MEDIBAS
  2. Tematy kliniczne
  3. Neurologia
  4. Informacje dla pacjentów
  5. Bóle głowy
  6. Ból głowy wywołany lekami

Ból głowy wywołany lekami

Ból głowy wywołany lekami pojawia się w wyniku długotrwałego stosowania środków przeciwbólowych służących do leczenia bólu głowy. Efekt jest więc przeciwny do pożądanego: leki na ból głowy powodują ból głowy.
Last published: 24.11.2023  |  Last revised: 04.03.2024  |  Last updated: 04.03.2024
:    : 
: 365
  • Ból głowy spowodowany lekami przeciwbólowymi
  • Nadużywanie leków
  • Ból głowy wywołany lekami
  • Ból głowy wywołany lekami przeciwbólowymi
  • Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków
  • MOH
  • Dziennik bólu głowy
  • Kalendarz bólu głowy
  • Nadużywanie środków przeciwbólowych lub leków na migrenę

Czym jest ból głowy wywołany lekami?

Definicja

Polekowy ból głowy jest spowodowany częstym stosowaniem środków przeciwbólowych służących do leczenia bólu głowy. Częstymi podstawowymi bólami głowy są migrena oraz napięciowy ból głowy.

Objawy

Jeżeli pierwotnym bólem głowy był tzw. napięciowy ból głowy to polekowy ból głowy przypomina napięciowy ból głowy, któremu towarzyszy ból przypominający ciasną opaskę na czole, skroniach i często z tyłu głowy. U pacjentów leczonych z powodu migreny ból jest często połowiczy, pulsujący i przypomina zwykłą migrenę. Może dojść do częstszych niż dotychczas ataków migreny.

Typowe dla polekowego bólu głowy jest nasilenie sie objawów w początkowym okresie po odstawieniu leku.

Przyczyny

Jeśli popularne leki przeciwbólowe (NLPZ) są przyjmowane przez więcej niż 15 dni w miesiącu lub leki na migrenę są przyjmowane przez więcej niż 10 dni w miesiącu przez okres co najmniej 3 miesięcy, istnieje ryzyko rozwoju polekowego bólu głowy.

Dokładny mechanizm powstawania polekowego bólu głowy nie jest znany. Częste stosowanie leków przeciwbólowych może prowadzić do "uczulenia" dróg bólowych (obniżenie progu bólu) lub do zmian receptorów bólowych w ścianach naczyń. Możliwe są również genetyczne czynniki wpływu. Jeżeli rozwinie się ból odstawienny, zwiększenie dawki może jeszcze bardziej nasilić objawy.
Wskutek przyjmowania opioidów może się wykształcić uzależnienie od opioidów.

Stan ten może rozwinąć się u pacjentów cierpiących na migrenę, napięciowym bólem głowy lub rzadziej w przypadku klasterowego bólu głowy. Wszystkie leki uśmierzające ból, w tym leki bez recepty (np. paracetamol, ibuprofen lub ASA) przy długotrwałym stosowaniu mogą powodować ból głowy.

Czynniki sprzyjające

Częstotliwość występowania

  • Prawie 1% populacji może mieć ból głowy wywołany lekami.
  • Szczytowa częstość występowania przypada na okres między 40. a 50. rokiem życia.
  • Schorzenie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn (3–4:1).
  • Ból głowy wywołany lekami jest trzecią najczęstszą przyczyną bólów głowy.

Badania

Rozpoznanie stawia się na podstawie historii choroby (wywiadu lekarskiego). Zazwyczaj pacjenci zgłaszają przyjmowanie środków przeciwbólowych z powodu bólu głowy przez okres ponad trzech miesięcy i nasilenie objawów bez stosowania tych leków.

W celu dokładnej rejestracji dolegliwości i dalszego planowania terapii warto dokumentować objawy i przyjmowanie leków w dzienniczku bólu głowy.

Jeśli istnieją dowody na inne przyczyny leżące u podstaw bólu głowy, mogą zostać przeprowadzone dalsze badania.

Leczenie

Celem terapii jest zmniejszenie częstotliwości i nasilenia bólu głowy oraz konieczności przyjmowania leków, a także poprawa jakości życia. Jeśli to możliwe, podejmowane są następujące próby

  • odstawienie leków
  • albo, jeśli to konieczne, zastąpienie ich innymi, które są lepiej dostosowane do danego typu bólu głowy,
  • albo zapobiegnięcia dalszym bólom głowy (np. w ramach profilaktyki napadów w przypadku migreny).

Podczas redukcji dawki leku lub przerwy w przyjmowaniu leku, może być konieczne przyjmowanie innych środków przeciwbólowych lub leków w celu złagodzenia objawów odstawienia.

Terapia niefarmakologiczna

Przede wszystkim ważne jest, aby pacjent został poinformowany o rozwoju, przebiegu i możliwościach leczenia oraz wspólnie z lekarzem opracował plan terapii. Istnieje kilka pomocnych działań niefarmakologicznych, które mogą zapobiegać bólowi głowy:

  • Terapia poznawczo-behawioralna
  • Techniki relaksacyjne (np. trening autogenny, progresywna relaksacja mięśni wg Jacobsona)
  • Sporty wytrzymałościowe
  • Biofeedback
  • Akupunktura (przy migrenie)

Środki farmakologiczne

Istnieją różne opcje farmakologiczne w zależności od podstawowego typu bólu głowy i przyjmowanych środków przeciwbólowych. Lekarz omawia to z pacjentem bardziej szczegółowo w zależności od indywidualnego przypadku.

Profilaktyka farmakologiczna

  • Przy napięciowym bólu głowy
    • np. amitryptylina
  • Przy migrenie
    • beta-adrenolityki
    • topiramat
    • toksyna botulinowa: wstrzyknięcie mniej więcej co 3 miesiące w czoło, skronie, tył głowy, kark, mięśnie ramion przez specjalistę neurologa lub pod jego nadzorem
    • glikokortykosteroidy

Co można zrobić we własnym zakresie?

Prowadzenie dzienniczka bólu głowy może być pomocne w rejestrowaniu nasilenia, czynników wyzwalających, objawów i przyjmowanych środków przeciwbólowych, a następnie w identyfikacji wskazówek dotyczących przyczyn i planowaniu opcji leczenia.

Reasumując, pomocne może być regularne spanie i odżywianie się, ćwiczenia fizyczne, przebywanie na świeżym powietrzu, nauczenie się technik relaksacyjnych i prowadzenie regularnego, zdrowego trybu życia.

Rokowanie

Zmniejszenie przyjmowania leków poniżej progu nadużywania jest skuteczne w około 60% przypadków. Nawet u 75% pacjentów można uzyskać zmniejszenie dolegliwości bólowych poprzez ograniczenie przyjmowania leków.

W przypadku powrotu do zażywania środków przeciwbólowych wskaźnik nawrotów w pierwszym roku wynosi 30%.

Wieloletnie nadużywanie leków, jednoczesne nadużywanie substancji (psychotropowych lub opioidów), uprzednie schorzenia, niski status społeczno-ekonomiczny i inne przewlekłe bóle to czynniki, które mają negatywny wpływ na rozwój choroby.

W przypadku ciężkiego przebiegu i występowania czynników ryzyka ważne jest jak najwcześniejsze połączenia leczenia ogólnego, wdrożonego przez lekarza rodzinnego, z leczeniem neurologicznym, terapią bólu, opieką psychologiczną, pielęgniarską i fizjoterapią, aby osiągnąć jak najlepszy efekt.

Dodatkowe informacje

Autorka

  • Lek. Susanna Allahwerde, specjalista chorób wewnętrznych, Berlin
  • Lek. Kalina van der Bend, recenzent

Link lists

Authors

Previous authors

Updates

Gallery

Snomed

Click to edit

References

Based on professional document Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków. References are shown below.

  1. The International Classification of Headache Disorders 3rd edition. 8.2 - Medication-overuse headache (MOH), International Headache society, 2018, www.ichd-3.org
  2. Diener H.C., Antonaci F., Braschinsky M., Evers S., Jensen R., Lainez M., Kristoffersen E.S., Tassorelli C., Ryliskiene K., Petersen J.A. European Academy of Neurology guideline on the management of medication-overuse headache, Eur J Neurol. 2020 Jul, 27(7): 1102-16, doi: 10.1111/ene.14268. Epub 19.05.2020, PMID: 32430926, doi.org
  3. Zwart J.A., Dyb G., Hagen K., Svebak S., Holmen J. Analgesic use: a predictor of chronic pain and medication overuse headache: The Head-HUNT Study, Neurology 2003, 61: 160-4, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  4. Tassorelli C., Jensen R., Allena M., De Icco R., Sances G., Katsarava Z., Lainez M., Leston J., Fadic R., Spadafora S., Pagani M., Nappi G.; the COMOESTAS Consortium. A consensus protocol for the management of medication-overuse headache: Evaluation in a multicentric, multinational study, Cephalalgia, 2014 Aug, 34(9): 645-55, doi: 10.1177/0333102414521508, DOI
  5. Dodick D.W. Clinical practice. Chronic daily headache [published correction appears in N Engl J Med, 23.02.2006, 354(8):884], N Engl J Med, 2006, 354(2): 158-65, doi:10.1056/NEJMcp042897, doi.org
  6. Limmroth V., Katsarava Z., Fritsche G., Przywara S., Diener HC. Features of medication overuse headache following overuse of different acute headache drugs, Neurology 2002, 59: 1011-4, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  7. Katsarava Z., Fritsche G., Muessig M., Diener H.C., Limmroth V. Clinical features of withdrawal headache following overuse of triptans and other headache drugs, Neurology 2001, 57: 1694-8, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  8. Linde K., Allais G., Brinkhaus B., et al. Acupuncture for the prevention of episodic migraine, Cochrane Database Syst Rev. 2016, 2016(6): CD001218. Published 28.06.2016, doi:10.1002/14651858.CD001218.pub3, doi.org
  9. Limmroth V., Katsarava Z. Medication overuse headache, Curr Opin Neurol 2004, 17: 301-6, PubMed
  10. Hagen K., Albretsen C., Vilming S.T., Salvesen R., Grønning M., Helde G., Gravdahl G., Zwart J.A., Stovner L.J. Management of medication overuse headache: 1-year randomized multicentre open-label trial, Cephalalgia 2009, 29: 221-32, PMID: 18823363, PubMed
  11. Freitag F.G., Lake A. III, Lipton R., et al. Inpatient treatment of headache: an evidence-based assessment, Headache 2004, 44: 342-60, PubMed
  12. Krymchantowski A.V., Moreira P.F. Out-patient detoxification in chronic migraine: comparison of strategies, Cephalalgia 2003, 23: 982-93, www.ncbi.nlm.nih.gov
  13. Diener H.C., Bussone G., Van Oene J. et al. Topiramate reduces headache days in chronic migraine: a randomized, double-blind, placebo-controlled study, Cephalalgia 2007, 27: 814-23, www.researchgate.net
  14. Smith T.R. Low-dose tizanidine with nonsteroidal anti-inflammatory drugs for detoxification from analgesic rebound headache, Headache 2002, 42: 175-7, PubMed
  15. Pageler L., Katsarava Z., Limmroth V., et al. Prednisone in the treatment of medication withdrawal headache following medication overuse headache: a placebo-controlled, double-blind, and randomized pilot study, Cephalalgia 2004, 24: 72, www.ncbi.nlm.nih.gov
  16. Kristoffersen E.S., Straand J., Vetvik K.G., et al. Brief intervention for medication-overuse headache in prmary care. The BIMOH study: a double-blind pragmatic cluster randomised parallel controlled trial, J Neurol Neurosurg Psychiatry 2014, doi:10.1136/jnnp-2014-308548, DOI
  17. Hagen K., Albretsen C., Vilming S.T., et al. A 4-year follow-up of patients with medication-overuse headache previously included in a randomized multicentre study, J Headache Pain. 2011 Jun, 12(3): 315-22, pmid:21207237, PubMed
  18. Katsarava Z., Muessig M., Dzagnidze A. Medication overuse headache: rates and predictors for relapse in a 4-year prospective study, Cephalalgia 2005, 25: 12-5, PubMed
  19. Fritsche G., Eberl A., Katsarava Z., Limmroth V., Diener H.C. Drug-induced headache: long-term follow-up of withdrawal therapy and persistence of drug misuse, Eur Neurol 2001, 45: 229-35, PubMed