Content

Informacje ogólne

Definicja

• Mobbing (nękanie) odnosi się do regularnych i zazwyczaj umyślnych działań, które mają na celu zaszkodzenie danej osobie, jej statusowi, reputacji lub sytuacji zawodowej i osobistej.
• Mobbing jest specyficzną formą rozwiązywania konfliktów, zwłaszcza w zinstytucjonalizowanych „publicznych” obszarach życia (np. w szkole albo w miejscu pracy), w których istnieją hierarchie, zależności i relacje władzy.
• Sporadyczne dokuczanie innym dzieciom przez rówieśników jest częścią „normalnego”, przeważnie nieszkodliwego zachowania.
• Mobbing staje się problematyczny, gdy wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci i młodych ludzi będących celem nękania, podważana jest ich własność lub ograniczana jest ich swoboda przemieszczania się (na przykład nie mogą chodzić do szkoły sami bez przeszkód).
• Jeśli dorośli nękają młodych ludzi albo pełnoletni młodzi ludzie stosują przemoc wobec innych lub poddają ich presji psychicznej, może to stanowić przestępstwo.
• Przez długi czas uważano mobbing w dzieciństwie za nieunikniony element dorastania.¹
• Ofiary mobbingu są bardziej narażone na udział w bójkach, doznawanie urazów lub zostanie osobami nękającymi innych.^2-4
• Mobbing wśród dzieci to złożony problem o potencjalnie poważnych powikłaniach.
• Skutki mobbingu rzadko są widoczne i jest mało prawdopodobne, że dziecko, które jest zastraszane, zgłosi się do lekarza.

Epidemiologia

• Badania wykazały, że znęcanie się nad dziećmi w wieku 8–15 lat jest większym problemem niż rasizm, presja na zbieranie pierwszych doświadczeń seksualnych czy na nadużywanie alkoholu i narkotyków.
• Według amerykańskiego badania, 4% uczniów w wieku od 12 do 18 lat obawiało się w ciągu ostatnich sześciu miesięcy ataku lub zranienia w szkole.⁵
• Jedno z badań wykazało, że 17% dzieci było nękanych, a 19% dzieci stwierdziło, że nękało innych, podczas gdy 6% dzieci przyznało się zarówno do bycia nękanym, jak i do aktywnego nękania innych.
• W międzynarodowym badaniu przekrojowym prowadzonym w Europie odsetek dzieci zaangażowanych w mobbing wahał się od 9% do 54%.⁶
  • Odsetek dzieci będących ofiarami mobbingu wahał się od 5% (Szwecja) do 20% (Litwa). Średnia dla wszystkich analizowanych krajów wyniosła 11%.
  • Odsetek osób aktywnie nękających innych był najniższy w Szwecji i Walii (3%), a najwyższy w Danii (20%), przy średniej wynoszącej 10%.
  • We wszystkich krajach nękanie wiązało się z gorszym rozwojem psychospołecznym, większymi problemami zdrowotnymi i wyższym ryzykiem nadużywania substancji psychoaktywnych.
• Gdzie?
  • Nękanie zazwyczaj ma miejsce w szkole lub w drodze do lub ze szkoły.⁷
• Kiedy?
  • Mobbing występuje najczęściej w szkole podstawowej i jest mniej powszechny w szkole średniej.^7-8
• Płeć
  • Chłopcy nękają innych częściej niż dziewczynki, stosując przy tym przede wszystkim techniki fizyczne i werbalne.
  • Dziewczęta częściej stosują subtelne i psychologiczne techniki manipulacyjne, takie jak wykluczenie, izolacja i upokarzanie.^7-9

Etiologia i patogeneza

• Dzieci słabsze fizycznie lub psychicznie są zazwyczaj nękane przez większe, silniejsze lub starsze dzieci.⁸
• Nękanie to z reguły agresywne zachowanie, które stale się powtarza.
• Nękanie może być bezpośrednie lub pośrednie, fizyczne lub werbalne, lub obejmować inne taktyki.^8-9
• Zasadniczo nie istnieje typowy nękający ani typowa ofiara nękania, choć pewne cechy osobowości są bardziej powszechne.^8,10-12
• Dzieci mogą uczestniczyć w mobbingu na różne sposoby¹³:
  • Jako „pomocnik” nękającego.
  • Jako „wyzwalacz”, który nakłania do nękania.
  • Jako niezaangażowany „outsider”, który udaje, że nie widzi, co się dzieje.
  • Jako „obrońca”, który pomaga ofierze nękania.
• Pomoc i przeciwdziałanie
  • Postronne dzieci mogą wzmacniać nękanie, zapewniając nękającemu popularność i status.
  • Mogą jednak również przeciwdziałać nękaniu, oferując ofierze przyjaźń lub stając w jej obronie.
  • Niektóre dzieci milczą lub nie chcą się angażować w obawie przed zemstą rówieśnikó i dlatego nie mówią o nękaniu lub nie bronią ofiary.
  • Nękający często postrzega brak ingerencji ze strony innych jako oznakę aprobaty dla swojego zachowania.

Czynniki predysponujące

• Na mobbing i jego wpływ na zdrowie i rozwój dziecka mają wpływ różne czynniki, m.in.^14-19:
  • wrodzony temperament
  • wpływ rodziny, przyjaciół, szkoły, społeczeństwa i środowiska.
• Okoliczności przeciwdziałające nękaniu
  • Zaangażowani dorośli, którzy biorą na siebie odpowiedzialność.
  • Rozwój umiejętności poznawczych i społecznych.
  • Silna sieć bezpieczeństwa społecznego, np. spójność rodziny, dobry kontakt z pracownikami szkoły, członkostwo w klubie sportowym i itp.^8,18-19

ICD-10

• F91 Zaburzenia zachowania.
  • F91.2 Zaburzenie zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji.
  • F91.8 Inne zaburzenia zachowania.
• F93 Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie.
  • F93.2 Lęk społeczny w dzieciństwie.

Diagnostyka

Wywiad lekarski

Charakterystyka nękających^8,10-12

• Impulsywna, łatwo irytująca się, dominująca osobowość, zwykle silna fizycznie z wyraźnym lub przesadnym obrazem siebie, rzadko lub nigdy nie bierze odpowiedzialności za swoje działania.
• Łatwo się frustruje, ma trudności z przestrzeganiem zasad.
• Spodziewa się krytyki, dostrzega zagrożenia tam, gdzie ich nie ma.
• Aspołeczna, impertynencka postawa wobec dorosłych
• Nie rozumie uczuć innych.
• Czuje pociąg do przemocy.
• Ewentualne zaburzenie psychiczne przyczyniające się do agresywnego zachowania, np. dysocjacyjne zaburzenia osobowości, ADHD.
• Odrzucenie przez rówieśników i izolacja społeczna, skutkujące zwiększonym ryzykiem depresji, samobójstw i dyssocjalnych zaburzeń osobowości w wieku dorosłym.
• Ewentualna przemoc w domu.
• Brak miłości i opieki ze strony rodziców.
• Wyższe ryzyko niepowodzeń szkolnych i późniejszych problemów z przemocą, przestępczością i nadużywaniem narkotyków, u chłopców zwiększone ryzyko przestępczości w okresie dojrzewania.

Charakterystyka ofiar nękania^8,10-12

• Spokojne, powściągliwe, wrażliwe, niepewne siebie, nie potrafią się bronić, zwykle nie prowokują ataków i rzadko bronią się, gdy zostaną zaatakowane lub upokorzone.
• Mogą być postrzegane jako „inne” lub słabe.
• Mogą być odizolowane społecznie i sprawiać wrażenie smutnych lub samotnych. Zazwyczaj doświadczyły innych traumatycznych przeżyć lub trudnej sytuacji domowej.²⁰
• Możliwe dolegliwości psychosomatyczne, takie jak zaburzenia snu, enureza, nawracające bóle brzucha lub głowy
• Wpływ uporczywego nękania na rozwój emocjonalny i wyniki w szkole
• Wycofują się, jeśli czują, że autorytety nie powstrzymują nękania.
• Czują, że zasługują na wyśmiewanie, dokuczanie lub złe traktowanie.
• Mogą zadawać urazy sobie (samookaleczenia) lub innym lub myśleć o samobójstwie, aby nie musieć dłużej znosić szykan i upokorzeń.
• Ryzyko rozwoju fobii społecznych, depresji i pogardy wobec siebie w późniejszym życiu.²¹

Wskazania dla skierowania do specjalisty

• W przypadku podejrzenia współistniejącego zaburzenia psychiatrycznego należy skierować pacjenta do psychiatry dziecięcego.
• Także osoba nękająca może zostać skierowana do specjalisty.

Leczenia

Cele leczenia

• Powstrzymanie mobbingu.
• Pomoc ofiarom nękania w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z sytuacjami nękania.

Ogólne informacje o leczeniu

• Lekarze i personel medyczny muszą identyfikować dzieci, które mogą być zastraszane, doradzać opiekunom, ustalać, czy istnieje współwystępowanie zaburzeń psychiatrycznych i wspierać programy profilaktyczne w szkołach.

Identyfikacja potencjalnych ofiar nękania

• Trudno jest scharakteryzować typowego nękającego lub typową ofiarę nękania.
  • Uzdolnione dzieci mogą być na przykład nękane w szkole przez dzieci zgorszymi wynikami w nauce.
  • Ofiarą nękania często są dzieci z nadwagą i niepełnosprawnością fizyczną.
  • Wśród młodzieży ofiarami nękania są często osoby homoseksualne i biseksualne.
• Interwencja w odpowiednim czasie
  • Skuteczne interwencje mogą zmniejszyć natychmiastowe i potencjalne długoterminowe skutki dla osób nękających i ich ofiar.^10,14,22-23
  • Szczególnie ważne jest zidentyfikowanie agresywnych, prowokujących lub biernych ofiar, ponieważ może u nich dojść do poważnych zmian psychospołecznych.^{10-11,14,22-23}
• Procedura
  • Nie ma ustalonego profilu psychologicznego ani metody oceny pozwalającej przewidzieć nękanie.
  • Istnieje podejrzenie mobbingu, gdy dzieci i młodzież szukają pomocy z następujących powodów^24-25:
    • niewyjaśnione objawy psychosomatyczne i behawioralne
    • problemy w szkole lub z przyjaciółmi
    • palenie, alkohol albo narkotyki
    • wycofywanie się z sytuacji społecznych (fobia społeczna), myśli o samookaleczeniu lub samobójstwie.
• Dzieci, które mówią, że są nękane, muszą być traktowane poważnie, aby wzmocnić w nich w pewność, że zgłoszenie było słuszną decyzją.

Konsultacje

• Szkody psychiczne i fizyczne
  • Rodzinom, w których dzieci są nękane, należy zaoferować pomoc w zrozumieniu sytuacji.
  • Aby uzasadnić potrzebę podjęcia działań, muszą one zostać poinformowane o możliwych poważnych konsekwencjach nękania u dziecka.
• Uświadamianie wagi problemu
  • Należy zachęcać rodziców do poruszenia tej kwestii w szkole.
  • Aby zapobiec dalszym incydentom, lekarze/profesjonaliści powinni udzielać informacji o skutecznych środkach i strategiach rozwiązywania problemu oraz odpowiednich sposobach reagowania na nękanie.

Współistniejące zaburzenia psychiatryczne

• Jeżeli mobbing nie ustaje, prowadzi do gorszych wyników w szkole lub utraty przyjaciół, dziecko powinno zostać zbadane pod kątem wystąpienia możliwych problemów psychiatrycznych.
• Ofiara nękania może mieć zaburzenia lękowe, dystymię, depresję lub napady lęku panicznego.¹¹
• Pod kątem zaburzeń psychicznych powinny być badane także osoby nękające.^11,26-27
• Konieczne może być skierowanie na badanie psychiatryczne i terapię.

Strategie prewencyjne przeciwko nękaniu

• Ponieważ nękanie może rozpocząć się we wczesnym dzieciństwie, środki zapobiegawcze należy wprowadzić w domu, zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole.
• Wczesne dzieciństwo
  • Rodzice i inni opiekunowie powinni uczyć dziecko zachowań społecznych, rozwiązywania konfliktów oraz radzenia sobie z frustracją, złością i stresem.
• Starsze dzieci
  • Szkoła powinna podjąć działania zapobiegające nękaniu lub odpowiednio na nie reagować.
  • Najskuteczniejsze strategie obejmują całą szkołę, która zajmuje wyraźne stanowisko w celu wpływania na społeczne normy zachowania.^8,28

Interwencje

• Wczesna interwencja koncentruje się na nauce umiejętności społecznych i poznawczych, technik rozwiązywania problemów i radzenia sobie z gniewem.
• Edukacja rodziców jest ważna, aby wspierali wychowanie dziecka i opiekę nad nim, tak aby uczyło się pozytywnych zachowań społecznych metodą wzorców do naśladowania.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Skuteczne interwencje mogą zmniejszyć natychmiastowe i potencjalne długoterminowe skutki dla osób nękających i ich ofiar.^10,14,22-23
• Szczególnie ważne jest zidentyfikowanie agresywnych, prowokujących lub biernych ofiar, ponieważ może u nich dojść do poważnych zaburzeń psychospołecznych.^{10-11,14,22-23}

Powikłania

• Ciężkie zaburzenia psychiczne.
• Myśli i zachowania samobójcze.

Rokowanie

• Uporczywe nękanie może mieć wpływ na rozwój emocjonalny dzieci i ich wyniki w szkole.
• Mogą zadawać urazy sobie lub innym lub myśleć o samobójstwie, aby nie musieć dłużej znosić szykan i upokorzeń.
• Istnieje ryzyko rozwoju fobii społecznych, depresji i pogardy wobec siebie w późniejszym życiu.
• W jednym z badań przeprowadzonym wśród chłopców wykazano, że zarówno osoby nękające, jak i ofiary nękania się miały wyższe ryzyko rozwoju zaburzeń psychicznych w okresie dojrzewania. Szkoły i lekarze ponoszą wspólną odpowiedzialność za rozpoznawanie takich dzieci. ²⁹

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Medibas

• Mobbing u dzieci.