Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja poziomów profilaktyki

Profilaktyka wtórna choroby wieńcowej

• Profilaktyka wtórna choroby wieńcowej obejmuje środki zapobiegające progresji i powikłaniom objawowej choroby wieńcowej (przewlekłego zespołu wieńcowego / stanu po OZW).
  • Należy odróżnić profilaktykę trzeciorzędową polegającą na zapobieganiu progresji i powikłaniom znanej choroby od profilaktyki drugorzędowej, która obejmuje wczesne wykrywanie chorób w ich bezobjawowym stadium.
  • W ujęciu potocznym prewencja wtórna i trzeciorzędowa chorób układu sercowo-naczyniowego są zwykle grupowane pod pojęciem profilaktyki wtórnej.

Pierwotna profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego

• Należy dokonać rozróżnienia między środkami profilaktyki pierwotnej, tj. profilaktyki chorób u osób bez objawowej choroby układu krążenia (choroby wieńcowej, PAD, choroby naczyniowo-mózgowej).
• Zobacz także artykuł Profilaktyka pierwotna chorób układu krążenia.

Tło epidemiologiczne

• Choroba wieńcowa jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób.
  • Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w roku 2017 r. w Polsce na chorobę niedokrwienną serca chorowało 1,6 mln osób (4,2% populacji, 0,7 p.p. więcej niż w Unii Europejskiej).¹
  • Choroba wieńcowa bez zawału mięśnia sercowego w ciągu całego życia dotyka 8,0% populacji.
  • Chorobowość zawału mięśnia sercowego w ciągu całego życia to 4,7%.
• Chorobowość choroby wieńcowej jest wyższa u mężczyzn (9,6%) niż u kobiet (6,6%).
• Niski status społeczny wiąże się z wyższą chorobowością w ciągu całego życia.
• Pomimo poprawy u obu płci w zakresie prowadzenia terapii opartej na wytycznych, deficyty w leczeniu są nadal nieco częstsze u kobiet.

ICD-10

• I25 Przewlekła choroba niedokrwienna serca.
• I25.0 Choroba serca i naczyń krwionośnych w przebiegu miażdżycy.
• I25.1 Choroba serca w przebiegu miażdżycy.
• I25.2 Stary (przebyty) zawał serca.
• I25.9 Przewlekła choroba niedokrwienna serca, nieokreślona.

Cele profilaktyki wtórnej

• Redukcja śmiertelności.
• Zmniejszenie zachorowalności na choroby układu krążenia:
  • szczególnie zmniejszenie ryzyka zawału mięśnia sercowego / rozwoju niewydolności serca
• Poprawa jakości życia związanej z chorobą, m.in. poprzez:
  • zmniejszenie częstości występowania dławicy piersiowej i innych dolegliwości somatycznych i psychologicznych
  • zachowanie sprawności fizycznej.

Konsultacje i wspólne podejmowanie decyzji

• Pacjenci z objawową chorobą wieńcową sami w sobie należą do grupy wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego i odnoszą znaczne korzyści z profilaktyki wtórnej.²
• Nawet jeśli wskazanie do leczenia jest ewidentne z punktu widzenia lekarza, rozmowę z pacjentem należy prowadzić w duchu wspólnego podejmowania decyzji z zachowaniem następujących podstawowych zasad:
  • poinformować pacjenta o konieczności podjęcia decyzji o terapii i zaoferować pacjentowi możliwość włączenia się proces decyzyjny
  • przekazać zrozumiałe informacje o opcjach leczenia oraz korzyściach i zagrożeniach z nimi związanych
  • aktywne dopytywać, czy pacjent wszystko zrozumiał
  • uwzględnić oczekiwania, cele i preferencje pacjentów
  • osiągnąć porozumienie w sprawie konkretnego planu leczenia.
• Pomocne w doradztwie jest również zastosowanie modelu ryzyka, który można wykorzystać do zilustrowania wpływu zmian zachowania i/lub leków. 

Środki profilaktyki wtórnej

• Środki profilaktyki wtórnej obejmują^2-3:
  1. zmianę stylu życia:
     • aktywność fizyczną
     • dietę i redukcję masy ciała
     • rzucenie palenia
     • ograniczenie stres psychospołecznego
  2. leczenie farmakologiczne:
     • zahamowanie agregacji płytek krwi. doustne leczenie przeciwpłytkowe
     • terapia hipolipemizująca
     • leczenie objawowe dławicy piersiowej
     • leczenie współistniejących chorób serca, np. niewydolności serca
     • inne zalecenia terapeutyczne, np. szczepienie przeciwko grypie.

Zmiana stylu życia

• Zmiana stylu życia często oznacza zmianę zakorzenionych, szkodliwych nawyków.
• Empatyczna, motywująca dyskusja i uzgodnienie realistycznych celów — również małymi krokami — przyczynia się do przestrzegania zaleceń przez pacjentów.
• Tam, gdzie to możliwe, podejście multidyscyplinarne (np. zaangażowanie pracowników ochrony zdrowia, dietetyków, grup kardiologicznych itp.) w promowaniu zmiany stylu życia.²
• We wdrażaniu interwencji zmierzających do zmian stylu życia w praktyce lekarza rodzinnego może służyć model 5-A (w terminologii polskojęzycznej określanej też 5-P):
  1. pytaj (ang. assess): wychwytywanie ryzykownych zachowań i ocena gotowości do zmian 
  2. poradź (ang. advise): bezpośrednie, jasne zalecenie zmiany zachowania
  3. pamiętaj o gotowości (ang. agree): wyznaczanie wspólnych celów z uwzględnieniem gotowości do zmian
  4. pomagaj (ang. assist): środki wspierające, uwzględniające gotowość do zmian
  5. planuj (ang. arrange): uzgodnienie i wdrożenie dalszych działań.

Aktywność fizyczna

• Regularna aktywność fizyczna ma korzystny wpływ na profil ryzyka sercowo-naczyniowego i zmniejsza zachorowalność i śmiertelność z przyczyn sercowo-naczyniowych.⁴
• Elementy programu treningowego w kontekście profilaktyki wtórnej:
  • aerobowy trening wytrzymałościowy:
    • obniżenie skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego
    • poprawa wrażliwości na insulinę, obniżenie HbA1c
  • dynamiczny trening siłowy (wytrzymałościowy):
    • stabilizacja i wzrost masy mięśniowej
    • poprawa wrażliwości na insulinę
  • trening koordynacyjny:
    • brak udokumentowanego działania kardioprotekcyjnego, ale zmniejszenie liczby upadków i ryzyka obrażeń, zwłaszcza u starszych pacjentów.
• Co najmniej 3 do 4 razy w tygodniu należy wykonywać aerobowe ćwiczenia wytrzymałościowe (np. chód sportowy, nordic walking, jazda na rowerze, pływanie) o niskiej lub umiarkowanej intensywności.
  • Całkowity czas trwania: co najmniej 2–2,5 godziny.²
• Dodatkowo 2 do 3 razy w tygodniu należy wykonywać dynamiczny trening siłowy.
  • Należy unikać obciążeń siłowych o znacznej komponencie izometrycznej.
• Samokontrola zmęczenia przez pacjentów może odbywać się np. poprzez zastosowanie skali Borga.
• Przykłady intensywności treningu:
  • łatwy trening: spacer, lekkie prace domowe (10–11 w skali Borga) 
  • umiarkowany trening: szybki chód, wolna jazda na rowerze, aerobik wodny (12–13 w skali Borga)
  • wymagający trening: jogging, jazda na rowerze z prędkością >15 km/h, szybkie pływanie po torach (14–16 w skali Borga).

Odżywianie i masa ciała

Dieta

• Pacjentom z chorobą wieńcową należy zalecać zdrową, zbilansowaną dietę (o dużej zawartości błonnika, bogatą w owoce i warzywa, o małej zawartości tłuszczów nasyconych).
• Warto zadbać o zróżnicowane odżywianie, wprowadzając elementy diety śródziemnomorskiej.
• Codziennie:
  • produkty zbożowe: 1–2 porcje na posiłek w postaci pieczywa, makaronu, ryżu, kuskusu itp.; najlepiej produkty pełnoziarniste
  • warzywa: 2 lub więcej porcji na posiłek, co najmniej 1 porcja⁵ dziennie w postaci surowej
  • owoce: 1-2 porcje na posiłek np. jako deser, zróżnicowane
  • płyny: w miarę możliwości 1,5–2 l wody i niesłodzonej herbaty ziołowej dziennie
  • nabiał: 2 porcje dziennie, najlepiej w postaci produktów o niskiej zawartości tłuszczu, np. w postaci jogurtu lub sera
  • oliwa z oliwek: składnik podstawowy, bogaty w jednonienasycone kwasy tłuszczowe jako źródło tłuszczów
  • oliwki, orzechy, ziarna/nasiona: np. jako źródło tłuszczów, białka, witamin
  • przyprawy, zioła, czosnek, cebula: jako przyprawy dla urozmaicenia smaku i zmniejszenia spożycia soli
  • alkohol: umiarkowane spożycie do 1 kieliszka (kobiety) lub 2 kieliszków (mężczyźni) wina dziennie do posiłków.
• Co tydzień:
  • ryby / owoce morza: 2 lub więcej porcji
  • białe mięso: 2 porcje
  • jajka: 2–4 porcje (w tym gotowanie i pieczenie)
  • czerwone mięso: mniej niż 2 porcje, pokrojone tak cienko, jak to możliwe, a przetworzone przemysłowo (np. kiełbasa, danie gotowe) mniej niż 1 porcja
  • ziemniaki: do 3 porcji, w miarę możliwości świeżo przyrządzone.
• Brak danych z kontrolowanych badań dotyczących diety wyłącznie wegetariańskiej, wegańskiej lub w inny sposób selektywnej u pacjentów z przewlekłą chorobą wieńcową.

Masa ciała

• W przeciwieństwie do profilaktyki pierwotnej, w której nadwaga i otyłość wiążą się ze zwiększonym ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych, nie udowodniono w sposób niebudzący wątpliwości jednoznacznych korzyści z redukcji masy ciała u pacjentów z chorobą wieńcową.
• Korzyści z redukcji masy ciała odnoszą przede wszystkim pacjenci z chorobą wieńcową i towarzyszącą nadwagą/otyłością, którzy podejmują w tym celu intencjonalne wysiłki i/lub uczestniczą w specjalnych programach profilaktycznych ukierunkowanych na ten cel. Obserwowana redukcja masy ciała u osób, które nie podejmowały w tym celu aktywnych działań wiązały się z gorszymi wynikami.
• Aktualne wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (zarówno prewencji sercowo-naczyniowej jak i postępowania w chorobie wieńcowej) zalecają redukcję i/lub utrzymanie masy ciała z BMI < 25 kg/m² wynikającą z zalecanej aktywności fizycznej i diety.

Rzucenie palenia

• Zaprzestanie palenia tytoniu jest prawdopodobnie tak samo istotne z punktu widzenia rokowania jak farmakoterapia.⁶
• Rzucenie palenia powinno bazować na strategii 5-P.
• Wszystkich pacjentów należy pytać o stosowanie nikotyny i je dokumentować.
• U wszystkich pacjentów należy doradzić całkowitą abstynencję od palenia zarówno czynnego, jak i biernego.
• U wszystkich pacjentów należy przeprowadzić ocenę gotowości do zaprzestania palenia.
• W zaprzestaniu palenia tytoniu pomagają różne formy terapii, w razie potrzeby także w skojarzeniu:
  • procedury niskoprogowe (krótkie poradnictwo, poradnictwo telefoniczne, procedury z wykorzystaniem Internetu lub smartfona)
  • interwencje psychoterapeutyczne
  • farmakoterapia.
• Należy zaplanować dalsze działania monitorujące i wizyty kontrolne.
• Nie należy zalecać e-tytoniu jako środka wspomagającego rzucenie palenia lub ograniczającego szkody zdrowotne.
  
  • Używanie e-tytoniu prowadzi między innymi do wzrostu ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca oraz pogorszenia czynności naczyń krwionośnych.^7-8

Stres psychospołeczny

• Jeśli relacja lekarz-pacjent opiera się na zaufaniu, psychospołeczne czynniki ryzyka mogą być szczególnie dobrze rozpoznane i uwzględnione.
• Postępowanie w ramach podstawowej opieki zdrowotnej powinno uwzględniać:
  
  • wsparcie w walce z chorobą
  • terapię łagodnych do umiarkowanych objawów leku i depresji.
• W przypadkach ciężkiej symptomatologii lub nieskuteczności leczenia włączonego w podstawowej opiece zdrowotnej należy rozważyć skierowanie na leczenie do poradni zdrowia psychicznego i psychologa.

Profilaktyka farmakologiczna

Leki skuteczne prognostycznie

zahamowanie agregacji płytek krwi i doustne leczenie przeciwpłytkowe

• W długoterminowej profilaktyce najlepiej przebadanym lekiem jest kwas acetylosalicylowy (ASA) 75-100mg/d.²
• ASA można rozważyć u wszystkich pacjentów z przewlekłym zespołem wieńcowym (PZW).³
  • W przypadku pacjentów z przewlekłym zespołem wieńcowym i wskazaniem do doustnego leczenia przeciwkrzepliwego (np. migotanie przedsionków) nie należy dodatkowo hamować agregacji płytek krwi.
• Po OZW i/lub PCI podwójną terapię przeciwpłytkową (Dual Antiplatelet Therapy — DAPT) podaje się przez ograniczony czas.³
  • U pacjentów po implantacji stentu i ze wskazaniami do leczenia przeciwkrzepliwego (np. migotanie przedsionków), przez ograniczony czas stosuje się potrójną terapię (ASA + klopidogrel + doustny antykoagulant).³
  • W przypadku pacjentów z przewlekłym zespołem wieńcowym i wskazaniami do leczenia przeciwzakrzepowego, podwójna terapia przeciwpłytkowa i przeciwkrzepliwa może być zalecana jako alternatywa po implantacji stentu.
• Jeśli w przeszłości wystąpiło krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego, należy również podać inhibitor pompy protonowej.

Przewlekły zespół wieńcowy

• Wszystkim pacjentom ze stabilną chorobą wieńcową można rozważyć zaproponowanie kwasu acetylosalicylowego (ASA) w niskiej dawce (75-100mg/d).
  • Klopidogrelu nie należy stosować jako leku pierwszego rzutu, ale można go zaproponować jako alternatywę w przypadku nietolerancji ASA.
• Po operacji wszczepienia bypassów (CABG) z reguły wystarczy ASA w monoterapii.
  • Po operacji wszczepienia bypassów (CABG), jeżeli leczenie przeciwkrzepliwe jest konieczne, należy pooperacyjnie kontynuować jedynie doustne leczenie przeciwkrzepliwe.

Przewlekły zespół wieńcowy po implantacji stentu

• Stent niepowlekany (BMS): ASA 75 mg/d na stałe, klopidogrel 75 mg/d przez 4 tygodnie.
• Stent powlekany (DES): ASA 75 mg/d na stałe, klopidogrel 75 mg/d przez 3–6 miesięcy.
  • Czas podawania klopidogrelu można skrócić do 3 miesięcy, szczególnie w przypadku stentów pokrytych zotarolimusem lub ewerolimusem.

Po ostrym zespole wieńcowym (OZW)

• Niezależnie od wstawienia stentu (tak/nie), niezależnie od typu zastosowanego stentu (DES/BMS):
  • ASA 75 mg/d na stałe
  • Tikagrelor 2 x 90 mg/d przez 12 miesięcy
  • jeśli tikagrelor nie jest tolerowany, należy zaproponować 10 mg prasugrelu przez 12 miesięcy, a u pacjentów w wieku powyżej 75 lat i/lub o masie ciała poniżej 60 kg — 5 mg prasugrelu.

Potrójna terapia (doustny antykoagulant + ASA + klopidogrel) po wszczepieniu stentu u pacjentów ze wskazaniem do leczenia przeciwkrzepliwego

• Jak najkrótszy czas leczenia.
• Docelowy INR tylko 2,0–2,5.
• Klopidogrel zamiast tikagreloru.
• Doustne leczenie przeciwkrzepliwe (OAC) + stent niepowlekany (BMS) (przewlekły zespół wieńcowy, OZW): potrójna terapia przez 4 tygodnie, potem tylko doustny antykoagulant.
• OAC + stent uwalniający lek (DES) (stabilna choroba wieńcowa): potrójna terapia przez 1–3 miesiące (stent uwalniający -limus) lub potrójna terapia przez 6 miesięcy (stent powlekany paklitakselem), następnie doustny antykoagulant + klopidogrel do 12. miesiąca, potem tylko doustny antykoagulant.
  
  • Jeśli istnieje zwiększone ryzyko krwawienia, podawanie klopidogrelu można skrócić do 6 miesięcy u pacjentów poddanych antykoagulacji ze stabilną chorobą wieńcową oraz do 1–3 miesięcy u pacjentów z bardzo wysokim ryzykiem krwawienia.
• OAC + DES (ostry zespół wieńcowy): terapia potrójna 6 miesięcy, następnie doustny antykoagulant + klopidogrel do 12. miesiąca, następnie tylko doustny koagulant.
  
  • W razie znacznie podwyższonego ryzyka krwawienia podawanie ASA
    można ograniczyć do 4 tygodni, a klopidogrelu — do 6 miesięcy.

Zmiana leków hamujących agregację płytek krwi

• Zmiana z klopidogrelu na tikagrelor:
  • odstawienie klopidogrelu na 1–3 dni, następnie zmiana na tikagrelor.
• Zmiana z prasugrelu na klopidogrel:
  • Można przejść na zwykłą dawkę podtrzymującą klopidogrelu bez przerwy w terapii.
• Zmiana z prasugrelu na tikagrelor:
  • Można przejść na zwykłą dawkę podtrzymującą tikagreloru bez przerwy w terapii.
• Zmiana z tikagreloru na klopidogrel:
  • dawka nasycająca 300 mg klopidogrelu, następnie zwykła dawka podtrzymująca 75 mg klopidogrelu na dobę.

Terapia obniżająca poziom lipidów

• Wszystkim pacjentom z chorobą wieńcową — niezależnie od wyjściowego stężenia lipidów — należy zaoferować leczenie statyną.³
• Obecnie wśród towarzystw medycznych nie ma konsensusu co do sposobu podawania statyn.
  • W niektórych krajach stosowana jest strategia stałej dawki (Fire and Forget): podanie statyny w wysokiej dawce bez obowiązkowej kontroli wyników
  • W Polsce konsensus sześciu towarzystw medycznych z 2021 roku zaleca stosowanie statyn o wysokiej intensywności w najwyższej tolerowanej przez pacjenta dawca, tak aby osiągnąć założony poziom redukcji stężenia cholesterolu LDL, właściwy dla jego poziomu ryzyka sercowo-naczyniowego oraz ≥50% redukcję w stosunku do wartości wyjściowej.⁹
• Nowe wytyczne ESC — które są metodologicznie kontrowersyjne — zalecają jeszcze bardziej intensywną redukcję LDL niż wcześniej (wartość docelowa.¹⁰
  • Ponieważ tej wartości docelowej często nie udaje się osiągnąć w terapii wyłącznie statyną, zaleca się ewentualnie dodatkowo podawanie ezetymibu oraz — bardzo drogich — inhibitorów PCSK9 (ewolokumab i alirokumab) - w Polsce dostępne są programy lekowe dla pacjentów wymagających takiej terapii.¹¹
• Dawki statyn i ich wpływ na poziom LDL:
  • umiarkowana dawka (obniżenie poziomu LDL o 30–49%):
    • atorwastatyna 10–20 mg 
    • rosuwastatyna 5–10 mg
    • simwastatyna 20–40 mg
    • lowastatyna 40 mg
  • wysoka dawka (redukcja LDL ≥50%):
    • atorwastatyna 40–80 mg
    • rosuwastatyna 20–40 mg.
• Średnia redukcja cholesterolu LDL przez różne terapie/skojarzenia leków:
  • umiarkowane dawki statyny: 30 %
  • statyna w wysokiej dawce: 50 %
  • statyna w wysokiej dawce + inhibitor wchłaniania cholesterolu (ezetymib): 65 %
  • inhibitor PCSK9: 60 %
  • statyna w wysokiej dawce + inhibitor PCSK9: 75 %
  • statyna w wysokiej dawce + inhibitor wchłaniania cholesterolu + inhibitor PCSK9: 85 %.

Skuteczne leczenie objawowe 

• Leczenie przeciwdławicowe obejmuje możliwość szybkiego, doraźnego leczenia napadu dławicy piersiowej przez pacjenta, jak również — w razie potrzeby — dłuższego leczenia chroniącego przed napadami dławicy piersiowej.

Szybko działające azotany

• Należy zapewnić dostęp do szybko działającego azotanu do stosowania doraźnego w ataku dławicy piersiowej.
• Lek wziewny ma nieco szybszy początek działania niż lek do podawania podjęzykowego.³
• Najlepiej stosować w pozycji siedzącej lub leżącej, aby uniknąć omdlenia.³
• Zaletą doraźnego stosowania azotanów jest również to, że nie obserwowano rozwoju tolerancji na te leki.

Długo działający lek przeciwniedokrwienny

• Nie zdefiniowano optymalnej terapii zapobiegającej niedokrwieniu, dlatego należy ją dostosować indywidualnie, z uwzględnieniem chorób współistniejących.³
• Beta-blokery i antagoniści Ca zostały najlepiej przebadane i są zalecane jako terapia pierwszego rzutu.³
• Inne dostępne substancje to długo działające azotany, iwabradyna i ranolazyna.
  • Iwabradyna obniża częstotliwość rytmu zatokowego i jest opcją leczenia szczególnie u pacjentów ze zwiększoną częstotliwością rytmu zatokowego i niewydolnością serca.^12-13 Lek ten można stosować tylko wtedy, gdy beta-blokery nie są tolerowane lub są przeciwwskazane. Nie udowodniono korzyści w odniesieniu do zdarzeń sercowo-naczyniowych — wręcz przeciwnie, w jednym z badań występowały one częściej.¹⁴
  • Ranolazyna jest opcją leczenia tylko wtedy, gdy inne leki przeciwniedokrwienne zawiodą.³ Ranolazynę można również stosować wtedy, gdy beta-blokery lub antagoniści wapnia nie działają wystarczająco lub nie są tolerowane. Nie udowodniono poprawy rokowania sercowego. Dostępne są doniesienia o wydłużeniu odcinka QT i interakcjach z cytochromem P450 2D6.

Farmakoterapia współwystępujących chorób krążenia

• Choroby współwystępujące, takie jak nadciśnienie tętnicze, migotanie przedsionków oraz niewydolność serca, należy leczyć zgodnie z aktualnymi wytycznymi, przy czym szczególnie istotne jest stosowanie ACEI/ARB oraz betablokerów.
• Choroba wieńcowa sama w sobie nie jest jednak wskazaniem do stosowania inhibitorów konwertazy angiotensyny/sartanów; nie ma wystarczających dowodów na korzyści ze stosowania tych leków w tym wskazaniu.
• Podobnie jest w przypadku beta-blokerów — wskazaniem do ich stosowania są choroby współwystępujące lub objawowe leczenie dławicy piersiowej, natomiast w przypadku choroby wieńcowej per se korzystny wpływ długotrwałej terapii na rokowanie jest wątpliwy.
  • Terapię beta-blokerami zaleca się obecnie tylko w 1. roku po zawale mięśnia sercowego wraz z późniejszą oceną po odstawieniu tego leczenia.

Dalsze działania

Szczepienia profilaktyczne¹⁵

• Należy zalecać:
  • coroczne szczepienie przeciwko grypie¹⁶
  • szczepienie przeciwko pneumokokom
  • szczepienia przeciwko półpaścowi.

Inne

• W przypadku kwasów tłuszczowych omega-3 stosunek ryzyka do korzyści nie jest uważany za korzystny, dlatego leki zawierające kwasy tłuszczowe omega-3 nie są już zatwierdzone do stosowania w profilaktyce wtórnej po zawale mięśnia sercowego (tylko w leczeniu hipertrójglicerydemii).¹⁷

Długoterminowa opieka lekarza rodzinnego

• Opieka długoterminowa jest świadczona przede wszystkim przez lekarzy rodzinnych we współpracy ze specjalistami, szpitalami i placówkami rehabilitacyjnymi.
• Pacjentom z chorobą wieńcową należy zapewnić dostęp do regularnych konsultacji u lekarza rodzinnego (raz na kwartał do pół roku), niezależnie od konsultacji z powodu innych np. ostrych dolegliwości lub chorób współwystępujących.
• Pacjentów z chorobą wieńcową należy skierować do kardiologa, jeśli w praktyce lekarza rodzinnego nie można uzyskać wystarczającej kontroli objawów lub odpowiednio realizować postępowania, które skutecznie wpływa na rokowanie (np. z powodu nietolerancji).
• Pacjentom z chorobą wieńcową należy zalecać wizyty u innych specjalistów, jeśli może to poprawić kontrolę objawów lub rokowanie.
• Pacjentom z chorobą wieńcową — zwłaszcza po OZW, interwencji wieńcowej lub operacji wszczepienia bypassów (CABG) — należy zalecić udział w ambulatoryjnej grupie wsparcia dla pacjentów kardiologicznych lub innych programach, promujących regularne ćwiczenia fizyczne i inne zmiany stylu życia obniżające ryzyko.
• Turnusy rehabilitacyjne w specjalistycznych placówkach rehabilitacyjnych (w trybie ambulatoryjnym lub stacjonarnym) należy zalecać w następujących przypadkach, o ile pacjent nie wymaga interwencji w stanie ostrym:
  • objawy obniżające jakość życia mimo standardowej terapii
  • wyraźny i niewystarczająco ustabilizowany profil ryzyka
  • nasilone problemy psychospołeczne
  • ryzyko niezdolności do wykonywania zawodu/pracy zarobkowej albo potrzeby opieki osób trzecich.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Choroba wieńcowa — gdy naczynia sercowe zwężają się.
• Podejrzenie choroby wieńcowej — jakie badania mogę wykonać?
• Choroba wieńcowa, dieta i ćwiczenia fizyczne.
• Choroba wieńcowa, zapobieganie powikłaniom.
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Dieta zdrowa dla serca.
• Pełnowartościowa dieta.