O co tu chodzi?

Kolano biegacza, znane również jako zespół pasma biodrowo-piszczelowego, to schorzenie wywołane przeciążeniem struktury łącznotkankowej, zwanej pasmem biodrowo-piszczelowym. Jest to szerokie pasmo włókniste, które biegnie wzdłuż bocznej strony uda, rozciągając się od grzebienia biodrowego aż do górno-bocznej części kości piszczelowej.

Pod tym pasmem, w bocznej części kolana, znajduje się kaletka maziowa, która pełni funkcję ochronną, zmniejszając tarcie między pasmem biodrowo-piszczelowym a kością udową. Przeciążenie tego układu, szczególnie w wyniku intensywnych ćwiczeń, takich jak bieganie, jazda na rowerze czy narty biegowe, może prowadzić do stanu zapalnego, który skutkuje bólem i dyskomfortem w okolicy kolana.

Częstość występowania

Zespół pasma biodrowo-piszczelowego jest powszechnym urazem wśród sportowców, zwłaszcza biegaczy długodystansowych, maratończyków, rowerzystów i narciarzy biegowych. Szacuje się, że kolano biegacza stanowi około 12% wszystkich urazów związanych z bieganiem. Uraz ten może dotknąć zarówno profesjonalnych sportowców, jak i amatorów.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Kolano biegacza rozwija się w wyniku tarcia pasma biodrowo-piszczelowego o boczne występy kości udowej (kłykieć i nadkłykieć) podczas wielokrotnego zginania i prostowania kolana. Do głównych czynników ryzyka należy:

• Nagłe zwiększenie intensywności treningu – szybkie zwiększenie kilometrażu lub częstotliwości biegania zwiększa obciążenie pasma biodrowo-piszczelowego, co prowadzi do jego przeciążenia.
• Bieg w dół – schodzenie lub bieganie w dół powoduje większe obciążenie stawu kolanowego i nasila tarcie.
• Hiperpronacja stóp – nadmierna pronacja, czyli zbyt duże opadanie wewnętrznej krawędzi stopy podczas biegu, może powodować dodatkowe obciążenie pasma biodrowo-piszczelowego, zwiększając ryzyko zapalenia.

Objawy

Chorzy na kolano biegacza zwykle skarżą się na ból po bocznej stronie kolana, tuż pod pasmem biodrowo-piszczelowym. Objawy występują głównie podczas aktywności fizycznej, szczególnie biegania. Wczesne objawy to:

• Ból bocznej strony kolana, szczególnie przy zgięciu w przedziale 20–30 stopni.
• Nasila się przy biegu w dół, natomiast bieg pod górę jest mniej bolesny.
• Ból przy nacisku na okolicę kłykcia bocznego kości udowej.
• Zmniejszenie bólu po odpoczynku, ale może wrócić po ponownym obciążeniu stawu.

Często występuje także uczucie sztywności i trudności w wykonywaniu pełnych ruchów kolanem.

Diagnostyka

Diagnoza kolana biegacza jest oparta głównie na wywiadzie lekarskim i badaniu fizykalnym, w tym testach siłowych i ocenie zakresu ruchomości kolana. Czasami, w celu dokładniejszej oceny stanu zapalnego lub zgrubienia pasma biodrowo-piszczelowego, wykonuje się rezonans magnetyczny (RM). Badanie to może ujawnić zmiany zapalne w kaletce maziowej oraz zmiany strukturalne w pasmie.

Leczenie

Leczenie kolana biegacza koncentruje się na łagodzeniu bólu, zmniejszaniu stanu zapalnego oraz zapobieganiu nawrotom urazu. Kluczowe kroki to:

• Odciążenie kończyny – w pierwszej fazie leczenia należy unikać czynności, które powodują ból (np. biegania). Warto zastąpić aktywności biegowe treningiem na pływalni lub na rowerze stacjonarnym.

• Leki przeciwzapalne – stosowanie leków z grupy NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), takich jak ibuprofen, może pomóc w redukcji bólu i stanu zapalnego.

• Iniekcje z glikokortykosteroidów – w cięższych przypadkach, gdy ból jest intensywny, lekarz może zalecić zastrzyki sterydowe, które pomagają w łagodzeniu stanu zapalnego.

• Fizjoterapia – rehabilitacja obejmuje:

  • Ćwiczenia rozciągające, szczególnie rozciąganie bocznej strony uda.
  • Ćwiczenia wzmacniające, zwłaszcza mięsień pośladkowy średni (gluteus medius), który odgrywa rolę w stabilizacji stawu kolanowego.
  • Korekcja techniki biegu – w zależności od przyczyny urazu, może być konieczna korekta ustawienia stóp i kolan podczas biegania.

Rehabilitacja

Rehabilitacja jest kluczowym elementem leczenia kolana biegacza. Proces ten powinien przebiegać etapami:

1. Odciążenie – w początkowej fazie należy unikać bólów wywołujących czynności. Alternatywą dla biegania może być pływanie.
2. Rozciąganie – po złagodzeniu bólu warto rozpocząć ćwiczenia rozciągające, koncentrując się na rozciąganiu mięśni bocznej strony uda i pachwiny.
3. Wzmacnianie mięśni – gdy ból ustąpi, zaleca się ćwiczenia wzmacniające mięśnie nóg, szczególnie gluteus medius. Przykładowe ćwiczenie: stań na chora nodze na podwyższeniu (np. na stopniu) i unoszenie zdrową nogą w górę.
4. Stopniowy powrót do treningu – wracając do biegania, zacznij od łagodnych, krótkich sesji, stopniowo zwiększając intensywność i dystans, aż do pełnej sprawności.

Rokowanie

W większości przypadków, jeśli stosuje się odpowiednie leczenie i postępuje zgodnie z zaleceniami rehabilitacyjnymi, dolegliwości ustępują całkowicie w ciągu 3–6 tygodni. Kluczowe jest unikanie przeciążenia i ścisłe przestrzeganie zaleceń terapeutycznych, aby zapobiec nawrotom urazu.

W przypadkach opornych na leczenie zachowawcze, jeśli objawy utrzymują się przez dłuższy czas, możliwe jest przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego. Operacja jest skuteczna w ponad 80% przypadków, umożliwiając powrót do pełnej aktywności fizycznej.

Podsumowanie

Kolano biegacza to schorzenie, które może znacząco ograniczyć aktywność fizyczną, jednak w większości przypadków można je skutecznie leczyć poprzez odpowiednią rehabilitację, zmniejszenie obciążenia i kontrolowane wprowadzenie ćwiczeń wzmacniających. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie problemu i wdrożenie leczenia, aby uniknąć przewlekłych dolegliwości

Dodatkowe informacje

• Bieganie – zapobieganie urazom
• Trening siłowy po urazach
• Ćwiczenia rozciągające dla kończyny dolnej
• Kolano biegacza, zespół pasma biodrowo-piszczelowego – Informacje dla personelu medycznego

Ilustracje

Kolano biegacza

Pasmo biodrowo-piszczelowe

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń