Czym jest klasterowy ból głowy?

Definicja

Silne napady bólu, zwykle występujące za jednym okiem.

Klasterowy ból głowy to silny atak bólu zlokalizowany po jednej stronie głowy, zwykle za jednym okiem. Zwykle występuje w skupiskach (klastrach) do 8 ataków dziennie przez okres od 7 dni do 1 roku. U osoby dotkniętej chorobą występują ponadto inne objawy ze strony autonomicznego układu nerwowego (patrz poniżej). Klasterowy ból głowy może mieć charakter epizodyczny (z okresami bez bólu trwającymi co najmniej 3 miesiące) lub przewlekły.

Objawy

Ból głowy jest jednostronny, choć u niektórych pacjentów w trakcie przebiegu może zmienić się strona dotknięta chorobą. Bez leczenia czas trwania pojedynczego napadu wynosi zwykle od 15 minut do 3 godzin. Ból jest bardzo ostry i ma charakter przypominający cięcie albo wybuch. Osoba chora zazwyczaj nie cierpi na ból głowy pomiędzy napadami.

W konsekwencji bólu głowy zauważalny jest co najmniej jeden inny objaw po tej samej stronie, taki jak zaczerwienione oko, łzawienie, zatkany nos, cieknący katar, opuchnięta powieka, pocenie się w okolicy czoła i twarzy, zwężona źrenica lub opadająca powieka. W trakcie napadów częste są również nerwowość i uogólniony niepokój.

Epizody bólowe występują zwykle o tej samej porze roku, najczęściej w okresie wiosennym lub jesiennym. Typowe są napady ok. 1 godzinę po zaśnięciu i we wczesnych godzinach porannych.

Przyczyny

Przyczyna choroby nie jest znana. Wiadomo jednak, że częścią mechanizmu choroby jest nieprawidłowe działanie autonomicznego układu nerwowego. Wydaje się, że jest to spowodowane deregulacją pewnych procesów w mózgu. Ponadto epizody klasterowego bólu głowy występują w sposób nasilony w określonych porach doby i roku, co sugeruje także deregulację hormonalną. 

W niektórych przypadkach istnieje rodzinna predyspozycja do klasterowego bólu głowy.

Napady mogą być wywołane przez alkohol, zapachowe substancji organiczne i nitroglicerynę. Nitrogliceryna jest lekiem nasercowym, stosowanym np. przy dusznicy bolesnej.

Częstotliwość występowania

• Klasterowy ból głowy jest rzadkim schorzeniem.
• U mężczyzn choroba objawia się trzy razy częściej niż u kobiet.
• Choroba zazwyczaj pojawia się po raz pierwszy między 20. a 40. rokiem życia.
• Około 10–20% chorych cierpi na przewlekłą postać choroby, bez okresów beznapadowych lub z krótkimi okresami beznapadowymi.

Badania

• Rozpoznanie stawia się na podstawie typowego przebiegu choroby i wyników badań podczas napadów. Między napadami badanie nie wykazuje żadnych nieprawidłowości.
• Badania krwi nie są w stanie wykryć choroby.
• Jednak rezonans magnetyczny (MRI) mózgu może być przydatny we wstępnej diagnozie, aby wykluczyć inne przyczyny.

Leczenie

• Celem leczenia jest łagodzenie bólu podczas napadów i zapobieganie kolejnym napadom.
• Leki mogą być stosowane w ostrych napadach oraz w profilaktyce.

Leczenie stanu ostrego

• Zwykłe środki przeciwbólowe są nieskuteczne w przypadku klasterowego bólu głowy.
• Najczęściej stosowanymi lekami w leczeniu stanu ostrego są tryptany.
• Najlepszy efekt uzyskuje się, podając lek w postaci zastrzyku podskórnego. Zamiennie można stosować aerozol do nosa. Dobrze działają tryptany – zmniejszają zarówno intensywność, jak i czas trwania napadu.
• Należy zwrócić uwagę na nadużywanie tryptanów, co z kolei może wywołać polekowy ból głowy. 
• Leczenie tlenem przez maskę przez około 15 minut może u wielu pacjentów złagodzić lub całkowicie wyeliminować ból. Jest to nieco niepraktyczne (potrzebna jest butla z tlenem), ale niedrogie i bezpieczne.

Leczenie profilaktyczne

• Jeśli silne ataki występują często lub klasterowy ból głowy staje się przewlekły, przydatne jest leczenie profilaktyczne. 
• Można stosować profilaktycznie leki o szybkim działaniu, lecz one nie nadają się do leczenia długotrwałego. Należą do nich kortyzon, ergotamina i długo działające tryptany.
• W przypadku przewlekłego klasterowego bólu głowy lub długotrwałych epizodów zalecana jest terapia ciągła. W tym celu stosuje się werapamil, lit lub topiramat.
• Dodatkowo można stymulować nerw błędny przez elektrody umieszczone na skórze.
• Jeśli wszystkie inne środki okażą się nieskuteczne, można rozważyć zabieg chirurgiczny z użyciem małego stymulatora nerwu.

Rokowanie

Poszczególne epizody klasterowego bólu głowy trwają zwykle od 8 do 12 tygodni, ale mogą także być dłuższe lub krótsze.

U ok. 80% pacjentów z epizodycznym klasterowym bólem głowy postać ta utrzyma się, u pozostałych przejdzie w postać przewlekłą lub mieszaną. U 10% chorych ból głowy z czasem ustąpi samoistnie.

Dodatkowe informacje

• Ból głowy
• Ból głowy wywołany lekami
• Klasterowy ból głowy – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Caroline Beier, specjalista chorób wewnętrznych, Hamburg
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent