Upał jako zagrożenie dla zdrowia
- Liczba gorących dni w Europie i w innych częściach świata znacznie wzrosła w ostatnich latach z powodu zmian klimatycznych.
- Gorące dni to dni z temperaturą powietrza przekraczającą 30°C.
- W tropikalne noce temperatura nie spada poniżej 20°C.
- Występujące kolejno gorące dni połączone z tropikalnymi nocami nazywane są falami upałów.
- Ludzie w miastach są bardziej narażeni na upał (budynki i ulice kumulują ciepło, a fasady budynków odbijają ciepło).
- Jeszcze przed końcem tej dekady możliwe są ekstremalne fale upałów na nieznaną dotąd skalę.
- Upał wiąże się ze znacznym zagrożeniem dla zdrowia.
- Wszyscy mogą odczuwać pogorszenie samopoczucia i wydajności.
- Upały zwiększają między innymi ryzyko zawałów serca, udarów, niewydolności nerek i przedwczesnych porodów.
- Upał może być śmiertelny.
- Zwiększone ryzyko poważnego uszczerbku na zdrowiu związanego z upałem istnieje szczególnie:
- u osób starszych
- w przypadku chorób przewlekłych (zwłaszcza chorób układu krążenia, chorób układu oddechowego, cukrzycy i chorób neurologicznych)
- podczas przyjmowania niektórych leków (np. leków moczopędnych)
- u osób wymagających opieki
- u osób z nadwagą
- u niemowląt i małych dzieci
- podczas pracy i wysiłku fizycznego na świeżym powietrzu
- u kobiet w ciąży
- u osób izolowanych społecznie
- u osób bezdomnych lub znajdujących się w niekorzystnej sytuacji mieszkaniowej
- Można chronić siebie i innych przed upałem.
Wskazówki dotyczące zachowania w upale
Ogólne wskazówki
Zasięganie informacji
- Należy śledzić prognozy pogody, zwracać uwagę na ostrzeżenia o upałach:
- 1. poziom ostrzeżenia: temperatura odczuwalna >32°C przez 2 dni z rzędu przy niewielkim ochłodzeniu w nocy
- 2. poziom ostrzeżenia: temperatura odczuwalna >38°C
- W dni z ostrzeżeniami należy zwracać szczególną uwagę na siebie i innych ludzi.
Unikanie upału
- Dostosowanie codziennych aktywności do upału:
- przesunięcie spraw i aktywności na chłodniejsze godziny poranne i wieczorne
- W miarę możliwości przebywanie w zacienionych, ewentualnie chłodzonych miejscach
- unikanie dużych powierzchni asfaltowych lub betonowych
- Noszenie jasnej, luźnej, przewiewnej odzieży wykonanej z bawełny lub innych włókien naturalnych
- Przykrywanie się do spania prześcieradłem lub pustą poszwą
- Unikanie źródeł ciepła w domu
- wyłączenie nieużywanych źródeł światła i urządzeń elektrycznych, nieużywanie piekarnika
- Jeśli w pomieszczeniach jest bardzo gorąco, należy znaleźć chłodne i/lub klimatyzowane miejsce, np. budynek publiczny, muzeum, bibliotekę lub kościół.
Żywność i napoje
- Należy pić wystarczająco dużo, nawet bez uczucia pragnienia, co najmniej 2 litry dziennie (bez kofeiny i alkoholu, najlepiej wodę z kranu, niesłodzone herbaty lub rozcieńczone soki owocowe).
- Napoje mogą być schłodzone, ale nie lodowate.
- W przypadku stwierdzonych chorób, takich jak niewydolność serca lub nerek, należy omówić z lekarzami prowadzącymi zalecaną ilość wypijanych płynów.
- Niskokaloryczna, lekka żywność o wysokiej zawartości wody (owoce, warzywa)
- ograniczenie pokarmów bogatych w białko (ryby, mięso, nabiał, orzechy i rośliny strączkowe)
- kilka małych, lekkich posiłków zamiast trzech dużych
- lekko słone potrawy, takie jak rosół
Chłodzenie
- W ciągu dnia należy zaciemnić mieszkanie i zamknąć okna.
