Informacje ogólne

Definicja

• Zespół nagłej zmiany strefy czasowej to syndrom związany z długimi lotami, podczas których przekracza się wiele stref czasowych.
• Jest to tymczasowa desynchronizacja między endogennymi rytmami organizmu ludzkiego a egzogennymi rytmami środowiskowymi.¹

Częstość występowania

• Zespół nagłej zmiany strefy czasowej występuje u większości pasażerów przekraczających 6 lub więcej stref czasowych.²
• Częstość występowania i nasilenie rosną wraz z liczbą przekraczanych stref czasowych.
• Podróże w kierunku zachodnim (coraz dłuższy dzień) powodują mniej zakłóceń niż podróże w kierunku wschodnim (coraz krótszy dzień).³

Etiologia i patogeneza

• Zespół nagłej zmiany strefy czasowej to zaburzenie rytmu okołodobowego spowodowane desynchronizacją „wewnętrznego zegara” z lokalnym rytmem dobowym.
• Pod wpływem światła i ciemności rytm stopniowo się dostosowuje, w czym pośredniczy między innymi melatonina uwalniana przez szyszynkę.
  • Ciemność stymuluje uwalnianie melatoniny.
  • Jasne światło zmniejsza uwalnianie melatoniny.

Czynniki predysponujące

• Podróż samolotem w kierunku wschodnim
• Przekraczanie więcej niż 5 stref czasowych
• Duże różnice indywidualne

ICD-10

• F51 Nieorganiczne zaburzenia snu
  • F51.2 Nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania
  • F51.8 Inne nieorganiczne zaburzenia snu

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Zaburzenia zasypiania i utrzymywania snu bezpośrednio po długiej podróży (lotniczej), podczas której przekroczono strefy czasowe, z dodatkowymi objawami, takimi jak zwiększona senność w ciągu dnia, drażliwość, zmniejszony apetyt i zawroty głowy.²
• Rosnący dyskomfort wraz ze wzrostem liczby stref czasowych.

Diagnostyka różnicowa

• Inne zaburzenia snu są mało prawdopodobne ze względu na bezpośredni związek z podróżą (lotniczą).

Wywiad lekarski

• Nasilenie dolegliwości zależy od liczby przekraczanych stref czasowych.
• Podróż w kierunku zachodnim powoduje mniej problemów niż podróż w kierunku wschodnim.¹
• Zespół nagłej zmiany strefy czasowej charakteryzuje się złą jakością snu, tj. problemami z zasypianiem i niespokojnym snem. Typowe dodatkowe dolegliwości to zmęczenie w ciągu dnia, zmniejszona wydajność, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i ogólne osłabienie.⁴
• U niektórych osób występują tylko niektóre z typowych objawów.

Leczenie

Cel leczenia

• Szybka adaptacja do lokalnego rytmu dnia

Ogólne informacje o leczeniu

• Większość osób z zespołem nagłej zmiany strefy czasowej dostosowuje swój rytm dnia w ciągu kilku dni, poddając się lokalnemu rytmowi dobowemu.
• U pacjentów, u których występują objawy i którzy mają trudności z dostosowaniem swojego rytmu, wskazana jest terapia światłem lub farmakoterapia.⁵

Zalecenia dla pacjentów

• Należy zaplanować około 1 dzień okresu dostosowania na każde przekroczone 2 strefy czasowe w kierunku wschodnim lub 50% czasu mniej w kierunku zachodnim.⁶
• Uważa się, że oprócz wystarczającej ilości snu korzyści przynosi natychmiastowe poddanie się lokalnemu rytmowi dobowemu — przebywanie w świetle dziennym, unikanie alkoholu i tabletek nasennych oraz unikanie forsownych zajęć w pierwszych dniach podróży.⁶

Terapia światłem

• Aktywna ekspozycja na światło (zwłaszcza światło dzienne, ale także lampy imitujące światło dzienne) może pomóc w szybszej zmianie rytmu dobowego.

Leczenie farmakologiczne

• Melatonina (o normalnym uwalnianiu, 0,5–5 mg/dobę) jest skuteczna w profilaktyce i leczeniu zespołu nagłej zmiany strefy czasowej od różnicy czasu wynoszącej 5 godzin (NNT = 2).
  • Melatonina to fizjologiczny neurohormon, który synchronizuje rytm dnia i nocy poprzez centralne i obwodowe oscylatory.^2,6-7
• Należy unikać leków nasennych z grupy Z (zopiklon, zaleplon, zolpidem i eszopiklon) i innych środków nasennych (z wyjątkiem melatoniny).

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Zespół nagłej zmiany strefy czasowej jest najbardziej nasilony natychmiast po locie i ustępuje w ciągu 4–6 dni po dostosowaniu się do nowego czasu lokalnego.³
• Im więcej stref czasowych się przekracza, tym dłużej trwa zespół nagłej zmiany strefy czasowej.

Powikłania

• Zwiększone ryzyko wypadków 
  • ograniczona zdolność do prowadzenia pojazdów mechanicznych z powodu senności w ciągu dnia

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Medibas

• Zespół nagłej zmiany strefy czasowej (jetlag)