Regional content

Content

Co to jest schizofrenia?

Definicja

Schizofrenia (lub psychoza schizofreniczna) to ciężkie zaburzenie psychiczne charakteryzujące się następującymi objawami psychotycznymi:

• Omamy
• Urojenia
• Ograniczenie zdolności umysłowych (np. spowolnienie myślenia, zmiana percepcji, ograniczenie planowania działań).

Zwykle prowadzi do wycofania społecznego i znacznego upośledzenia w obszarach społecznych (rodzina, wypoczynek, szkoła/praca).

Objawy

Schizofrenia zwykle rozwija się stopniowo. Początkowo osoby chore nie mają objawów. W następnej fazie pojawiają się niespecyficzne (niepsychotyczne) objawy, następnie rozwija się faza psychozy z rozpoznawalnymi objawami psychotycznymi.

Nieleczona schizofrenia często trwa od sześciu miesięcy do roku, zanim zostanie zdiagnozowana. Badania skandynawskie wykazały, że ukierunkowane wczesne wykrywanie pozwala na skrócenie czasu od rozpoczęcia się choroby do rozpoczęcia leczenia do 4 tygodni.

Zwykle przyjmuje się, że do rozpoznania schizofrenii objawy psychotyczne muszą być wyraźnie obecne prawie stale przez co najmniej miesiąc.

Objawy mogą prezentować się w następujący sposób:

• Tak zwane zaburzenia ego (zaburzenia w przeżywaniu granicy między własną osobą a środowiskiem lub osobą jako jednostką); należą do nich:
  • Przesyłanie myśli i urojenie odsłonięcia myśli: chory na schizofrenię uważa, że inni ludzie wiedzą, co myśli lub nawet słyszą jego myśli.
  • Urojenie nasyłania myśli: chory uważa, że jego myśli i wyobrażenia są manipulowane z zewnątrz, powstałe poza nim, sterowane i kontrolowane przez coś albo kogoś z zewnątrz, wprowadzane do jego głowy albo mu wręcz wmuszane.
  • Urojenie wykradania myśli: myśli są zabierane lub „ściągane” z zewnątrz.
• Urojenia kontroli lub wpływu: chory ma poczucie, że np. ruchy jego ciała, myśli, czynności czy doznania są kontrolowane z zewnątrz, w szczególności u niego.
• Postrzeganie urojeniowe: faktyczne spostrzeżenia zmysłowe są zwykle błędnie interpretowane przez chorego w odniesieniu do jego samego i uzyskują nieprawidłowe znaczenie (np. jakaś uwaga, rozmowa, program telewizyjny są oceniane jako znak lub wezwanie).
• Słyszenie głosów
  • wypowiadających komentarze
  • rozmawiających ze sobą o chorym
  • wydobywających się z jakiejś części ciała.
• Uporczywe omamy
  • Słyszenie głosów, choć nikt nic nie mówi.
  • Słyszenie dźwięków, których w rzeczywistości nie ma (np. muzyki, jęków, westchnień).
  • Spostrzeżenia wzrokowe zjawisk, które w rzeczywistości nie istnieją (np. błysków światła, wzorów, ludzi).
  • Postrzeganie dotyku (np. lodowatej dłoni na skórze) lub doświadczenia wpływu na ciało (np. prądu elektrycznego przepływającego przez ciało), które nie istnieją.
• Urywanie się toku myśli albo „wstawki” w tok myśli, np.:
  • neologizmy (nowe twory słowne)
  • przerywanie wypowiedzi i ciągu myśli
  • niezrozumiałe lub niespójne wypowiedzi.
• Tak zwane objawy katatoniczne (wyraźne zaburzenia mięśni kierujących ruchami zależnymi od woli), np.:
  • pobudzenie, silny niepokój
  • zamieranie w pewnych postawach, na które nie można wpłynąć z zewnątrz (katatonia)
  • Chory staje się całkowicie bezczynny i pozostaje „skamieniały” w określonej pozycji (osłupienie).
• Tak zwane objawy negatywne, np.:
  • apatia
  • spłycenie uczuć
  • bierność, brak inicjatywy i zainteresowań
  • wycofanie społeczne i izolacja
  • zredukowana komunikacja językowa i pozajęzykowa (np. gesty, mimika).

Przyczyny

Przyczyny choroby są nadal niejasne; prawdopodobnie u jej podłoża leży złożona interakcja czynników dziedzicznych, środowiskowych i zmian w metabolizmie mózgu. Decydującą rolę odgrywają predyspozycje genetyczne. Jeśli jedno lub oboje rodziców lub rodzeństwo (bliźniacze) choruje na schizofrenię, ryzyko zachorowania na nią jest znacznie zwiększone (15–40%); nazywa się to podatnością.

W rozwoju choroby istotną rolę odgrywa również stres, który w w tym kontekście może oznaczać na przykład ciążę i komplikacje porodowe, niedożywienie, zażywanie narkotyków, wykorzystywanie seksualne.

Częstość występowania

Schizofrenia jest stosunkowo rzadką chorobą: średnio rocznie zapada na nią około 15 na 100 000 osób. Według międzynarodowych badań schizofrenia jest rozpoznawana u około 300–500 dorosłych na 100 000 osób i około 1–2 na 100 000 dzieci/młodocianych.

Choroba zwykle pojawia się po raz pierwszy między 15. a 35. rokiem życia. Średni wiek zachorowania u mężczyzn wynosi około 22 lata, a u kobiet około 24 lata. Ryzyko zachorowania na schizofrenię w ciągu życia jest niemal takie samo u obu płci, przy czym u mężczyzn schizofrenię rozpoznaje się średnio 3–4 lata wcześniej niż u kobiet.

Badania dodatkowe 

Historia choroby 

Szczegółowa rozmowa z chorym i jego bliskimi może dostarczyć wskazówek dotyczących schizofrenii. Lekarz może zadać m.in. następujące pytania:

• Czy słyszałeś lub widziałeś rzeczy, które wydają ci się niezwykłe lub których inni nie widzą?
• Czy miałeś jakieś dziwne doświadczenia związane ze swoim ciałem: czy czułeś się sterowany, miałeś wrażenie, że jesteś poddawany działaniu elektrowstrząsów lub czegoś podobnego?
• Czy miałeś jakieś dziwne przeżycia związane z odczuwaniem zapachów lub smaków?
• Czy czujesz się nadzorowany, prześladowany, czy wpadałeś na nietypowe pomysły?
• Czy masz problemy z myśleniem?
• Czy masz dobre relacje z innymi ludźmi, jesteś zintegrowany społecznie?
• Czy w przeszłości miały miejsce wydarzenia, które były dla ciebie szczególnie dotkliwe (traumatyzujące)?
• Czy chorujesz na jakieś inne choroby (somatyczne)?
• Czy w rodzinie są osoby chore na schizofrenię lub inne zaburzenia psychiczne?

Badanie fizykalne

Aby wykluczyć przyczyny fizyczne (np. przyjmowanie narkotyków, uzależnienie od alkoholu, guz mózgu, zakażenia, otępienie), które mogą prowadzić do obrazu klinicznego zbliżonego do schizofrenii, przeprowadza się dokładne badanie fizykalno-neurologiczne, a także badanie krwi (np. morfologię krwi, wskaźniki zapalenia, wartości tarczycy, wartości wątroby, testy na obecność narkotyków) oraz badanie moczu.

Dalsze badania

Dodatkowo wykonuje się rezonans magnetyczny (RM) mózgu, który może wykryć np. guza mózgu lub zmiany typowe dla otępienia.

Aby wykluczyć padaczkę oraz w celu lepszego doboru leków można wykonać EEG. Jeśli mają być stosowane leki, dodatkowo wykonuje się EKG, ponieważ leki przeciwpsychotyczne mogą zmieniać przewodzenie impulsów w sercu.

Dodatkowo w rzadkich uzasadnionych przypadkach można wykonać badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Skierowanie do psychiatry

W przypadku podejrzenia schizofrenii/psychozy zalecane jest szybkie skierowanie na badania psychiatryczne i leczenie przez specjalistę (najczęściej psychiatrę). Jest to szczególnie ważne u młodszych pacjentów.

Testy psychologiczne mogą być przeprowadzone zarówno w celu stwierdzenia aktualnego stanu, jak i w celu planowania leczenia. Obszary uwagi, uczenia się/pamięci, funkcji działania i umiejętności społecznych są często badane za pomocą kwestionariuszy.

W starszym wieku i w przypadku podejrzenia choroby należy zbadać ewentualnie już istniejące lub rozwijające się otępienie.

Skierowanie do szpitala 

Jeżeli choroba jest na tyle rozwinięta, ze chory w sposób bezpośredni zagraża sobie lub innym, następuje dobrowolne lub w razie potrzeby przymusowe przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w celu dalszej oceny i leczenia.

Leczenie

Ogólne informacje o leczeniu

Leczenie schizofrenii zawsze składa się z kilku elementów, które powinny być skomponowane w ogólny plan w porozumieniu z chorym i, jeśli to możliwe, bliską mu osobą. Powinno ono zostać rozpoczęte jak najwcześniej. Plan terapii często obejmuje również cele niemedyczne, takie jak posiadanie (nadzorowanego) mieszkania, utrzymywanie higieny, odpowiednie zatrudnienie czy zapewnienie sieci społecznej.

Leki

Cele leczenia farmakologicznego to zmniejszenie objawów przy jak najmniejszej liczbie działań niepożądanych oraz zapobieganie nawrotom choroby. Po szczegółowej rozmowie na temat możliwych leków decyzja powinna być oparta przede wszystkim na indywidualnych objawach, preferencjach i doświadczeniach chorego. Ważna jest odpowiednia długość leczenia, ponieważ wczesne przerwanie terapii często prowadzi do nawrotu choroby, a w dłuższej perspektywie ryzyko ponownego zachorowania jest nawet zwiększone.

Neuroleptyki

Stosowane są tak zwane leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki) I i II generacji. Prawie nie różnią się one między sobą działaniem przeciwpsychotycznym, ale mają różne działania niepożądane. Leczenie nowszymi lekami przeciwpsychotycznymi (II generacji) wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia nerwowo-mięśniowych działań niepożądanych (np. skurczów mięśni) niż przy starszych lekach przeciwpsychotycznych (I generacji).

Inne działania niepożądane (takie jak zwiększenie masy ciała, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia hormonalne i choroby układu krążenia) mogą wystąpić w przypadku wszystkich leków przeciwpsychotycznych. Dlatego zalecane są regularne badania kontrolne w celu sprawdzania objawów i skutków ubocznych terapii.

Benzodiazepiny i leki przeciwdepresyjne

W przypadkach ciężkiego pobudzenia, lęku i wewnętrznego niepokoju można przez ograniczony czas, jako uzupełnienie leków przeciwpsychotycznych, stosować benzodiazepiny (np. lorazepamem). Należy to jednak robić z rozwagą, gdyż po stosunkowo krótkim czasie mogą one uzależniać, zwłaszcza jeśli u pacjenta równolegle występuje również uzależnienie.

W zależności od tego, jakie objawy dominują (np. bierność, brak inicjatywy i zainteresowań), jako uzupełnienie leczenia lekami przeciwpsychotycznymi, mogą być stosowane leki przeciwdepresyjne.

Psychoterapia

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest zwykle stosowana równolegle z leczeniem farmakologicznym. W przypadku schizofrenii wymaga ona systematycznego leczenia indywidualnego przez odpowiednio długi okres.

Trening metapoznawczy

Wykazano skuteczność treningu metapoznawczego – wariantu CBT opracowanego specjalnie na potrzeby terapii psychozy. Trening ma na celu uświadomienie osobie z psychozą zniekształceń myślenia oraz ustalenie związku między jej myślami, uczuciami i działaniami a obecnymi lub przeszłymi objawami. Terapia ma również na celu normalizację i akceptację zaburzenia.

Terapia elektrowstrząsowa

Procedura ta może być stosowana jako uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Najpierw dokładnie wyjaśnia się spodziewane korzyści oraz ryzyko powikłań i działań niepożądanych. Sama terapia elektrowstrząsowa polega na wystawieniu mózgu, przy krótkotrwałym znieczuleniu, na działanie serii szybkich impulsów elektrycznych aplikowanych przez elektrody umieszczone na głowie. Powoduje to stan podobny do padaczki i może w efekcie poprawić objawy schizofrenii. Do uzyskania trwałej poprawy często koniecznych jest kilka sesji EW.

Inne możliwe metody postępowania

Edukacja chorych i ich rodzin

Kolejnym ważnym elementem terapii jest edukacja chorych i ich rodzin na temat choroby, jej wyzwalaczy i objawów oraz sposobów radzenia sobie z nimi, a także z nawrotami (psychoedukacja). Przydatne jest również szkolenie dotyczące różnych sytuacji społecznych. 

Co możesz zrobić sam?

• Należy regularnie i nieprzerwanie przyjmować przepisane leki, a w przypadku wystąpienia jakichkolwiek działań niepożądanych szybko skontaktować się z lekarzem.
• Należy zgłaszać się na wszystkie ustalane z lekarzem wizyty.
• Nie należy samowolnie zwiększać dawki leku bez konsultacji z lekarzem; istnieje ryzyko rozwoju złośliwego zespołu neuroleptycznego.
• Nie należy odstawiać lub zmniejszać dawki leków na własną rękę – istnieje ryzyko nawrotu choroby i trwałego uszczerbku na zdrowiu.
• Należy powiedzieć lekarzowi o wszelkich zmianach w swoim stylu życia (np. o zmianie w spożyciu kawy/ paleniu papierosów), gdyż może to mieć wpływ m.in. na skuteczność działania leków.
• Należy starać się o zdrową i zrównoważoną dietę, ponieważ leki przeciwpsychotyczne mają tendencję powodowania przyrostu masy ciała i zwiększania ryzyka chorób układu krążenia.
• Warto zadbać o aktywność fizyczną! Istnieją dowody na to, że oprócz pozytywnego wpływu na wagę i funkcjonowanie układu krążenia ćwiczenia i zdrowe odżywianie łagodzą objawy i poprawiają jakość życia w schizofrenii.

Rokowanie

Przebieg choroby jest bardzo różny w zależności od osoby. Możliwe jest ciężkie przewlekłe schorzenie, jak również całkowite wyleczenie. U około 25% chorych występuje tylko jeden epizod choroby o dobrym rokowaniu, natomiast w 25% przypadków występuje przewlekły, trwający całe życie przebieg. U pozostałych 50% przebieg leży pomiędzy tymi dwoma skrajnościami. 3/4 chorych ma nawracające objawy i jest trwale niezdolna do zarobkowania.

Wykazano, że ostry początek daje lepsze rokowanie niż początek stopniowy. Ponadto prawdopodobnie niekorzystna dla dalszego rozwoju choroby jest sytuacja, gdy okres od wystąpienia objawów psychotycznych do podjęcia leczenia jest bardzo długi.

Schizofrenia może być powiązana z innymi chorobami. Tak więc problemem może być nadużywanie narkotyków, a osoby chore mogą rozwinąć inne zaburzenia psychiczne, takie jak lęk, depresja i bezsenność. Ryzyko próby samobójczej lub samobójstwa jest wysokie, zwłaszcza na początku choroby.

Jeśli choroba pozostaje nieleczona, rokowanie jest niekorzystne.

Dodatkowe informacje

• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Wskazówki dotyczące zbilansowanej diety
• Schizofrenia — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz
• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem