Co to jest kaszel?

• Kaszel jest odruchem, którego celem jest wydalenie ciał obcych z dróg oddechowych. Wyzwolenie odruchu kaszlowego następuje, kiedy kurz, ciała obce, śluz lub ropa dostaną się do dróg oddechowych lub gdy występuje stan zapalny błon śluzowych.
• Rzęski w drogach oddechowych również odprowadzają ciała obce i śluz z dróg oddechowych. Ruch rzęsek i kaszel to dwa ważne, wzajemnie uzupełniające się mechanizmy, które chronią drogi oddechowe przed chorobami.
• Kaszel trwający dłużej niż 8 tygodni uznaje się za przewlekły.

Częstotliwość występowania

• Kaszel często występuje w trakcie typowego zakażenia dróg oddechowych lub po nim. W przypadku długotrwałych zakażeń lub pod koniec niegroźnych krótkich zakażeń zwykle dochodzi do odkrztuszania śluzu, co jest określane jako kaszel produktywny.
• W przypadku zakażenia zatok przynosowych wydzielina często spływa z nosa i zatok do tylnej części gardła. Wywołuje to również odruch kaszlu, który służy oczyszczeniu gardła. Kaszel zapobiega przedostawaniu się śluzu do tchawicy lub płuc.
• Kaszel jest jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji dorosłych w praktyce lekarza rodzinnego. W dzieciństwie kaszel wraz z gorączką uznaje się za najczęstszy objaw we wszystkich grupach wiekowych.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Przeziębienie
  • Stanowi najczęstszą przyczynę.
  • Objawy przeziębienia z katarem i kaszlem; pacjent może skarżyć się na ból głowy i ból kończyn oraz uczucie braku sił.
• Palenie tytoniu
  • Często prowadzi do kaszlu; szczególnie rano często występuje kaszel palacza.
• Ostre zapalenie oskrzeli
  • Odróżnienie przeziębienia od ostrego zapalenia oskrzeli jest niemal niemożliwe.
  • Jeśli kaszel jest ciężki i utrzymuje się przez ponad tydzień, początkowo jest suchy i drażniący, a następnie produktywny, można podejrzewać ostre zapalenie oskrzeli; gardło i klatka piersiowa są tkliwe; występuje gorączka z pogorszonym ogólnym stanem fizycznym.
• Zapalenie zatok przynosowych
  
  • zatkany nos, ból po jednej lub obu stronach powyżej zatok, ropna wydzielina z nosa
  • To zakażenie też może powodować kaszel, ponieważ ropa/śluz z zatok może spływać do gardła przez nos i trzeba ją odkrztusić.
  • Objawy utrzymują się do 12 tygodni w ostrej postaci; po tym czasie mamy do czynienia z przewlekłym zapaleniem zatok.
• Astma
  • Przewlekły stan zapalny oskrzeli, często występujący u dzieci i młodzieży.
  • Objawia się napadami, podczas których występują trudności w oddychaniu; możliwe powtarzające się epizody kaszlu, duszności i gwiżdżący oddech.
  • U niektórych osób choroba objawia się jedynie przewlekłym kaszlem; zaostrzenie kaszlu często obserwuje się przy przeziębieniu lub wysiłku, a także w nocy.
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
  • Najczęściej występuje u obecnych lub byłych palaczy; ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem.
  • Choroba rozwija się podstępnie i towarzyszą jej napady duszności i kaszlu.
  • W przypadku zakażeń układu oddechowego dochodzi do pogorszenia ogólnego samopoczucia.
• Zapalenie płuc
  • Często występuje u osób starszych i osób w osłabionym ogólnym stanie fizycznym; przyczyną może być zakażenie bakteryjne lub wirusowe.
  • często produktywny kaszel, gorączka, osłabiony ogólny stan fizyczny, nierzadko duszność i w pewnych okolicznościach ból podczas oddychania
• Krztusiec
  • Często występuje epidemicznie; od zakażenia do wybuchu choroby mija zwykle 7–10 dni, rzadko 6–20 dni.
  • Charakterystyczny jest kaszel utrzymujący się przez kilka tygodni i ataki kaszlu, które kończą się typowym świszczącym oddechem.
• Reakcja niepożądana na leki
  • Dotyczy to w szczególności tzw. inhibitorów ACE, które są stosowane w niewydolności serca oraz w nadciśnieniu tętniczym.