- Wyjątek: pomieszczenia z gazowymi piecami konwekcyjno-parowymi lub gazowymi ogrzewaczami przepływowymi muszą być stale wentylowane (niebezpieczeństwo zatrucia tlenkiem węgla)!
- Dywany należy usunąć na czas upałów, ponieważ magazynują ciepło.
- Wietrzenie tylko wieczorem lub w nocy i we wczesnych godzinach porannych, gdy na zewnątrz jest chłodniej niż w mieszkaniu
- wentylacja poprzeczna poprzez otwarcie wszystkich okien
- Wentylatory lub wachlarze są pomocne do temperatury 35°C.
- Pojemnik z kostkami lodu umieszczony przed wentylatorem zwiększa efekt chłodzenia.
- Systemy klimatyzacji zużywają dużo energii i nasilają problem upałów w miastach, odprowadzając ciepło z pomieszczeń na zewnątrz.
- Należy regularnie schładzać się, biorąc (letni) prysznic, stosując zimne okłady lub chłodne kąpiele rąk lub stóp.
- Po prysznicu nie należy się wycierać lub można się tylko lekko osuszyć, odparowanie wody ma działanie chłodzące.
- W drodze trzeba mieć przy sobie wodę w butelce z rozpylaczem, aby chłodzić twarz, ręce i szyję.
Ochrona przed słońcem
- Ochrona skóry i ciała przed nadmiernym nasłonecznieniem
- kapelusz przeciwsłoneczny, ewentualnie parasol, okulary przeciwsłoneczne
- stosowanie kremów przeciwsłonecznych o wysokim współczynniku ochrony przeciwsłonecznej i noszenie okularów przeciwsłonecznych z dobrą ochroną przed promieniowaniem UV
Troska o innych ludzi i zwierzęta
- Raz dziennie należy kontaktować się ze starszymi osobami samotnymi, wymagającymi opieki, a także z osobami przewlekle chorymi w rodzinie lub otoczeniu.
- Nigdy nie wolno zostawiać niemowląt, małych dzieci i zwierząt w samochodzie.
Specjalne wskazówki dla szczególnych grup osób i w specjalnych okolicznościach
Osoby starsze i cierpiące na choroby przewlekłe
- Jeśli z powodu przewlekłej choroby występują ograniczenia w ilości spożywanych płynów, w razie przyjmowania leków odwadniających lub stwierdzonych chorób układu krążenia lub nerek, należy omówić z lekarzem rodzinnym postępowanie w czasie upałów.
- Leki należy zmieniać wyłącznie w porozumieniu z lekarzem prowadzącym.
- Podczas upałów może być konieczne częstsze sprawdzanie ciśnienia tętniczego i poziomu glukozy we krwi.
- W przypadku złego samopoczucia należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.
- Należy unikać forsownych aktywności.
- Nie należy przechowywać leków w zbyt wysokiej temperaturze, zwykle maksymalnie 25°C, np. w najchłodniejszym pomieszczeniu w domu lub w lodówce, jeśli jest bardzo gorąco.
Kobiety ciężarne
- Powinny unikać wysiłku, robić więcej przerw, schładzać się w cieniu.
- W upale często dochodzi do zatrzymania wody w organizmie, dlatego należy nosić wygodne i wystarczająco szerokie obuwie.
- Zmęczone i opuchnięte nogi należy opłukać pod chłodnym prysznicem, a następnie jeszcze mokre natłuścić orzeźwiającym olejkiem, np. rozmarynowym lub cytrynowym.
Ochrona przed upałem niemowląt i małych dzieci
- Ze względu na dużą powierzchnię ciała w stosunku do masy ciała dzieci tracą więcej płynów przez parowanie.
- Niemowlęta i małe dzieci mają nie w pełni wykształconą zdolność do regulowania temperatury ciała.
- Zwykle dzieci karmione wyłącznie piersią nie potrzebują dodatkowych płynów.
- Jednak należy podawać pierś częściej niż zwykle.
- Oznaka wystarczającego spożycia płynów: zużycie 5–6 pieluch przez 24 godziny
- Dzieciom, którym podaje się mleko modyfikowane i/lub rozszerzoną dietę, należy podawać dodatkowe płyny (wodę lub niesłodzoną herbatę owocową).
- Dotyczy to również dzieci, które mają biegunkę lub stosunkowo suche pieluszki.
- Ochrona przed promieniowaniem UV
- Nie wystawiać niemowląt (poniżej 1. roku życia) na bezpośrednie promieniowanie słoneczne!
- okulary przeciwsłoneczne z wystarczającą ochroną przed promieniowaniem UV (z oznaczeniem „UV-400“)
- stosowanie odpowiednich dla dzieci kremów przeciwsłonecznych o wysokim współczynniku ochrony przeciwsłonecznej (min. 30 minut przed wyjściem na zewnątrz)
- ewentualnie odzież chroniąca przed promieniowaniem UV
- Podczas najgorętszej części dnia należy przebywać w pomieszczeniu lub w cieniu.
- Niemowlęta i małe dzieci powinny spać w najchłodniejszym miejscu w domu.
- W miarę możliwości należy zapewnić małym dzieciom chłodzenie letnią wodą w brodziku, dużej misce z wodą lub pod rozpylaczami wody (tylko pod nadzorem!).
Osoby pracujące zawodowo na świeżym powietrzu
- Zwiększone ryzyko wypadków z powodu obniżonej koncentracji i wydajności w upale
- Należy nosić lekkie, dobrze wentylowane nakrycie głowy z ochroną szyi i uszu.
- Należy zadbać o ochronę przed promieniowaniem UV (bawełniana odzież okrywająca ciało, krem przeciwsłoneczny, okulary przeciwsłoneczne).
- W miarę możliwości przesunąć godziny pracy na chłodniejsze pory dnia.
- Należy korzystać z możliwości ochłodzenia się.
- Informacje na temat środków pierwszej pomocy w przypadku szkód zdrowotnych spowodowanych wysoką temperaturą i udaru cieplnego
Sportowcy
- Należy unikać uprawiania sportu w gorące południe i późnym popołudniem.
- W miarę możliwości pozostawać w cieniu.
- odpowiednia ochrona przed promieniowaniem UV (krem przeciwsłoneczny, osłona głowy i szyi, okulary przeciwsłoneczne)
- Należy unikać nadmiernego wysiłku.
- bez treningów na granicy możliwości
- bez treningu wytrzymałościowego w temperaturach powyżej 30°C
- częstsze przerwy w cieniu
- Należy pić wystarczająco dużo przed i w trakcie aktywności fizycznej, nawet zanim pojawi się uczucie pragnienia.
Kierowcy
- Zwiększone ryzyko wypadków z powodu spadku uwagi i koncentracji w upale
- Podczas długich podróży samochodem należy zrobić kilka przerw.
- W miarę możliwości parkować w cieniu.
- używanie mat przeciwsłonecznych, rolet przeciwsłonecznych itp.
- przykrywanie ściereczkami fotelików dziecięcych, deski rozdzielczej, kierownicy itp.
- wsadzanie dzieci do samochodu wyłącznie po sprawdzeniu temperatury fotelika
- Przed wyruszeniem w drogę należy dobrze przewietrzyć samochód, otwierając wszystkie drzwi.
- Ruszając, ustawić klimatyzację na niskim poziomie z wentylatorem na najwyższym ustawieniu i jechać z otwartymi oknami przez kilka minut. Następnie zamknąć okno i chłodzić powietrzem w obiegu przez kilka minut. Potem ponownie wyregulować dopływ świeżego powietrza.
