Na początek ważna informacja!

Jeśli natkniesz się na osobę w nagłym stanie splątania, proszę natychmiast skontaktować się:

• z Centrum Powiadamiania Ratunkowego
• albo z policją.

Co to jest splątanie?

Definicja

Splątanie może określać stan charakteryzujący się zaburzeniami percepcji i orientacji co do czasu, miejsca, sytuacji i własnej osoby. Zazwyczaj jest ono skutkiem przemijającego lub trwałego uszkodzenia mózgu i jeśli pojawi się nagle, musi być natychmiast zbadane i leczone przez lekarza, dotyczy to w szczególności majaczenia (patrz rozdział Działania w stanach nagłych).

Objawy

• Oprócz tego mogą pojawić się następujące objawy:
  • zaburzenia świadomości
  • zaburzenia pamięci
  • objawy psychotyczne takie jak halucynacje lub urojenia
  • rozdrażnienie i agresja
  • lęk
  • depresja
  • apatia
  • niepokój fizyczny i pobudzenie
  • niepokój
  • bezcelowe powtarzanie pewnych czynności (częściowo kompulsywnie)
  • Osoby dotknięte tym zaburzeniem mogą być pozbawione zahamowań (np. seksualnych) i podejmować działania, których zdrowe osoby nie wykonałyby w tej samej sytuacji.
• Stany splątania ulegają nasileniu wraz z wiekiem. Splątanie często pojawia się w przypadku:
  • zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego (np. otępienia)
  • uszkodzeń mózgu (np. po wypadkach, wskutek zaburzeniach niedokrwiennych, niedoboru tlenu) 
  • u osób starszych z chorobami somatycznymi, które muszą zostać przyjęte do szpitala, na oddziały intensywnej opieki medycznej lub po operacjach
• U młodszych, zdrowych osób również może pojawić się splątanie, np. spowodowane zażywaniem/spożywaniem bądź odstawieniem narkotyków lub alkoholu.

Jakie mogą być przyczyny i czynniki wyzwalające?

Różne przyczyny i czynniki wyzwalające są odpowiedzialne za pojawienie się stanu splątania:

choroby somatyczne

• zakażenia
• urazy
• poważniejsze operacje
• niedobór tlenu (np. w zaburzeniach serca lub płucnych)
• dolegliwości bólowe
• niedożywienie
• poważne niedobory witamin (np. w przypadku choroby alkoholowej)
• zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca)
• udar
• krwotoki mózgowe
• Choroby układu nerwowego charakteryzujące się degeneracją lub uszkodzeniem komórek nerwowych, zwłaszcza w mózgu (np. otępienie w chorobie Alzheimera lub choroba Parkinsona).

Niektóre leki i substancje

• połączenia różnych leków z różnymi interakcjami
• leki przeciwdepresyjne i leki stosowane w leczeniu zaburzeń psychotycznych
• środki uspokajające i leki przeciwbólowe
• leki nasercowe
• leki stosowane w leczeniu epilepsji
• leki stosowane w chemoterapii
• Narkotyki i alkohol mogą wywołać splątanie bezpośrednio po spożyciu. W przypadku uzależnienia brak czynnika uzależniającego lub jego odstawienie również może wywołać splątanie.

Zaburzenia psychiatryczne

• otępienie
• przemijające ostre zaburzenia psychotyczne
• schizofrenia
• zaburzenia urojeniowe
• mania 
• ciężka depresja 

Trucizny

• Środki ochrony roślin
• rozpuszczalniki 
• metale ciężkie

Czynniki środowiskowe 

• Monotonne otoczenie, izolacja społeczna
• upośledzenie wzroku i słuchu
• nieznajome otoczenie
• stres
• trudności w samodzielnym poruszaniu się.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Osoba z ostrym stanem lękowym i splątaniem wymaga natychmiastowego leczenia, najczęściej w szpitalu.

Długotrwały lęk i splątanie u osoby starszej mogą wskazywać raczej na otępienie starcze. Zwykle w takim przypadku nie jest konieczna natychmiastowa pomoc medyczna.

Badania dodatkowe

Szczegółowa rozmowa

Często sami chorzy nie są w stanie udzielić informacji na temat swojego aktualnego stanu zdrowia. Dlatego bardzo ważne jest przeprowadzenie wywiadu z członkami rodziny lub opiekunami.

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Jak długo utrzymuje się obecny stan?
• Czy choroba rozwijała się stopniowo czy gwałtownie?
• Czy występują choroby somatyczne (zakażenia, przebyte choroby, cukrzyca)?
• Czy chory przyjmuje określone substancje lub jest obecnie w trakcie ich odstawiania (alkohol, nikotyna, leki psychotropowe)?
• Czy leki są przyjmowane regularnie, czy dokonano zmian w ich przyjmowaniu?
• Czy występują już objawy otępienia?
• Jak chory radzi sobie w życiu codziennym?
• Czy występują trudności ze wzrokiem lub słuchem?
• Czy chory niedawno upadł lub przeszedł jakąś operację?
• Czy chory lub ktoś z jego bliskiej rodziny cierpi z powodu zaburzeń psychicznych lub uzależnień?
• Czy chory był narażony na ekstremalny stres psychiczny lub wysiłek fizyczny na krótko przed pojawieniem się splątania?
• Czy chory cierpi z powodu padaczki lub zaobserwowano u niego napad?

Badanie przedmiotowe

W celu rozpoznania ostrego stanu zagrażającego życiu i przedmiotowych przyczyn splątania, należy natychmiast przeprowadzić dokładne badanie przedmiotowo-neurologiczne, podczas którego mierzone są również temperatura, ciśnienie tętnicze oraz tętno. Uzupełniająco wykonuje się badanie krwi i EKG.

Badania dodatkowe u specjalisty

W niektórych przypadkach przydatne może być również wykonanie EEG, badanie płynu mózgowo-rdzeniowego oraz wykonanie tomografii komputerowej lub zdjęcia rentgenowskiego.

Skierowanie do szpitala

Ostry lęk i splątanie w większości przypadków wymagają wyjaśnienia w warunkach szpitalnych, aby stwierdzić, czy za tymi objawami nie kryje się niebezpieczna choroba.

Jeśli choroba jest na tyle poważna, że chorzy stanowią istotne zagrożenie dla siebie lub innych osób (np. w przypadku ostrej psychozy ze słyszeniem głosów nakazujących wykonanie pewnych czynności), konieczna może być przymusowa hospitalizacja w celu dalszego wyjaśnienia przyczyn i leczenia.

Leczenie

Leczenie stanu splątania zależy od przyczyny choroby podstawowej. Należy wziąć pod uwagę niżej wymienione działania ogólne i realizować je niezależnie od przyczyny choroby. 

Środki ogólne

Chorzy nie powinni pozostawać sami i należy ich przenieść do pomieszczenia, w którym panuje spokojna atmosfera. Należy stale monitorować pacjentów, zwłaszcza pod kątem ich czynności życiowych i zagrożenia, jakie stanowią dla siebie i innych. Orientację i poczucie bezpieczeństwa mogą oprócz tego zapewnić:

• Systematyczna obecność osób zaufanych opiekunów
• możliwie najmniejsza ilość osób zaangażowanych w proces leczenia
• elementy wyposażenia ułatwiające orientację w czasie i przestrzeni (np. wyraźnie widoczne zegary)
• otoczenie z możliwie najmniejszą ilością rzeczy — poza aktualnie potrzebnymi
• regularny rytm okołodobowy
• prowadzenie rozmów w języku ojczystym chorego
• używanie okularów i aparatów słuchowych
• rozmowy o bieżących wydarzeniach lub o tym, gdzie dana osoba aktualnie się znajduje
• usunięcie przeszkód i rzeczy grożących potknięciem się

Działania w stanach nagłych

Jeśli przyczyna choroby została sklasyfikowana jako zagrażająca życiu, należy zapewnić choremu monitorowanie i leczenie  na oddziale intensywnej terapii lub oddziale ratunkowym szpitala.

Najczęstszymi przyczynami takich stanów nagłych są majaczeniemajaczenie alkoholowe wskutek ostrego uszkodzenia już przedtem uszkodzonego mózgu, charakteryzuje je najczęściej:

• Nagła zmiana zdolności umysłowych
• obecność choroby somatycznej
• widzenie rzeczy i/lub osób, nieistniejących w rzeczywistości
• zmienny stan świadomości
• nagłe wystąpienie objawów psychicznych u osób bez wcześniejszego zaburzenia psychicznego
• gwałtowne pojawienie się nowych lub innych objawów psychiatrycznych u osób ze rozpoznanym zaburzeniem psychicznym.

Leczenie przyczyny podstawowej

Leczenie szpitalne przyczyny podstawowej ma ogromne znaczenie. Na przykład, w przypadku przyjmowania leków, które mogą spowodować splątanie, lekarze powinni rozważyć ich odstawienie lub zmniejszenie dawki. W przypadku ostrego niedotlenienia można je zrekompensować podaniem tlenu, a w razie potrzeby także poprzez adekwatne sztuczne oddychanie.

Co możesz zrobić jako członek rodziny?

W sytuacji lęku i splątania chorzy nie są w stanie sami o siebie zadbać.

Dlatego też członkowie rodziny są szczególnie zobowiązani do zapewnienia choremu pomocy medycznej i towarzyszenia mu jako zaufani opiekunowie w procesie dalszego leczenia.

Dodatkowe informacje

• Ostre splątanie — Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem