Co to jest ostre zatrzymanie moczu?

Anatomia układu moczowego

Mocz jest przekazywany z nerek przez dwa moczowody do pęcherza moczowego, a stamtąd opróżniany przez cewkę moczową. Na przejściu z pęcherza do cewki moczowej, a także w okolicy cewki moczowej, znajdują się mięśnie zwieracza; rozluźniają się one w celu opróżnienia pęcherza.

Jak dochodzi do zatrzymania moczu?

W przypadku ostrego zatrzymania moczu pęcherz nie może zostać opróżniony w pełni lub wcale. Jest to nagły przypadek, który powinien być szybko leczony.

Zwykle parcie na mocz narasta powoli, gdy ilość moczu w pęcherzu wynosi > 150 ml. Stopień, w jakim potrzebę oddania moczu można stłumić, różni się w zależności od osoby. Jeśli pęcherz ma zostać opróżniony, różne mięśnie muszą współpracować w skoordynowany sposób: Gdy zwieracze w kształcie pierścienia w miejscu połączenia z cewką moczową otwierają się, mięsień pęcherza kurczy się, aby wypchnąć mocz. To współdziałanie jest możliwe dzięki ukierunkowanym sygnałom nerwowym. Zazwyczaj pęcherz moczowy opróżnia się wtedy dość szybko, a resztki moczu wynoszą około 50 ml lub mniej.

Przyczyny ostrego zatrzymania moczu klasyfikuje się następująco:

• zaburzenia obturacyjne (zwężające)
• zakażenia lub zapalenia
• choroby układu nerwowego
• leki
• Inne przyczyn (np. po znieczuleniu rdzeniowym).

Najczęstszą przyczyną ostrego zatrzymania moczu jest przeszkoda w cewce moczowej lub w jej okolicy. Najczęściej występuje u starszych mężczyzn z powiększoną prostatą gdy prostata zwęża cewkę moczową od zewnątrz. Guz może też naciskać na cewkę moczową od zewnątrz. Jednak zwężona cewka moczowa może również szybko ulec całkowitemu zatkaniu, na przykład z powodu obrzęku błony śluzowej cewki moczowej w połączeniu z infekcją dolnych dróg moczowych. W innych przypadkach zwieracz nie otwiera się prawidłowo i nie można opróżnić pęcherza: Może to wystąpić jako efekt uboczny niektórych leków, ale może też być wynikiem choroby neurologicznej.

Częstość występowania

Zatrzymanie moczu jest najczęstszym stanem nagłym w urologii. Częściej chorują mężczyźni. Wraz z wiekiem wzrasta również częstość występowania ostrego zatrzymania moczu.

Przyczyny zatrzymania moczu

Obstrukcyjne (zwężone) zatrzymanie moczu

• Powiększona prostata (łagodny rozrost gruczołu krokowego)
  • najczęstsza przyczyna zatrzymania moczu u mężczyzn
  • Z biegiem lat cewka moczowa staje się coraz węższa w miejscu, w którym przechodzi przez powiększoną prostatę, przez co strumień moczu staje się wyraźnie słabszy.
  • Ostre zatrzymanie moczu w powiększeniu prostaty często występuje po nadmiernym spożyciu alkoholu – przyczyny tego stanu rzeczy nie są jednoznacznie poznane.
• Rak gruczołu krokowego
  
  • Objawy (zaburzenia mikcji, zatrzymanie moczu, krew w moczu) pojawiają się u wielu pacjentów dopiero w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej.
• Kamica układu moczowego (Kamica moczowa)
  • Kamienie moczowe mogą prowadzić do typowego bólu skurczowego (kolki).
  • Podczas kolki oddaje się tylko niewielką ilość moczu.
  • Zaburzenia przepływu moczu sprzyjają powstawaniu kamieni moczowych.
• Kamienie w pęcherzu moczowym
  • Mogą blokować przepływ moczu i występują głównie u mężczyzn.
• Zwężenie szyi pęcherza po operacji
• Cewka moczowa zwężona przez tkankę bliznowatą (zwężenie cewki moczowej)
• Uszkodzenie cewki moczowej może mieć różne przyczyny (stan zapalny, zmniejszony przepływ krwi, uraz).
• W zasadzie każdy uraz cewki moczowej (zwłaszcza interwencje medyczne) może prowadzić do jej uszkodzenia. W miarę gojenia się takich zmian rozwija się tkanka bliznowata. Ponieważ tkanka bliznowata kurczy się z czasem, opróżnienie pęcherza może być coraz trudniejsze.
• Zatrzymanie moczu w związku ze zwężeniem napletka (stulejki), załupka lub zapaleniem żołędzi jest rzadkie.
• Wypadnięcie narządów miednicy (wypadnięcie macicy, wypadnięcie odbytu) może również prowadzić do zwężenia dróg moczowych.
• We wczesnej ciąży zatrzymanie moczu może wystąpić, gdy przechylona macica nie wyprostuje się, co prowadzi do zwężenia cewki moczowej, z ostrym zatrzymaniem moczu.

