniu ciąży; w przypadku znanych czynników ryzyka nawet wcześniej. Jeśli jedna z wartości stężenia glukozy przekracza ustalony poziom, mamy do czynienia z cukrzycą ciężarnych.
  • W tym teście mierzy się najpierw poziom glukozy we krwi na czczo, co najmniej 8 godzin po ostatnim posiłku. Następnie kobieta w ciąży wypija 75 g glukozy rozpuszczonej w 300 ml wody, łykami w ciągu 3–5 minut. Obecne wartości graniczne są następujące: 
  • na czczo: ≥92 mg/dl (5,1 mmol/l)
  • po 1 godzinie: ≥180 mg/dl (10,0 mmol/l)
  • po 2 godzinach: ≥153 mg/dl (8,5 mmol/l)
• Jeśli cukrzyca ciężarnych występuje lub występowała w poprzednich ciążach, można przeprowadzić badanie ultrasonograficzne kobiety w ciąży lub dziecka w celu wykluczenia poważnych wad rozwojowych.
• Można również wykonać tzw. kardiotokografię, podczas której mierzy się tętno nienarodzonego dziecka i skurcze.

Leczenie

• Większość kobiet z cukrzycą ciężarnych może obniżyć poziom cukru we krwi do odpowiedniego zakresu poprzez zmianę diety i zwiększenie aktywności fizycznej.
• Węglowodany powinny pokrywać 40–50% zapotrzebowania energetycznego i być spożywane w formie 5–6 małych posiłków, w tym jednego późnego posiłku. Produkty zawierające węglowodany powinny mieć wysoką zawartość błonnika i niski indeks glikemiczny.
• Dieta powinna mieć umiarkowaną zawartość tłuszczu (30–35%), a także dużą ilość białka (20%), witamin i minerałów.
• Kobiety w ciąży z nadwagą powinny stosować dietę o umiarkowanie obniżonej kaloryczności, zwracając uwagę na wzrost dziecka i unikając ketozy głodowej, przy której można wykryć tzw. ciała ketonowe w moczu.
• Przyrost masy ciała w granicach oczekiwanych w czasie ciąży jest naturalny.
• Kobiety u których stwierdzono cukrzycę ciężarnych, powinny być aktywne fizycznie w sposób zrównoważony. Ponieważ wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość na insulinę, zmniejsza się przez to jednocześnie zapotrzebowanie na insulinę.
• Jeśli konieczne jest leczenie farmakologiczne, w pierwszej kolejności stosuje się insulinę. Kobieta w ciąży powinna kontrolować stężenie cukru we krwi kilka razy dziennie i codziennie wstrzykiwać insulinę, zwłaszcza po posiłkach.
• Ponieważ zwiększenie stężenia cukru we krwi wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wad cewy nerwowej, kobiety z cukrzycą powinny przyjmować suplementację kwasu foliowego (co najmniej 0,8 mg na dobę) już w fazie planowania ciąży (co najmniej 3 miesiące przed ciążą), przez całą ciążę i w czasie karmienia piersią.
  W przypadku zwiększonego ryzyka wynikającego z wywiadu (urodzenie dziecka z wadą cewy nerwowej): stosowanie dawki 4 mg kwasu foliowego na dobę

Rokowanie

• Leczenie cukrzycy ciężarnych może zmniejszyć poważne komplikacje związane z porodem i poprawić jakość życia matki po porodzie.
• Kobiety z cukrzycą ciężarnych często rodzą większe dzieci. Zwiększona masa urodzeniowa może prowadzić do obrażeń dziecka i matki podczas porodu, zwłaszcza do tak zwanej dystocji barkowej, w wyniku której jedno ramię utknie w kanale rodnym, opóźniając poród.
• Leczenie cukrzycy ciężarnych zmniejsza ryzyko wystąpienia wysokiego ciśnienia tętniczego charakterystycznego dla okresu ciąży.
• Cukrzyca ciężarnych zwykle ustępuje po porodzie.
• Jednak u około 40–50% wszystkich kobiet z cukrzycą ciężarnych dochodzi do ponownego jej wystąpienia przy kolejnej ciąży. Dlatego ważne jest, aby po ciąży odzyskać prawidłową wagę, utrzymywać zdrowy styl życia i regularnie uprawiać aktywność fizyczną.
• W przypadku cukrzycy ciężarnych ciąża często może być doprowadzona do końca. Przedwczesny poród może być konieczny tylko w przypadku niestabilnej lub źle kontrolowanej cukrzycy oraz w przypadku opóźnienia wzrostu płodu. Większość kobiet może również rodzić drogami natury..
• Najczęstszym powikłaniem u dzieci po cukrzycy ciężarnych jest hipoglikemia. Mogą również wystąpić trudności w oddychaniu lub niedobór wapnia lub magnezu, wady rozwojowe występują rzadko.

Dodatkowe informacje

• Cukrzyca podczas ciąży
• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Nadwaga
• Pełnowartościowa dieta
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i duszy
• Cukrzyca ciężarnych — informacje dla personelu medycznego

Autor

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń