Czym jest klasterowy ból głowy?
Definicja
Klasterowy ból głowy to silny atak bólu zlokalizowany po jednej stronie głowy, zwykle za jednym okiem. Zwykle występuje w skupiskach (klastrach) do 8 ataków dziennie przez okres od 7 dni do 1 roku. U osoby chorej występują ponadto inne objawy ze strony autonomicznego układu nerwowego. Klasterowy ból głowy może mieć charakter epizodyczny (z okresami bez bólu trwającymi co najmniej 3 miesiące) lub przewlekły.
Objawy
Ból głowy jest jednostronny, choć u niektórych pacjentów w trakcie przebiegu może zmienić się strona dotknięta chorobąbólu. Bez leczenia czas trwania pojedynczego napadu wynosi zwykle od 15 minut do 3 godzin. Ból jest bardzo ostry i ma charakter przypominający cięcie albo wybuch. U osoby chorej nie stwierdza się zazwyczaj bólu głowy pomiędzy napadami.
W konsekwencji bólu zauważalny jest co najmniej jeden inny objaw po tej samej stronie, taki jak zaczerwienione oko, łzawienie, niedrożność nosa, wyciek wydzieliny z nosa (katar), obrzęk powieki, pocenie się w okolicy czoła i twarzy, zwężenie źrenicy lub opadająca powieka. W trakcie napadów częste są również nerwowość i uogólniony niepokój.
Epizody bólowe występują zwykle o tej samej porze roku, najczęściej w okresie wiosny lub jesieni. Typowe są napady ok. 1 godzinę po zaśnięciu i we wczesnych godzinach porannych.
Przyczyny
Przyczyna choroby nie jest znana. Wiadomo jednak, że pojawienie się dolegliwości w pewnym stopniu związane jest z nieprawidłowym działaniem autonomicznego układu nerwowego. Wydaje się, że jest to spowodowane deregulacją niektórych procesów w mózgu. Ponadto epizody klasterowego bólu głowy występują w sposób nasilony o określonych porach doby i roku, co sugeruje także deregulację hormonalną.
W niektórych przypadkach istnieje rodzinna predyspozycja do występowania tego rodzaju bólu głowy.
Napady mogą być wywołane przez alkohol, zapachowe substancji organiczne i nitroglicerynę. Nitrogliceryna jest lekiem stosowanym w chorobach serca, np. w dusznicy bolesnej.
Częstość występowania
- Klasterowy ból głowy jest rzadkim schorzeniem.
- U mężczyzn choroba objawia się trzy razy częściej niż u kobiet.
- Zazwyczaj pojawia się po raz pierwszy między 20. a 40. rokiem życia.
- U około 10–20% chorych występuje przewlekła postać choroby, bez okresów beznapadowych lub z krótkimi okresami beznapadowymi.
Badania
- Rozpoznanie stawia się na podstawie typowego przebiegu choroby i wyników badań wykonanych podczas napadów. Między napadami badania nie wykazują żadnych nieprawidłowości.
- Badania krwi nie są w stanie wykryć choroby.
- Jednak rezonans magnetyczny (RM) mózgu może być przydatny we wstępnej diagnozie, aby wykluczyć inne przyczyny.
Leczenie
- Celem leczenia jest łagodzenie bólu podczas napadów i zapobieganie kolejnym epizodom.
- Leki mogą być stosowane w ostrych napadach oraz w profilaktyce.
Leczenie stanu ostrego
- Zwykłe środki przeciwbólowe są nieskuteczne w przypadku klasterowego bólu głowy.
- Najczęściej w leczeniu stanu ostrego stosowane są tryptany.
- Najlepszy efekt uzyskuje się podając lek w postaci zastrzyku podskórnego. Zamiennie można stosować aerozol do nosa. Tryptany są skuteczne w zmniejszaniu zarówno intensywności, jak i czasu trwania napadu.
- Należy zwrócić uwagę na nadużywanie tryptanów, co z kolei może wywołać polekowy ból głowy.
- Leczenie tlenem przez maskę przez około 15 minut może u wielu pacjentów złagodzić lub całkowicie wyeliminować ból. Jest to nieco niepraktyczne (potrzebna jest butla z tlenem), ale niedrogie i bezpieczne.
Leczenie profilaktyczne
- Jeśli silne ataki występują często lub klasterowy ból głowy staje się przewlekły, przydatne jest leczenie profilaktyczne.
- Można stosować profilaktycznie leki o szybkim działaniu, które jednak nie są wskazane do leczenia długotrwałego. Należą do nich kortyzon, ergotamina i długo działające tryptany.
- W przypadku przewlekłego klasterowego bólu głowy lub długotrwałych epizodów zalecana jest terapia ciągła. W tym celu stosuje się werapamil, lit lub topiramat.
- Dodatkowo można zastosować
prezskprzezskórną elektrostymulację nerwu błędnego. - Jeśli wszystkie inne środki okażą się nieskuteczne, można rozważyć zabieg chirurgiczny z użyciem stymulatora nerwu.
Rokowanie
Poszczególne epizody klasterowego bólu głowy trwają zwykle od 8 do 12 tygodni, ale mogą także być dłuższe lub krótsze.
U ok. 80% pacjentów z epizodycznym klasterowym bólem głowy postać ta utrzyma się, u pozostałych przejdzie w postać przewlekłą lub mieszaną. U 10% chorych ból głowy z czasem ustąpi samoistnie.
Dodatkowe informacje
- Ból głowy.
- Ból głowy wywołany lekami.
- Klasterowy ból głowy – informacje dla personelu medycznego.
Autorzy
- Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa (recenzent/redaktor)
- Caroline Beier, lekarz (recenzent/redaktor)
- Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)