Definicja

• Badanie materiału pobranego z ciała w celu wykrycia legalnych i nielegalnych substancji odurzających i uzależniających (narkotyków) może byc wykonywany z wielu powodów:
  
  • w ramach leczenia substytucyjnego osób uzależnionych od opiatów
  • nakazy sądowe lub wymogi medyczne związane z ruchem drogowym
  • inicjowane przez samych badanych, np. na wniosek pracodawcy (rzadko)
  • jako warunek zawieszenia wykonywania kary
  • w kontekście zagadnień kryminalistycznych, np. przestępstw seksualnych lub drogowych
  • w toksykologicznej diagnostyce różnicowej.
• Zakres i wartości graniczne substancji wykrywanych w takich badaniach przesiewowych różnią się znacznie w zależności od laboratorium.

Materiał testowy

• Zasadniczo każdy rodzaj materiału z ciała można uznać za materiał badawczy w kryminalistyce.
• Dostępne są sprawdzone metody badania moczu, śliny, surowicy, kału, potu i włosów.¹

Materiał badawczy

Mocz

• W rutynowej medycynie uzależnień standardowo przeprowadza się testy przesiewowe na obecność narkotyków w moczu.
• Wiele substancji kumuluje się w moczu, co prowadzi do wyższych stężeń, a tym samym poprawia wykrywalność.
• Większość substancji może być dłużej wykrywana w moczu niż we krwi.²
• Ten dłuższy czas wykrywania jest zwykle spowodowany obecnością metabolitów substancji w moczu.
• Jednorazowe badanie moczu nie pozwala na określenie czasu zażycia narkotyków.^3-4
• Różne inne przyjmowane substancje mogą fałszować wyniki:
  • primidon → fałszywie dodatni wynik testu na obecność barbituranów
  • krople do nosa zawierające efedrynę → fałszywie dodatni wynik testu na obecność amfetaminy
  • lewodopa → fałszywie dodatni wynik testu na obecność amfetaminy
  • ambroksol → fałszywie dodatni wynik testu na obecność LSD
  • trimipramina → fałszywie dodatni wynik testu na obecność opiatów.

Po jakim czasie od spożycia narkotyki mogą zwykle zostać wykryte w moczu?

• Amfetamina/metamfetamina: 1–4 dni, w zależności od wartości pH moczu.
• LSD: ok. 5 dni.
• Konopie indyjskie (kwas tetrahydrokannabinolowy)
  • od 24 do 36 godzin (po jednorazowym zastosowaniu)
  • od 5 do 30 dni i dłużej (regularne stosowanie).
• Opiaty i metadon: 1–5 dni
• Benzodiazepiny: małe ilości do 3 dni, przy długotrwałym przyjmowaniu 4–6 tygodni, w zależności od okresu półtrwania.
• Ecstasy: 1–4 dni.
• Fentanyl: 15 godzin.
• Kokaina: 1–4 dni.
• Alkohol etylowy: wykrywalny w moczu przez maksymalnie 10–12 godzin, czyli o 6–8 godzin dłużej niż we krwi (więcej informacji na temat badań laboratoryjnych w przypadku podejrzenia zaburzeń związanych ze spożywaniem alkoholu można znaleźć w artykule Nadmierne spożywanie alkoholu).
• GHB/GBL: do 12 godzin (test specjalny).

Krew

• Wykrywanie substancji uzależniających we krwi lub surowicy jest zwykle zarezerwowane dla medycyny ratunkowej i medycyny sądowej.
• Okno czasowe wykrywania substancji we krwi jest zwykle znacznie krótsze niż w moczu i różni się znacznie w zależności od metody testowej stosowanej przez dane laboratorium.
• W przeciwieństwie do badania moczu, badanie krwi pozwala na stwierdzenie, czy badana osoba znajduje się aktualnie w stanie nietrzeźwości.^3-4

Włosy

• Długotrwałe używanie substancji można udowodnić lub wykluczyć na podstawie próbek włosów.
• Jednym z obszarów zastosowań jest na przykład monitorowanie abstynencji w kwestiach medycznych związanych z ruchem drogowym.
• Takie badania nadają się do wykrywania różnych substancji, takich jak konopie indyjskie, kokaina czy amfetamina.⁵

Ślina

• Dzięki dalszemu rozwojowi czułych i swoistych metod analitycznych, badanie śliny lub płynu z jamy ustnej staje się coraz bardziej istotną nieinwazyjną metodą testową.⁵
• Przeprowadzono już kilka badań, które dały porównywalnie wiarygodne wyniki analizy śliny w porównaniu z badaniem krwi.⁶

Pobieranie próbek

• Przeprowadzenie testu przesiewowego na obecność narkotyków zasadniczo wymaga prawnie ważnej (pisemnej) zgody danej osoby.
  • Jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, test przesiewowy na obecność narkotyków (w tym test na obecność alkoholu w wydychanym powietrzu lub we krwi) może również zostać zlecony w ramach postępowania karnego.
• Próbka moczu:
  • Próbkę moczu należy pobrać pod bezpośrednim nadzorem wzrokowym (złoty standard).
  • Alternatywnie
    • doustne podawanie markera, np. glikolu polietylenowego o określonej masie cząsteczkowej
    • Genetyczne przypisanie moczu do badanej osoby (wymaz z błony śluzowej jamy ustnej): metoda ta jest kontrowersyjna pod względem prawnym.
  • Temperatura moczu powinna być mierzona natychmiast po wydaleniu (chłodzenie podczas przechowywania).
  • Aby wykluczyć dodanie substancji manipulacyjnych, należy zawsze określić wartość pH i ciężar właściwy moczu.

Źródła

Piśmiennictwo