Upał jako zagrożenie dla zdrowia

• Liczba gorących dni w Europie i w innych częściach świata znacznie wzrosła w ostatnich latach z powodu zmian klimatycznych.
  • Gorące dni to dni z temperaturą powietrza przekraczającą 30°C.
  • W tropikalne noce temperatura nie spada poniżej 20°C.
• Występujące kolejno gorące dni połączone z tropikalnymi nocami nazywane są falami upałów.
  • Na upał bardziej narażeni są mieszkańcy miast  (budynki i ulice kumulują ciepło, a fasady budynków odbijają ciepło).
• Jeszcze przed końcem tej dekady możliwe są ekstremalne fale upałów na nieznaną dotąd skalę.
• Upał wiąże się ze znacznym zagrożeniem dla zdrowia.
  
  • Upały zwiększają między innymi ryzyko zawałów serca, udarów, niewydolności nerek i przedwczesnych porodów.
  • Wysokie temperatury powietrza mogą powodować pogorszenie samopoczucia, obniżenie wydajności a nawet zgon.
• Zwiększone ryzyko poważnego uszczerbku na zdrowiu związanego z upałem istnieje szczególnie w przypadku: 
  • osób starszych
  • osób z chorobami przewlekłymi (zwłaszcza układu krążenia, układu oddechowego, cukrzycą i chorobami neurologicznymi)
  • przyjmowania niektórych leków (np. leków moczopędnych)
  • osób wymagających opieki
  • osób z nadwagą
  • niemowląt i małych dzieci
  • pracy i wysiłku fizycznego na świeżym powietrzu
  • kobiet w ciąży
  • osób izolowanych społecznie
  • osób bezdomnych lub znajdujących się w niekorzystnej sytuacji mieszkaniowej.

Wskazówki dotyczące zachowania w upale

Ogólne wskazówki

Zasięganie informacji

• Należy śledzić prognozy pogody, zwracać uwagę na ostrzeżenia o upałach:
  
  • 1. poziom ostrzeżenia: temperatura odczuwalna >32°C przez 2 dni z rzędu przy niewielkim ochłodzeniu w nocy
  • 2. poziom ostrzeżenia: temperatura odczuwalna >38°C.
• W dni z ostrzeżeniami należy zwracać szczególną uwagę na siebie i inne osoby, któe mogą wymagać pomocy.

Unikanie upału

• Dostosowanie codziennych aktywności do upału:
  • przesunięcie spraw i aktywności na chłodniejsze godziny poranne i wieczorne
• W miarę możliwości przebywanie w zacienionych, ewentualnie chłodzonych miejscach
  • unikanie dużych powierzchni asfaltowych lub betonowych.
• Noszenie jasnej, luźnej, przewiewnej odzieży wykonanej z bawełny lub innych włókien naturalnych.
• Przykrywanie się podczas snu prześcieradłem lub pustą poszwą.
• Unikanie źródeł ciepła w domu
  • wyłączenie nieużywanych źródeł światła i urządzeń elektrycznych, nieużywanie piekarnika.
• Jeśli w pomieszczeniach jest bardzo gorąco, należy znaleźć chłodne i/lub klimatyzowane miejsce, np. budynek publiczny, muzeum, bibliotekę lub kościół.

Żywność i napoje

• Należy pić wystarczająco dużo płynów, nawet bez uczucia pragnienia, co najmniej 2 litry dziennie (bez kofeiny i alkoholu, najlepiej wodę, niesłodzone herbaty lub rozcieńczone soki owocowe).
  • Napoje mogą być schłodzone, ale nie mrożone.
  • W przypadku stwierdzonych chorób, takich jak niewydolność serca lub nerek, należy omówić z lekarzem prowadzącym zalecaną ilość wypijanych płynów.
• Niskokaloryczne, lekkie posiłki o wysokiej zawartości wody (owoce, warzywa)
  • ograniczenie pokarmów bogatych w białko (ryby, mięso, nabiał, orzechy i rośliny strączkowe)
  • kilka małych, lekkich posiłków zamiast trzech dużych
  • lekko słone potrawy, np. rosół.

Chłodzenie

• W ciągu dnia należy zaciemnić okna w mieszkaniu i zamknąć je. 
  • Wyjątek: pomieszczenia z gazowymi piecami konwekcyjno-parowymi lub gazowymi ogrzewaczami przepływowymi muszą być stale wentylowane (niebezpieczeństwo zatrucia tlenkiem węgla)!
  • Dywany należy usunąć na czas upałów, ponieważ magazynują ciepło.
• Wietrzenie tylko wieczorem lub w nocy i we wczesnych godzinach porannych, gdy na zewnątrz jest chłodniej niż w mieszkaniu
  • wentylacja poprzez otwarcie wszystkich okien.
• Wentylatory lub wachlarze są pomocne do temperatury 35°C.
  • Pojemnik z kostkami lodu umieszczony przed wentylatorem zwiększa efekt chłodzenia.
  • Systemy klimatyzacji zużywają dużo energii i nasilają problem upałów w miastach, odprowadzając ciepło z pomieszczeń na zewnątrz.
• Należy regularnie schładzać się, biorąc (letni) prysznic, stosując zimne okłady lub chłodne kąpiele rąk lub stóp.
  • Po prysznicu nie należy się wycierać lub można się tylko lekko osuszyć, odparowanie wody ma działanie chłodzące.
  • Podczas podróży należy mieć przy sobie wodę w butelce z rozpylaczem, aby chłodzić twarz, ręce i szyję.

Ochrona przed słońcem

• Ochrona skóry przed nadmiernym nasłonecznieniem
  • kapelusz przeciwsłoneczny, ewentualnie parasol, okulary przeciwsłoneczne z dobrą ochroną przed promieniowaniem UV
  • kremy przeciwsłonecznych o wysokim współczynniku ochrony UV

Troska o innych ludzi i zwierzęta

• Raz dziennie należy kontaktować się ze starszymi osobami samotnymi, wymagającymi opieki, a także z osobami przewlekle chorymi w rodzinie lub otoczeniu.
• Nigdy nie wolno zostawiać niemowląt, małych dzieci i zwierząt w samochodzie.

Specjalne wskazówki dla szczególnych grup osób i w specjalnych okolicznościach 

Osoby z chorobami przewlekłymi i starsze

• Jeśli z powodu przewlekłej choroby występują ograniczenia w ilości spożywanych płynów, w razie przyjmowania leków odwadniających lub stwierdzonych chorób układu krążenia lub nerek, należy omówić z lekarzem rodzinnym postępowanie w czasie upałów.
• Leki można zmienić wyłącznie w porozumieniu z lekarzem prowadzącym.
• Podczas upałów może być konieczne częstsze sprawdzanie ciśnienia tętniczego i poziomu glukozy we krwi.
• W przypadku złego samopoczucia należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
• Należy unikać intensywnych aktywności ruchowych.
• Leki należy przechowywać w odpowiedniej temperaturze (maks. 25°C), np. w najchłodniejszym pomieszczeniu w domu lub w lodówce, jeśli jest bardzo gorąco.

Kobiety ciężarne

• Powinny unikać wysiłku i schładzać się w cieniu.
• W upale często dochodzi do zatrzymania wody w organizmie, dlatego należy nosić wygodne i wystarczająco szerokie obuwie.
  • Zmęczone i obrzęknięte nogi należy opłukać pod chłodnym prysznicem, a następnie jeszcze mokre natrzeć orzeźwiającym olejkiem, np. rozmarynowym lub cytrynowym.

