Jeżeli przekraczamy różne strefy czasowe, nasz wewnętrzny zegar biologiczny, który dostosowuje fazy czuwania i snu do cyklu dnia i nocy, zostaje rozregulowany.

Jest to zespół nagłej zmiany strefy czasowej (jetlag), który może wpływać na naszą zdolność do pracy i wydajność, a także na oóglne samopoczucie podczas pierwszych dni po podróży samolotem do odległych krajów.

Objawy

Zasadniczo rytm dobowy jest znacznie bardziej zakłócony podczas podróży na wschód w kierunku słońca niż podczas podróży na zachód. Podróżując z północy na południe, przekracza się mniej stref czasowych, więc ma to mniejszy wpływ na rytm dobowy.

Objawy obejmują między innymi problemy z zasypianiem, pogorszenie jakości snu w nocy, zmęczenie w ciągu dnia, drażliwość i dolegliwości żołądkowo-jelitowe żołądka. Zwykle im więcej stref czasowych jest przekraczanych, tym większy dyskomfort. Istnieją duże różnice indywidualne, a na nasilenie zespołu nagłej zmiany strefy czasowej wpływają różne czynniki.

Leczenie

Na nasz normalny rytm dobowy wpływa światło, przyjmowany pokarm, czynniki społeczne i hormon zwany melatoniną.

Większość osób jest w stanie dostosować się do nowego rytmu dobowego w ciągu 2–3 dni. Jednak niektóre osoby mają z tym duże trudności; w ich przypadku przed kolejnymi podróżami może być wymagane leczenie. 

Jeśli czas trwania podróży jest krótszy niż 48 godzin, zaleca się, by w miarę możliwości utrzymać normalny rytm dobowy podczas pobytu.

W przypadku dłuższych podróży zespół nagłej zmiany strefy czasowej można złagodzić, dostosowując się do rytmu dobowego miejsca docelowego na 1–2 dni przed rozpoczęciem podróży. Dostosowanie to można wykonać poprzez przesunięcie posiłków i schematów snu. Zaleca się również jak najszybsze dostosowanie do lokalnego rytmu dobowego w zakresie posiłków, godzin snu i interakcji społecznych.

Jeśli wcześniejsze doświadczenia sugerują, że leczenie jest konieczne, można zastosować terapię światłem, melatoninę w tabletkach lub połączenie obu tych metod. 

W przypadku terapii światłem, światłem dziennym lub lampą emitującą światło dzienne, można przesunąć rytm dobowy do przodu (po podróży w kierunku wschodnim), rozpoczynając ekspozycję na światło o godzinie 12 pierwszego dnia, o godzinie 10 drugiego dnia i ewentualnie o godzinie 8 trzeciego dnia. 

Jeśli terapia światłem jest połączona z leczeniem melatoniną, należy ją przyjmować 12 godzin po terapii światłem. Melatoninę można również stosować jako jedyne leczenie. W takim przypadku tabletkę z melatoniną przyjmuje się o zwykłej porze snu w miejscu docelowym. 

Podczas lotu należy unikać nadmiernego spożycia alkoholu, kawy i herbaty. Ważne jest również zapewnienie odpowiedniego nawodnienia, ponieważ brak płynów może prowadzić do objawów podobnych do zespołu nagłej zmiany strefy czasowej.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny (redaktor)