Co to jest cukrzyca w okresie ciąży?

Definicja

Obraz kliniczny cukrzycy charakteryzuje się przewlekle podwyższonym poziomem cukru (glukozy) we krwi wynikającym z niedostatecznej produkcji i/lub sposobu działania insuliny.

O cukrzycy w ciąży mówimy w przypadku kobiet, u których już przed ciążą stwierdzono cukrzycę typu 1 lub cukrzycę typu 2. Zmiany hormonalne zmieniają poziomu cukru we krwi podczas ciąży, a kobiety z cukrzycą, które chcą zajść w ciążę, muszą przestrzegać pewnych szczególnych zasad, aby uniknąć ryzyka dla matki i dziecka.

Od już wcześniej istniejącej cukrzycy w czasie ciąży należy odróżnić cukrzycę ciężarnych, która występuje tylko w czasie ciąży i ustępuje po jej zakończeniu. Obowiązują tutaj inne kryteria rozpoznania i terapii.

Podczas ciąży zmienia się zapotrzebowanie na insulinę. Przed 12. tygodniem ciąży zapotrzebowanie na insulinę może ulec zmniejszeniu. Ponadto regulację poziomu cukru we krwi mogą dodatkowo komplikować wymioty w ciąży. W II i III trymestrze ciąży znacznie wzrasta zapotrzebowanie na insulinę i zmniejsza się po porodzie.

Objawy

Kobiety z istniejącą wcześniej cukrzycą mogą podczas ciąży również doświadczyć objawów za wysokiego lub za niskiego poziomu cukru. Kontrola poziomu glukozy we krwi jest często znacznie trudniejsza ze względu na zmiany hormonalne.

Przyczyny

• W przypadku cukrzycy typu 1 układ odpornościowy organizmu atakuje komórki trzustki produkujące insulinę (wyspy Langerhansa). Jest to zaburzenie autoimmunologiczne.
• W przypadku cukrzycy typu 2 organizm produkuje zbyt mało insuliny lub insulina ma niewystarczające działanie (insulinooporność).
• Hormony ciążowe przyczyniają się do zwiększenia insulinooporności w czasie ciąży, a zapotrzebowanie na insulinę wzrasta.

Badania dodatkowe

• W przeciwieństwie do cukrzycy ciężarnych test obciążenia cukrem (test tolerancji glukozy) nie jest zatem konieczny i nie powinien być wykonywany.
• Zaleca się częste kontrolowanie stężenia cukru we krwi.
• Oprócz regularnych badań przesiewowych USG (po jednym badaniu w 8–11 tygodniu ciąży , 18–21 tygodniu ciąży oraz 28–31 tygodniu ciąży) mogą być wskazane dalsze badania ultrasonograficzne w celu monitorowania ciąży
• Należy regularnie kontrolować wzrost płodu.

Leczenie

• Celem leczenia jest zapobieganie powikłaniom u kobiety w ciąży i dziecka.
• Należy dążyć do normalizacji długoterminowego stężenia cukru we krwi (HbA1c). Już 3 miesiące przed zapłodnieniem powinien on być jak najbardziej zbliżony do normy.

Leki

• Jeśli w czasie ciąży konieczne jest leczenie farmakologiczne, stosuje się insulinę. Insulina ludzka jest lekiem z wyboru.
• Możliwa jest zarówno zintensyfikowana insulinoterapia, jak i leczenie za pomocą pompy insulinowej.
• W okresie ciąży należy często dostosowywać dawkę insuliny.
• Tabletki przeciwcukrzycowe nie są zalecane w okresie ciąży.

Kontrola terapii

• Niezależnie od typu cukrzycy w czasie ciąży poziom cukru we krwi powinien być mierzony kilka razy dziennie, zarówno przed, jak i po posiłkach, przed snem i zawsze wtedy, gdy nie ma się pewności.

Co możesz zrobić sam?

• Należy przestrzegać następujących zaleceń żywieniowych:
  • Dzielić pokarm na 5–6 posiłków dziennie, w tym jeden późny posiłek.
  • Węglowodany powinny pokrywać 40–50% zapotrzebowania energetycznego. Dieta powinna mieć umiarkowaną zawartość tłuszczu i zawierać dużo białka, witamin i minerałów.
  • Zaleca się dietę bogatą w błonnik, zawierającą mało szybko przyswajalnych węglowodanów (cukier, czekolada, herbatniki, ciasta, napoje orzeźwiające).
  • Należy w szczególności unikać słodkich napojów.
  • Produkty pełnoziarniste, takie jak chleb razowy, stanowią dobre źródło węglowodanów.
  • Warzywa powinny znajdować się w menu każdego dnia.
• Kobiety z cukrzycą powinny być aktywne fizycznie w sposób zrównoważony. Ponieważ wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość na insulinę, zmniejsza się przez to jednocześnie zapotrzebowanie na insulinę.
• Do porodu zaleca się wybrać klinikę z doświadczeniem w leczeniu cukrzycy i oddziałem noworodkowym.

Rokowanie

Ciąża z istniejącą wcześniej cukrzycą jest uważana za ciążę wysokiego ryzyka. Dlatego konieczne są regularne badania lekarskie.

Ryzyko dla matki i dziecka można znacznie zmniejszyć dzięki dokładnej kontroli poziomu cukru we krwi.

Powikłania

Niedostateczna kontrola poziomu cukru we krwi podczas ciąży zwiększa ryzyko powikłań.

Powikłania u dziecka

• Nieprawidłowy poziom cukru we krwi w pierwszych tygodniach ciąży zwiększa ryzyko wad rozwojowych, w tym wad serca, ośrodkowego układu nerwowego, nerek i układu moczowego.
• Przy podwyższonym poziomie cukru we krwi w drugiej połowie ciąży noworodki często wykazują zaburzenia metaboliczne, takie jak hipoglikemia.
• Płód jest często bardzo duży, co może prowadzić do komplikacji podczas porodu.
• Istnieje zwiększone ryzyko przedwczesnego porodu i poronienia.

Powikłania dla matki

• Podwyższony poziom cukru we krwi może powodować uszkodzenie serca, naczyń krwionośnych, nerwów, nerek i siatkówki oka.
• Niski poziom glukozy we krwi może prowadzić do hipoglikemii.  
• W trakcie ciąży istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia nadciśnienia i zatrucia ciążowego (stanu przedrzucawkowego) 
• Wzrasta również ryzyko np. zakażenia układu moczowego.

Dodatkowe informacje

• Cukrzyca ciężarnych
• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Cukrzyca w okresie ciąży, obecna już wcześniej — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Caroline Beier, dr n. med., lekarz rodzinny, Hamburg