Ochrona przed upałem niemowląt i małych dzieci

• Dzieci tracą więcej płynów przez parowanie ze względu na dużą powierzchnię ciała w stosunku do masy ciała.
  • Brak w pełni wykształconej zdolności do regulowania temperatury ciała u niemowląt i małych dzieci.
• Zwykle dzieci karmione wyłącznie piersią nie potrzebują dodatkowych płynów.
  • Pierś można podawać częściej niż zwykle, ew. dopajać wodą.
  • Oznaka wystarczającego spożycia płynów: zużycie 5–6 pieluch przez 24 godziny.
• Dzieci karmione mlekiem modyfikowanym i/lub z rozszerzoną dietą, powinny otrzymywać dodatkowe płyny (wodę lub niesłodzoną herbatę owocową).
  • Dotyczy to również dzieci, które mają biegunkę lub stosunkowo suche pieluszki.
• Ochrona przed promieniowaniem UV
  • Nie należy wystawiać niemowląt (poniżej 1. roku życia) na bezpośrednie promieniowanie słoneczne!
  • okulary przeciwsłoneczne z wystarczającą ochroną przed promieniowaniem UV
  • stosowanie odpowiednich dla dzieci kremów przeciwsłonecznych o wysokim współczynniku ochrony przeciwsłonecznej (min. 30 minut przed wyjściem na zewnątrz)
  • ewentualnie odzież chroniąca przed promieniowaniem UV.
• W godzinach największego nasłonecznienia (10:00 - 16:00) należy przebywać w pomieszczeniu lub w cieniu.
  • Niemowlęta i małe dzieci powinny spać w najchłodniejszym miejscu w domu.
  • W miarę możliwości należy zapewnić małym dzieciom chłodzenie letnią wodą w brodziku, dużej misce z wodą lub pod rozpylaczami wody (tylko pod nadzorem!).

Osoby pracujące zawodowo na świeżym powietrzu

• Zwiększone ryzyko wypadków z powodu obniżonej koncentracji i wydajności w upale.
• Należy nosić lekkie, dobrze wentylowane nakrycie głowy z ochroną szyi i uszu.
• Należy zadbać o ochronę przed promieniowaniem UV (bawełniana odzież okrywająca ciało, krem przeciwsłoneczny, okulary przeciwsłoneczne).
• W miarę możliwości przesunąć godziny pracy na chłodniejsze pory dnia.
• Należy korzystać z możliwości ochłodzenia się.
• Zobacz więcej w sekcji Kiedy należy szukać pomocy?

Sportowcy

• Należy unikać uprawiania sportu w gorące południe i wczesnym popołudniem.
  • W miarę możliwości pozostawać w cieniu.
  • odpowiednia ochrona przed promieniowaniem UV (krem przeciwsłoneczny, osłona głowy i szyi, okulary przeciwsłoneczne).
• Należy unikać nadmiernego wysiłku, np.:
  • intensywnych treningów 
  • treningu wytrzymałościowego w temperaturach powyżej 30°C 
• Podczas aktywności fizycznej na powietrzu należy robić częstsze przerwy w zacienionych miejscach.
• Należy pić wystarczająco dużo przed i w trakcie aktywności fizycznej, nawet zanim pojawi się uczucie pragnienia.

Kierowcy

• Zwiększone ryzyko wypadków z powodu spadku uwagi i koncentracji w wysokich temperaturach.
• Podczas długich podróży samochodem należy zrobić kilka przerw.
• W miarę możliwości parkować w cieniu.
  • używanie mat przeciwsłonecznych, rolet przeciwsłonecznych itp.
  • przykrywanie ściereczkami fotelików dziecięcych, deski rozdzielczej, kierownicy itp.
  • wsadzanie dzieci do samochodu wyłącznie po sprawdzeniu temperatury fotelika.
• Przed wyruszeniem w drogę należy dobrze przewietrzyć samochód, otwierając wszystkie drzwi.
• Ruszając, ustawić klimatyzację na niskim poziomie z wentylatorem na najwyższym ustawieniu i jechać z otwartymi oknami przez kilka minut. Następnie zamknąć okno i chłodzić powietrzem w obiegu zamkniętym przez kilka minut. Potem ponownie wyregulować dopływ świeżego powietrza.
  • Układ klimatyzacji musi wyschnąć, aby zapobiec rozwojowi drobnoustrojów. W tym celu należy wyłączyć klimatyzator na kilka minut przed końcem podróży.

Postępowanie z żywnością

• Łatwo psującą się żywność należy przechowywać w lodówce.
  • Regularnie sprawdzać temperaturę w lodówce; jeśli nie ma wbudowanego termometru, należy użyć dodatkowego termometru do lodówek. Temperatura nie powinna przekraczać 4ºC.
• Podczas zakupów należy utrzymać łańcuch chłodniczy, w razie potrzeby za pomocą toreb z wkładami chłodzącymi.
  • Świeżą żywność należy szybko zużyć.
• Nie należy niepotrzebnie pozostawiać łatwo psującej się żywności w ciepłym miejscu przez długi czas, np. podczas grillowania.
• Przygotowaną żywność należy jak najszybciej schłodzić i przechowywać w lodówce. Nie utrzymywać potraw w cieple!
• Żywność, np. owoce, należy przechowywać pod przykryciem, aby chronić ją przed owadami.
• Śmieci należy wyrzucać codziennie, aby uniemożliwić powstawanie miejsc wylęgu owadów.

Ochrona przed komarami 

• W miarę możliwości: założyć siatki przeciw owadom na okna i drzwi.
• Należy stosować środki odstraszające owady i nosić odzież zakrywającą (lekkie długie spodnie i koszule).
• Unikać stojącej wody stanowiącej miejsca składania jaj przez owady.
  • Regularnie opróżniać napełnione wodą pojemniki na balkonie lub w ogrodzie (podstawki pod doniczki, konewki).
  • Przykrywać beczki na deszczówkę.
  • Naczynia na zewnątrz odwracać do góry dnem, aby zapobiec gromadzeniu się wody.

Kiedy należy szukać pomocy?

• Należy pomagać osobom w swoim otoczeniu, u których występują niebezpieczne problemy zdrowotne związane z upałem.

Omdlenie spowodowane ciepłem

• W przypadku objawów omdlenia spowodowanego ciepłem po długotrwałym staniu lub wysiłku fizycznym w gorącym otoczeniu, takich jak:
  • zawroty głowy
  • nudności
  • zasłabnięcie
  • ewentualnie obrzęki kończyn dolnych (obrzęk cieplny)
• Rozpięcie ubrania, przeniesienie do chłodnego otoczenia, schłodzenie i podanie dużych ilości płynów. W przypadku utraty przytomności należy wezwać pogotowie.

Przegrzanie

• W przypadku objawów przegrzania i wyczerpania cieplnego, takich jak:
  • podwyższona temperatura ciała do 40°C
  • ból i/lub zawroty głowy
  • silne pragnienie
  • nudności, wymioty
  • osłabienie, drażliwość i zaburzenia koordynacji
• Chłodzić ciało pojemnikami z lodem umieszczając je w pachwinach i pod pachami, stanąć/usiąść bez ubrania z wilgotną skórą przed wentylatorem, pić duże ilości płynów.

Udar cieplny

• W przypadku objawów udaru cieplnego, który może rozwijać się powoli z wyczerpania cieplnego lub szybko przy nadmiernym wysiłku:
  • podwyższona temperatura ciała powyżej 40°C
  • zamroczenie/omdlenie
  • ból i/lub zawroty głowy
  • nudności
  • sucha, gorąca i zaczerwieniona skóra, brak potu
  • zaburzenia krążenia aż do wstrząsu
  • napady padaczkowe
• Wezwać pogotowie, schłodzić do czasu przybycia służb ratunkowych, w miarę możliwości zanurzyć poszkodowanego w zimnej wodzie, a jeśli nie jest to możliwe — stosować środki wymienione powyżej. Udar cieplny zagraża życiu!

Dodatkowe informacje

• Przegrzanie i udar cieplny.
• Wpływ zmian klimatu na zdrowie.
• Ochrona przed słońcem.