Czym jest klasterowy ból głowy?
Definicja
Klasterowy ból głowy to silny atak bólu zlokalizowany po jednej stronie głowy, zwykle za jednym okiem. Zwykle występuje w skupiskach (klastrach) do 8 ataków dziennie przez okres od 7 dni do 1 roku. U osoby dotkniętej chorobą występują ponadto inne objawy ze strony autonomicznego układu nerwowego (patrz poniżej). Klasterowy ból głowy może mieć charakter epizodyczny (z okresami bez bólu trwającymi co najmniej 3 miesiące) lub przewlekły.
Objawy
Ból głowy jest jednostronny, choć u niektórych pacjentów w trakcie przebiegu może zmienić się strona dotknięta chorobą. Bez leczenia czas trwania pojedynczego napadu wynosi zwykle od 15 minut do 3 godzin. Ból jest bardzo ostry i ma charakter przypominający cięcie albo wybuch. Osoba chora zazwyczaj nie cierpi na ból głowy pomiędzy napadami.
W konsekwencji bólu głowy zauważalny jest co najmniej jeden inny objaw po tej samej stronie, taki jak zaczerwienione oko, łzawienie, zatkany nos, cieknący katar, opuchnięta powieka, pocenie się w okolicy czoła i twarzy, zwężona źrenica lub opadająca powieka. W trakcie napadów częste są również nerwowość i uogólniony niepokój.
Epizody bólowe występują zwykle o tej samej porze roku, najczęściej w okresie wiosennym lub jesiennym. Typowe są napady ok. 1 godzinę po zaśnięciu i we wczesnych godzinach porannych.
Przyczyny
Przyczyna choroby nie jest znana. Wiadomo jednak, że częścią mechanizmu choroby jest nieprawidłowe działanie autonomicznego układu nerwowego. Wydaje się, że jest to spowodowane deregulacją pewnych procesów w mózgu. Ponadto epizody klasterowego bólu głowy występują w sposób nasilony w określonych porach doby i roku, co sugeruje także deregulację hormonalną.
W niektórych przypadkach istnieje rodzinna predyspozycja do klasterowego bólu głowy.
Napady mogą być wywołane przez alkohol, zapachowe substancji organiczne i nitroglicerynę. Nitrogliceryna jest lekiem nasercowym, stosowanym np. przy dusznicy bolesnej.
Częstotliwość występowania
- Klasterowy ból głowy jest rzadkim schorzeniem.
- U mężczyzn choroba objawia się trzy razy częściej niż u kobiet.
- Choroba zazwyczaj pojawia się po raz pierwszy między 20. a 40. rokiem życia.
- Około 10–20% chorych cierpi na przewlekłą postać choroby, bez okresów beznapadowych lub z krótkimi okresami beznapadowymi.
Badania
- Rozpoznanie stawia się na podstawie typowego przebiegu choroby i wyników badań podczas napadów. Między napadami badanie nie wykazuje żadnych nieprawidłowości.
- Badania krwi nie są w stanie wykryć choroby.
- Jednak rezonans magnetyczny (MRI) mózgu może być przydatny we wstępnej diagnozie, aby wykluczyć inne przyczyny.
Leczenie
- Celem leczenia jest łagodzenie bólu podczas napadów i zapobieganie kolejnym napadom.
- Leki mogą być stosowane w ostrych napadach oraz w profilaktyce.
Leczenie stanu ostrego
- Zwykłe środki przeciwbólowe są nieskuteczne w przypadku klasterowego bólu głowy.
- Najczęściej stosowanymi lekami w leczeniu stanu ostrego są tryptany.
- Najlepszy efekt uzyskuje się, podając lek w postaci zastrzyku podskórnego. Zamiennie można stosować aerozol do nosa. Dobrze działają tryptany – zmniejszają zarówno intensywność, jak i czas trwania napadu.
- Należy zwrócić uwagę na nadużywanie tryptanów, co z kolei może wywołać polekowy ból głowy.
- Leczenie tlenem przez maskę przez około 15 minut może u wielu pacjentów złagodzić lub całkowicie wyeliminować ból. Jest to nieco niepraktyczne (potrzebna jest butla z tlenem), ale niedrogie i bezpieczne.
Leczenie profilaktyczne
- Jeśli silne ataki występują często lub klasterowy ból głowy staje się przewlekły, przydatne jest leczenie profilaktyczne.
- Można stosować profilaktycznie leki o szybkim działaniu, lecz one nie nadają się do leczenia długotrwałego. Należą do nich kortyzon, ergotamina i długo działające tryptany.
- W przypadku przewlekłego klasterowego bólu głowy lub długotrwałych epizodów zalecana jest terapia ciągła. W tym celu stosuje się werapamil, lit lub topiramat.
- Dodatkowo można stymulować nerw błędny przez elektrody umieszczone na skórze.
- Jeśli wszystkie inne środki okażą się nieskuteczne, można rozważyć zabieg chirurgiczny z użyciem małego stymulatora nerwu.
Rokowanie
Poszczególne epizody klasterowego bólu głowy trwają zwykle od 8 do 12 tygodni, ale mogą także być dłuższe lub krótsze.
U ok. 80% pacjentów z epizodycznym klasterowym bólem głowy postać ta utrzyma się, u pozostałych przejdzie w postać przewlekłą lub mieszaną. U 10% chorych ból głowy z czasem ustąpi samoistnie.
Dodatkowe informacje
- Ból głowy
- Ból głowy wywołany lekami
- Klasterowy ból głowy – informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
- Caroline Beier, specjalista chorób wewnętrznych, Hamburg
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent