Co to jest zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne?

Definicja

W zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym chory cierpi z powodu obsesyjnych myśli. Musi nieustannie wykonywać określone czynności.

Objawy

Myśli obsesyjne można rozróżnić od zachowań kompulsywnych; mogą one również występować łącznie. Typowe objawy towarzyszące to napięcie, rozpacz i niepokój.

Obsesyjne myśli

Osoba chora wielokrotnie konfrontuje się z nieprzyjemnymi myślami i obrazami. Te obsesyjne myśli mogą być bardzo przerażające i trudne do racjonalnego zrozumienia, a chory niejednokrotnie bezskutecznie próbuje się im przeciwstawić. W wielu przypadkach wiążą się one z lękiem przed infekcją, chorobą i przemocą.

Kompulsje 

Kompulsje są zwykle reakcją na obsesyjne myśli i ich realizacją. Mają one służyć jako środek zapobiegający wystąpieniu zdarzeń wywołujących obawy. Chory wierzą, że zdarzenia te mogą wyrządzić krzywdę im lub innym osobom.

Chociaż większość chorych zdaje sobie sprawę, że kompulsje są bezcelowe, nie mogą ich powstrzymać lub przychodzi im to z trudem. Prawie zawsze mają oni też poważne wątpliwości co do słuszności i/lub poprawności swoich działań bądź decyzji.

Niemożność wykonania kompulsji powoduje wzrost napięcia i lęku, trudnych do zniesienia przez chorego. Wykonanie kompulsji rozładowuje lęk i napięcie tylko na krótki czas, aby powrócić z większą intensywnością. To wyjaśnia częstą potrzebę powtarzania czynności kompulsywnych.

Kompulsywnymi powtórzeniami mogą być np. częste mycie rąk (przymus mycia), sprawdzanie drzwi i zamków (przymus kontroli), układanie przedmiotów (przymus porządku) lub rytuały liczenia.

Kompulsje mogą dotyczyć skóry, włosów i paznokci, np. wyrywanie włosów (trichotillomania), onychotillomania (niszczenie lub wyrywanie paznokci) i suchej skóry ze stanem zapalnym spowodowanym nadmiernym myciem rąk.

Współistniejące zaburzenia psychiczne 

Zaburzenia psychiczne, które mogą poprzedzać zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne lub pojawić się w późniejszym okresie przebiegu choroby, to na przykład zaburzenia lękowe, zaburzenie lękowe z napadem lęku [lęk paniczny], fobia społeczna zaburzenia odżywiania, depresja.

Obsesyjne myśli lub kompulsje mogą powodować poważne ograniczenia w codziennym życiu i znacznie obniżyć jego jakość. Chorzy nie mają ograniczonej zdolności intelektualnej, lecz często nie są w stanie wykonywać normalnych, codziennych czynności lub działają wolniej ze względu na nieustanne rozmyślanie, obsesyjne myśli lub kompulsje. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne jest chorobą wstydliwą, więc chorzy starają się ją ukryć i unikają wizyt u lekarza.

Przyczyny

Przyczyny są prawdopodobnie złożonym współdziałaniem czynników biologicznych, psychicznych i środowiskowych. Przykładowo dana osoba mogła nauczyć się zmniejszać nieprzyjemne doznania za pomocą określonych rytuałów.

Przyczyny zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego mogą również wynikać z pewnych doświadczeń związanych z relacjami z dzieciństwa lub teraźniejszości, a także pewnych wewnętrznych konfliktów chorego i służyć unikaniu ryzyka.

Czynniki dziedziczne wydają się mieć szczególne znaczenie w przypadku wczesnego początku choroby (poniżej 15. roku życia), kompulsyjnego porządkowania i współistniejących zaburzeń tikowych.

Rzadka postać zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego występująca w okresie dojrzewania jest wywoływana przez bakterie. W tym przypadku antybiotykoterapia prowadzi do całkowitego wyleczenia.

Czynniki ryzyka

• Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne w rodzinie.
• Zespół Tourette'a.
• Traumatyzujące wydarzenia życiowe lub silny stres.

Częstość występowania

Na całym świecie prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych w pewnym momencie życia wynosi 1–3%.

Średni wiek zachorowania wynosi 20 lat; tylko w 15% przypadków objawy pojawiają się po 36. roku życia.

Badania dodatkowe

Historia choroby – rozmowa z lekarzem

Osoby z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi często szukają pomocy medycznej z powodu innych dolegliwości, takich jak problemy ze snem, obniżony nastrój czy suchość skóry dłoni spowodowana nadmiernym myciem rąk.

Ze względu na obsesyjne myśli lub kompulsje, chorzy rzadko szukają pomocy medycznej. Zazwyczaj to znajomi, członkowie rodziny lub przyjaciele namawiają ich do tego lub wywierają presję na poszukiwanie pomocy. Dlatego dodatkowe informacje od członków rodziny mogą dostarczyć kluczowych wskazówek diagnostycznych w przypadku tej choroby

Jeśli podczas konsultacji lekarskiej pojawią się oznaki zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, lekarze mogą zadać następujące pytania:

• Czy bardzo często się myjesz?
• Czy dużo sprzątasz?
• Czy często sprawdzasz np. drzwi, krany, zamki?
• Czy masz natrętne myśli o nieprzyjemnej treści, których trudno się pozbyć?
• Czy codzienne czynności zajmują Ci bardzo dużo czasu?
• Czy zwracasz uwagę na porządek i symetrię?
• Od kiedy występują objawy?
• Co wywołuje objawy obsesyjno-kompulsyjne?
• Czy coś z tym kiedyś robiłeś?
• Jak często udaje ci się powstrzymać od działań, do których popychają cię obsesyjne myśli?
• Jak bardzo odczuwasz wpływ obsesyjnych myśli i kompulsji w codziennym życiu, pracy, szkole/nauce?

Badanie przedmiotowe

W celu wykluczenia przyczyn somatycznych lub określenia somatycznych skutków bądź oddziaływania zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego przeprowadza się również badanie przedmiotowo-neurologiczne.

Badania dodatkowe u specjalisty

Niektóre badania, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny mózgu, mogą być przydatne w indywidualnych przypadkach (np. u osób w wieku powyżej 50 lat).

Skierowanie do szpitala

Hospitalizacja, w razie potrzeby również wbrew woli chorego, powinna mieć miejsce, jeśli zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne jest bardzo poważne i/lub:

• chory zagraża sobie (np. poważnie się zaniedbuje)
• leczenie ambulatoryjne jest niewystarczające
• normalny przebieg dnia i podjęcia leczenia ambulatoryjnego nie są już możliwe
• chory bardzo cierpi z powodu tego zaburzenia i jego udział w codziennym życiu nie jest już możliwy
• współistniejące zaburzenia psychiczne lub somatyczne poważnie utrudniają leczenie ambulatoryjne
• środowisko społeczne prawdopodobnie utrudni skuteczne leczenie.

Leczenie

Co możesz zrobić sam?

• Jeśli zauważysz, że cierpisz z powodu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, poszukaj pomocy medycznej lub psychologicznej i przyjmij ją, nawet jeśli na początku będzie to dla Ciebie trudne do zaakceptowania. Im wcześniej zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne będzie leczone, tym większa szansa na wyleczenie.
• W trakcie leczenia, przestrzegaj ustalonych terminów wizyt u psychoterapeutów lub lekarzy.
• W przypadku zbyt słabego lub zbyt silnego działania leków albo nasilenia objawów, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem prowadzącym.
• Przyjmuj przepisane leki systematycznie i nie próbuj zmniejszać ich dawek ani odstawiać bez konsultacji z lekarzem.

Rokowanie

U dzieci i młodzieży objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego mogą ulegać znacznym zmianom, a nawet samoistnie ustąpić. Bez odpowiedniego leczenia choroba zwykle przybiera charakter przewlekły po okresie dojrzewania. Częstą konsekwencją jest depresja. Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i wszelkich współwystępujących zaburzeń psychicznych u większości chorych przynosi znaczną poprawę.

Dodatkowe informacje

• Depresja.
• Zaburzenia lękowe.
• Zaburzenie tikowe i zespół Tourette'a.
• Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne - informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Catrin Grimm, lekarz (recenzent)