Zatrzymanie moczu z powodu zakażenia

• Ostre zapalenie gruczołu krokowego
  • W ostrym zapaleniu prostaty, prostata puchnie i może uciskać cewkę moczową tak bardzo, że przepływ moczu jest zablokowany.
  • Zapalenie jest zwykle spowodowane przez drobnoustroje pochodzące z infekcji dróg moczowych.
• Zapalenie cewki moczowej
  • Zakażenie dróg moczowych lub choroba przenoszona drogą płciową może spowodować obrzęk cewki moczowej.
• Urazy sromu i/lub pochwy mogą również prowadzić do obrzęku cewki moczowej.

Zatrzymanie moczu spowodowane zaburzeniami układu nerwowego (choroby neurologiczne)

• Zasadniczo choroby układu nerwowego często prowadzą do nietrzymania moczu (w przypadku kobiet oraz w przypadku mężczyźn), ale może wystąpić również zatrzymanie moczu.
• Niektórzy pacjenci po udarze cierpią na zatrzymanie moczu, głównie z powodu osłabienia mięśnia pęcherza.
• Uszkodzenie rdzenia kręgowego w wyniku urazu/wypadku, krwawienia lub guza może powodować zatrzymanie moczu z powodu uszkodzenia nerwu.
• Przerzuty nowotworowe w plecach, takie jak w raku prostaty, mogą uszkodzić rdzeń kręgowy i spowodować paraliż pęcherza.
• W przypadku stwardnienia rozsianego (MS) problemy z opróżnianiem pęcherza związane są z zaawansowaniem choroby.
• U osób z cukrzycą mogą rozwinąć się dysfunkcje pęcherza moczowego jako część polineuropatii cukrzycowej, która może prowadzić do zatrzymania moczu.
• Inne diagnozy, które mogą prowadzić do neurogennego zatrzymania moczu to , , borelioza i inne.

Zatrzymanie moczu wywołane przez leki

• Niektóre leki mogą powodować zatrzymanie moczu, ponieważ wpływają na sygnały nerwowe, które kontrolują otwieranie i zamykanie pęcherza:
  • leki przeciwdepresyjne
  • leki przeciw chorobie Parkinsona
  • neuroleptyki
  • opiaty
  • leki przeciwko wysokiemu ciśnieniu krwi
  • leki przeciwko zaburzeniom rytmu serca
  • niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
  • hormony (estrogen, progesteron, testosteron)
  • środki rozluźniające mięśnie
  • leki przeciwpsychotyczne
  • leki przeciwhistaminowe
  • amfetamina.

Inne przyczyny zatrzymania moczu

• Po operacji
  • zatrzymanie moczu z powodu mechanicznego zwężenia, uszkodzenia nerwu lub obrzęku w obszarze chirurgicznym
• Zatrzymanie moczu w czasie ciąży
  • We wczesnej ciąży może wystąpić zatrzymanie moczu, jeśli macica jest przechylona, ​​​​a cewka moczowa jest zwężona.
  • Roczna częstość występowania poporodowego zatrzymania moczu wynosi 0,7%. Czynnikami ryzyka są poród instrumentalny, pęknięcie krocza, długi poród lub cesarskie cięcie.
• Urazowe zatrzymanie moczu
  • urazy cewki moczowej, prącia lub pęcherza moczowego
  • pęknięcie pęcherza, rozerwanie cewki moczowej w kontekście złamania miednicy lub urazowych interwencji medycznych.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Ostre zatrzymanie moczu jest bardzo bolesne i stanowi nagły przypadek. Dlatego należy jak najszybciej skorzystać z pomocy medycznej.

Historia choroby (wywiad lekarski)

Mogą zostać postawione następujące pytania:

• Czy odczuwany jest ból i uczucie ucisku?
• Czy odczuwany jest również niepokój, bladość, kołatanie serca lub zmiany w ciśnieniu tętniczym?
• Czy przed zatrzymaniem moczu występowały problemy zdrowotne?
• Czy pojawia się krew w moczu lub czy inne wydzieliny?
• Czy zmieniły się nawyki związane z mikcją i wypróżnianiem?
  • Trudności w rozpoczęciu oddawania moczu, słaby strumień moczu, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, przerwy w trakcie oddawania moczu, konieczność parcia/przyciskania, kapanie po oddaniu moczu.
• Czy występuje wysypka w okolicy narządów płciowych?
• Jakie lekarstwa są przyjmowane?
• Czy przed zatrzymaniem moczu pił Pan alkohol lub zażywał narkotyki?
• Czy było jakieś działanie przy drogach moczowych lub uraz?
• Czy występuje gorączka, nocne poty lub utrata wagi?

Badanie przedmiotowe

Personel medyczny zbada ogólny stan zdrowia i sprawdzi, czy występują jakiekolwiek objawy infekcji, guza lub choroby układu nerwowego (m.in. poprzez badanie niektórych odruchów). Podczas badania fizykalnego brzuch jest badany palpacyjnie, między innymi w celu wyczucia, czy pęcherz moczowy jest powiększony. U mężczyzn prostata i odbytnica są badane palpacyjnie przez odbyt. Dodatkowo badane są zewnętrzne narządy płciowe.

Badania dodatkowe

W trakcie postępowania zostaną przeprowadzone badania dodatkowe w celu wyjaśnienia przyczyny zatrzymania moczu. Powszechne jest badanie moczu za pomocą testu paskowego. Może on przykładowo wskazać na zakażenie dróg moczowych lub krwotok. Konieczne może być również wykonanie badania krwi. Pomiar wartości PSA, czyli wartości specyficznej dla prostaty, ma znaczenie, jeśli nie było wcześniejszych operacji, urazów lub infekcji dróg moczowych. Za pomocą USG można ocenić ilość moczu w pęcherzu, czy występują kamienie moczowe lub inne nieprawidłowości.

Pomocne mogą być badania dodatkowe obrazowe (TK, RM, urografia, scyntygrafia), badanie neurologiczne lub cystoskopia.

Leczenie i dalsze postępowanie

Z reguły obecne objawy można złagodzić poprzez założenie cewnika moczowego. Cewnik wprowadza się przez cewkę moczową do pęcherza, aby mocz mógł wypłynąć. Z reguły cewnik pozostawia się na miejscu przez kilka dni, a następnie sprawdza się, czy oddawanie moczu jest znów możliwe bez cewnika. Jeśli nie ma możliwości wprowadzenia cewnika przez pochwę lub prącie, cienki cewnik można również wprowadzić bezpośrednio do pęcherza przez małe nacięcie w podbrzuszu (tzw. cewnik nadłonowy). Muszą być jednak do tego spełnione pewne warunki, np. dobra krzepliwość krwi. Rzadko konieczne jest umieszczenie cewnika nad pęcherzem moczowym. 

Niektóre choroby mogą powodować przewlekłe zatrzymanie moczu. Wówczas możliwe jest również samodzielne zakładanie cewnika przez osoby dotknięte chorobą kilka razy dziennie i ponowne jego usunięcie po opróżnieniu pęcherza (samocewnikowanie). Aby uniknąć ryzyka zranienia lub zakażenia, procedura zostanie szczegółowo objaśniona.

Jeśli przyczyną jest powiększona prostata lub jeśli istnieje podejrzenie raka prostaty, należy rozważyć wizytę urologiczną, i jeśli to konieczne, zaplanować operację prostaty. W rzadkich przypadkach konieczna może być również hospitalizacja w celu znalezienia wyjaśnienia. W zależności od innych możliwych przyczyn wymienionych powyżej, wskazana jest dalsza terapia celowana.

Możliwe powikłania

Należy pamiętać, że zatrzymanie moczu może prowadzić do zakażenia obejmującego nerki lub zatrzymania moczu z poszerzeniem miedniczki nerkowej. Cewnikowanie jest odpowiednią terapią, jednak podczas zakładania cewnika należy zachować odpowiednie środki ostrożności, aby uniknąć urazu lub zakażenia. Ponadto zatrzymanie moczu może prowadzić do rozwoju zwężenia cewki moczowej.

Dodatkowe informacje

• Powiększenie gruczołu krokowego, łagodne
• Rak gruczołu krokowego
• Ostre zatrzymanie moczu – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Hannah Brand, lekarka, Berlin
• Susanne Meinrenken, dr. n. med., Brema
• Dietrich August, dr. nauk med., lekarz, Fryburg Bryzgowijski
• Natalie Anasiewicz, lekarz, Fryburg Bryzgowijski