Definicja: Zaburzenie rytmu snu i czuwania związane z długimi podróżami lotniczymi, podczas których przekracza się wiele stref czasowych
Częstość występowania: Często występujące zjawisko.
Objawy: Objawy obejmują zaburzenia snu, zmęczenie w ciągu dnia, obniżoną wydajność, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i ogólne osłabienie.
Badanie fizykalne: Brak szczególnych objawów klinicznych.
Diagnostyka: Nie są wymagane żadne dodatkowe badania.
Leczenie: Z reguły nie jest konieczne poza dostosowaniem się do nowej strefy czasowej, ewentualnie mozna zastosować melatoninę.
Informacje ogólne
Definicja
Zespół nagłej zmiany strefy czasowej to syndrom związany z długimi lotami, podczas których przekracza się wiele stref czasowych.
Jest to tymczasowa desynchronizacja między endogennymi rytmami organizmu ludzkiego a egzogennymi rytmami środowiskowymi.1
Częstość występowania
Zespół nagłej zmiany strefy czasowej występuje u większości pasażerów przekraczających 6 lub więcej stref czasowych.2
Częstość występowania i nasilenie rosną wraz z liczbą przekraczanych stref czasowych.
Podróże w kierunku zachodnim (coraz dłuższy dzień) powodują mniej zakłóceń niż podróże w kierunku wschodnim (coraz krótszy dzień).3
Etiologia i patogeneza
Zespół nagłej zmiany strefy czasowej to zaburzenie rytmu okołodobowego spowodowane desynchronizacją „wewnętrznego zegara” z lokalnym rytmem dobowym.
Pod wpływem światła i ciemności rytm stopniowo się dostosowuje, w czym pośredniczy między innymi melatonina uwalniana przez szyszynkę.
Ciemność stymuluje uwalnianie melatoniny.
Jasne światło zmniejsza uwalnianie melatoniny.
Czynniki predysponujące
Podróż samolotem w kierunku wschodnim
Przekraczanie więcej niż 5 stref czasowych
Duże różnice indywidualne
ICD-10
F51 Nieorganiczne zaburzenia snu
F51.2 Nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania
F51.8 Inne nieorganiczne zaburzenia snu
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Zaburzenia zasypiania i utrzymywania snu bezpośrednio po długiej podróży (lotniczej), podczas której przekroczono strefy czasowe, z dodatkowymi objawami, takimi jak zwiększona senność w ciągu dnia, drażliwość, zmniejszony apetyt i zawroty głowy.2
Rosnący dyskomfort wraz ze wzrostem liczby stref czasowych.
Diagnostyka różnicowa
Inne zaburzenia snu są mało prawdopodobne ze względu na bezpośredni związek z podróżą (lotniczą).
Wywiad lekarski
Nasilenie dolegliwości zależy od liczby przekraczanych stref czasowych.
Podróż w kierunku zachodnim powoduje mniej problemów niż podróż w kierunku wschodnim.1
Zespół nagłej zmiany strefy czasowej charakteryzuje się złą jakością snu, tj. problemami z zasypianiem i niespokojnym snem. Typowe dodatkowe dolegliwości to zmęczenie w ciągu dnia, zmniejszona wydajność, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i ogólne osłabienie.4
U niektórych osób występują tylko niektóre z typowych objawów.
Leczenie
Cel leczenia
Szybka adaptacja do lokalnego rytmu dnia
Ogólne informacje o leczeniu
Większość osób z zespołem nagłej zmiany strefy czasowej dostosowuje swój rytm dnia w ciągu kilku dni, poddając się lokalnemu rytmowi dobowemu.
U pacjentów, u których występują objawy i którzy mają trudności z dostosowaniem swojego rytmu, wskazana jest terapia światłem lub farmakoterapia.5
Zalecenia dla pacjentów
Należy zaplanować około 1 dzień okresu dostosowania na każde przekroczone 2 strefy czasowe w kierunku wschodnim lub 50% czasu mniej w kierunku zachodnim.6
Uważa się, że oprócz wystarczającej ilości snu korzyści przynosi natychmiastowe poddanie się lokalnemu rytmowi dobowemu — przebywanie w świetle dziennym, unikanie alkoholu i tabletek nasennych oraz unikanie forsownych zajęć w pierwszych dniach podróży.6
Terapia światłem
Aktywna ekspozycja na światło (zwłaszcza światło dzienne, ale także lampy imitujące światło dzienne) może pomóc w szybszej zmianie rytmu dobowego.
Leczenie farmakologiczne
Melatonina (o normalnym uwalnianiu, 0,5–5 mg/dobę) jest skuteczna w profilaktyce i leczeniu zespołu nagłej zmiany strefy czasowej od różnicy czasu wynoszącej 5 godzin (NNT = 2).
Melatonina to fizjologiczny neurohormon, który synchronizuje rytm dnia i nocy poprzez centralne i obwodowe oscylatory.2,6-7
Należy unikać leków nasennych z grupy Z (zopiklon, zaleplon, zolpidem i eszopiklon) i innych środków nasennych (z wyjątkiem melatoniny).
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Zespół nagłej zmiany strefy czasowej jest najbardziej nasilony natychmiast po locie i ustępuje w ciągu 4–6 dni po dostosowaniu się do nowego czasu lokalnego.3
Im więcej stref czasowych się przekracza, tym dłużej trwa zespół nagłej zmiany strefy czasowej.
Adlakha A. Jet lag and sleep phase disorders. BestPractice, last updated July 1, 2022. bestpractice.bmj.com
Cingi C, Emre IE, Muluk NB. Jetlag related sleep problems and their management: a review. Travel Med Infect Dis 2018; 24: 59–64. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Herxheimer A, Petrie KJ. Melatonin for the prevention and treatment of jet lag (Cochrane review). In: The Cochrane Library, Issue 4, 2003. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Herxheimer A, Waterhouse J. The prevention and treatment of jet lag. BMJ 2003;326:296-297. www.ncbi.nlm.nih.gov
Wendt S, Beier D, Paquet D, Trawinski H, Fuchs A, Lübbert C. Medical advice for travelers. Dtsch Arztebl Int 2021; 118: 349–56. www.aerzteblatt.de
Tordjman S, Chokron S, Delorme R, et al. Melatonin: pharmacology, functions and therapeutic benefits. Curr Neuropharmacol 2017; 15: 434–43. www.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
Anna Gryko, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białystoku (recenzent)
Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
Christoph Allerlei, Dr med., Facharzt für Allgemeinmedizin und Facharzt für Innere Medizin, Frankfurt a. M.
F51; F512; F518
Flyreiser; Jet-lag
Podróż samolotem; Zmęczenie spowodowane różnicą czasu; Zaburzenie rytmu snu i czuwania; Zaburzony rytm snu i czuwania; Zaburzenia snu; Zmęczenie w ciągu dnia; Przekroczenie strefy czasowej; Zmiana stref czasowych; Strefy czasowe; Wewnętrzny zegar; Melatonina; Rytm dzienny; Terapia światłem
Definicja: Zaburzenie rytmu snu i czuwania związane z długimi podróżami lotniczymi, podczas których przekracza się wiele stref czasowych Częstość występowania: Często występujące zjawisko.