- Układ klimatyzacji musi wyschnąć, aby zapobiec rozwojowi drobnoustrojów. W tym celu należy wyłączyć klimatyzator na kilka minut przed końcem podróży.
Postępowanie z żywnością
- Łatwo psującą się żywność należy przechowywać w lodówce.
- Regularnie sprawdzać temperaturę w lodówce; jeśli nie ma wbudowanego termometru, należy użyć dodatkowego termometru do lodówek. Temperatura nie powinna przekraczać 4ºC.
- Podczas zakupów należy utrzymać łańcuch chłodniczy, w razie potrzeby za pomocą toreb chłodzących i elementów chłodzących.
- Żywność szybko zużyć.
- Nie należy niepotrzebnie pozostawiać łatwo psującej się żywności w ciepłym miejscu przez długi czas, np. podczas grillowania.
- Przygotowaną żywność należy jak najszybciej schłodzić i przechowywać w lodówce. Nie utrzymywać potraw w cieple!
- Żywność, np. owoce, należy przechowywać pod przykryciem, aby chronić ją przed owadami.
- Śmieci należy wyrzucać codziennie, aby uniemożliwić powstawanie miejsc wylęgu owadów.
Ochrona przed komarami
- W miarę możliwości: założyć siatki przeciw owadom na okna i drzwi.
- Należy stosować środki odstraszające owady i nosić odzież zakrywającą (lekkie długie spodnie i koszule).
- Unikać stojącej wody jako miejsca składania jaj przez owady.
- Regularnie opróżniać napełnione wodą pojemniki na balkonie lub w ogrodzie (podstawki pod doniczki, konewki).
- Przykrywać beczki na deszczówkę.
- Naczynia na zewnątrz odwracać do góry dnem, aby zapobiec gromadzeniu się wody.
Kiedy należy szukać pomocy?
- Należy pomagać osobom w swoim otoczeniu, u których występują niebezpieczne problemy zdrowotne związane z upałem.
Omdlenie spowodowane ciepłem
- W przypadku objawów omdlenia spowodowanego ciepłem po długotrwałym staniu lub wysiłku fizycznym w gorącym otoczeniu, takich jak:
- zawroty głowy
- nudności
- zasłabnięcie
- ewentualnie zatrzymanie wody w nogach (obrzęk cieplny)
- Rozpięcie ubrania, przeniesienie do chłodnego otoczenia, schłodzenie i picie dużych ilości płynów. W przypadku utraty przytomności należy wezwać pogotowie.
Przegrzanie
- W przypadku objawów przegrzania i wyczerpania cieplnego, takich jak:
- podwyższona temperatura ciała do 40°C
- ból głowy, zawroty głowy
- silne pragnienie
- nudności, wymioty
- osłabienie, drażliwość i zaburzenia koordynacji
- Chłodzić ciało workami z lodem w pachwinach i pod pachami, stanąć/usiąść bez ubrania z wilgotną skórą przed wentylatorem, pić duże ilości płynów.
Udar cieplny
- W przypadku objawów udaru cieplnego, który może rozwijać się powoli z wyczerpania cieplnego lub szybko z nadmiernego wysiłku:
- podwyższona temperatura ciała powyżej 40°C
- zamroczenie/omdlenie
- ból głowy, zawroty głowy
- nudności
- sucha, gorąca i zaczerwieniona skóra, brak potu
- osłabienie krążenia aż do wstrząsu
- napady padaczkowe
- Wezwać pogotowie, schłodzić do czasu przybycia służb ratunkowych, w miarę możliwości zanurzyć poszkodowanego w lodowatej wodzie, a jeśli nie jest to możliwe — stosować środki wymienione powyżej. Udar cieplny zagraża życiu!
Dodatkowe informacje
Autorinnen
- Marlies Karsch-Völk, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, München
- Nathalie Nidens, Ärztin, MSc Public Health, KLUG – Deutsche Allianz Klimawandel und Gesundheit e. V.