Rzadsze przyczyny

• Ciało obce w drogach oddechowych
  • Może wystąpić u dzieci lub osób poważnie osłabionych.
  • Zwykle prowadzi do nagłego kaszlu, trudności w oddychaniu i ewentualnie zasinienia twarzy chorego (przypadek nagły!). U niektórych osób po pojawieniu się pierwszych objawów może nastąpić okres bezobjawowy, trwający od kilku dni do kilku tygodni, po którym mogą wystąpić narastające trudności w oddychaniu.
• Zgaga
  • Występuje we wszystkich grupach wiekowych, w tym u małych dzieci, ale prawdopodobieństwo wzrasta wraz z wiekiem.
  • Przyczyną objawów, takich jak uczucie pieczenia w gardle lub klatce piersiowej i piekący ból w górnej części żołądka, jest cofanie się treści żołądka do przełyku (refluks); często wywołuje przewlekły kaszel.
• Gruźlica płuc
  •  
  • Objawy są raczej nieswoiste, a schorzenie objawia się w postaci braku sił, utraty masy ciała, nocnych potów, suchego kaszlu, a następnie kaszlu produktywnego.
• Nowotwór płuca
  • Jest najczęstszą przyczyną zgonów związanych z rakiem u mężczyzn i trzecią najczęstszą przyczyną zgonów związanych z rakiem u kobiet; często występuje u długoletnich palaczy.
  • Jego objawy to między innymi kaszel, trudności w oddychaniu, krwawa wydzielina z dróg oddechowych, utrata apetytu i utrata masy ciała.
• Sarkoidoza
  • Ostra lub przewlekła choroba zapalna organizmu, która w 90% przypadków atakuje płuca; nierzadko choroba ujawnia się po raz pierwszy w wieku 20–40 lat.
  • Objawy choroby obejmują brak sił, gorączkę, przedłużający się kaszel, którego przyczyna jest niejasna, trudności w oddychaniu; czasami rozpoznanie jest przypadkowe; sarkoidoza może również wpływać na skórę, oczy, nerwy, wątrobę lub serce.
• Niewydolność serca
  • Często występuje u osób starszych.
  • ostra niewydolność serca
    • Występuje nagle i niespodziewanie, często w związku z ostrym zawałem mięśnia sercowego; objawia się nasilonymi trudnościami w oddychaniu, charczącym oddechem, kaszlem i pienistą plwociną.
  • przewlekła niewydolność serca
    • Charakteryzuje się dusznością podczas wysiłku, kaszlem, utratą sił, dusznością podczas leżenia, napadową dusznością w nocy, przyrostem masy ciała z powodu gromadzenia się płynów w organizmie.
• Nieprawidłowe rozszerzenie oskrzeli (rozstrzenie oskrzeli)
  • choroba wrodzona lub nabyta
  • Występuje sporadyczny lub przewlekły kaszel, duże ilości śluzowej plwociny, zwiększona ilość wydzieliny, na przykład podczas zmiany pozycji.
• Niejasna przyczyna
  • U nawet 46% pacjentów nie uda się ustalić przyczyny kaszlu pomimo dokładnego badania. W tym przypadku często możliwe jest jedynie leczenie objawowe.

Badanie lekarskie

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• W przypadku kaszlu i złego ogólnego stanu fizycznego i/lub dodatkowych objawów, takich jak wysoka gorączka, należy zasięgnąć porady lekarza.
• Badanie lekarskie należy również przeprowadzić, jeśli kaszel utrzymuje się przez długi czas (ponad kilka tygodni).

Historia choroby

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Od kiedy występuje kaszel?
• Czy pacjent jest przeziębiony?
• Czy występuje gorączka?
• Czy zdiagnozowano chorobę, która może wyjaśniać kaszel?
• Czy kaszel jest silny?
• Czy kaszel zmienia się w ciągu dnia?
• Czy kaszel jest suchy, czy z odkrztuszaniem śluzu?
  • Jeśli pacjent odkrztusza dużo śluzu, jakiego koloru jest ten śluz?
• Czy kaszel występuje zauważalnie często po posiłku, kawie itp.?
• Czy pacjent często kaszle w nocy?
• Czy pacjent często kaszle rano?
• Czy istnieją określone czynniki, które wywołują kaszel?
• Czy kaszel występuje szczególnie podczas wysiłku?
• Czy występuje duszność?
• Czy często występuje zgaga lub kwaśne odbijanie?
• Czy pacjent jest narażony na duże ilości pyłu lub gazów?
• Czy pacjent przyjmuje regularnie leki?

Co jest przedmiotem badania?

• Przeprowadzane jest dokładne badanie płuc:
  • kontrola oddychania, jak szybko pacjent oddycha, jak ciężko oddycha, czy ma opuchnięte nogi i czy żyły na szyi są widoczne
  • opukiwanie pleców w celu wykrycia ewentualnych zagęszczeń (konsolidacji) w płucach
  • osłuchiwanie płuc pod kątem nietypowych szmerów, sugerujących zaburzenie płucne.
• Można wykonać badania krwi w celu wykrycia zakażeń lub innych schorzeń.
• Czasami wykonuje się zdjęcie rentgenowskie płuc.

Skierowanie do specjalisty

• Jeśli rozpoznanie jest niejasne lub leczenie nie jest skuteczne, pacjent otrzymuje skierowanie do specjalisty chorób płuc.
• Jeśli wystąpią oznaki poważnej choroby, pacjenci mogą zostać przyjęci do szpitala.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Leczenie zależy od przyczyny kaszlu.
• W przypadku przeziębienia lub ostrego zapalenia oskrzeli (zakażenia wirusowego) zaleca się picie wystarczającej ilości płynów, niepalenie i przyjmowanie paracetamolu lub ibuprofenu w razie potrzeby.

Dodatkowe informacje

• Przeziębienie
• Ostre zapalenie oskrzeli
• Astma
• Palenie szkodzi zdrowiu
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Kaszel — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Markus Plank, mgr inż., dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Marlies Karsch-Völk, dr n. med., lekarz rodzinny, Monachium
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema