Co to jest świąd w zaburzeniach wątroby?

Wątroba ma cały szereg różnych zadań, w tym oczyszczanie krwi z produktów przemiany materii. Te produkty są wydalane za pomocą między innymi żółci, która jest uwalniana do jelit. Z różnych powodów proces ten może być zahamowany, przez co wydzielanie nie działa i nie wszystkie produkty przemiany materii są usuwane. Może się to przerodzić w uciążliwy świąd. W przypadku zastoju żółci świąd występuje jako wczesny objaw u około 25% pacjentów. Inne typowe objawy zaburzenia wątroby to żółtaczka, zmęczenie, ból w prawej górnej części brzucha, nudności, utrata apetytu i wzdęcia. 

Różne zaburzenia wątroby mogą powodować nieprzyjemne uczucie świądu (świąd wątrobowy). Przykładem takich chorób są zaburzenia przepływu żółci w czasie ciąży, przewlekłe zapalenie wątroby (WZW), pierwotna marskość żółciowa, żółtaczka spowodowana zatorem w drogach żółciowych, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, rak dróg żółciowych, wywołane lekami zaburzenia wydzielania żółci i różne rzadkie choroby genetyczne.

Przyczyny

W większości przypadków świąd spowodowany jest zastojem żółci (cholestazą), przy którym zablokowane jest uwalnianie żółci z wątroby. Przyczyną zastoju żółci może być zaburzenie wątroby (wewnątrzwątrobowe) lub zablokowanie zewnętrznych dróg żółciowych (zewnątrzwątrobowe). Świąd nie pochodzi ze skóry, ale jest spowodowany sygnałami odbieranymi przez ośrodkowy układ nerwowy, które wywołują ogólny świąd. Jako przyczynę podejrzewa się stężenie soli żółciowych, ale pewną rolę odgrywają również inne substancje endogenne.

Objawy

Świąd często wyprzedza inne objawy zaburzenia wątroby. Świąd może być tak silny, że znacznie obniża jakość życia. Świąd wątrobowy jest najbardziej nasilony na dłoniach i na podeszwach stóp. W ciężkich przypadkach świąd może dotyczyć całego ciała. Niektórzy pacjenci skarżą się na świąd w kanale słuchowym, nosie, a nawet na tylnej części oka. Intensywność może wahać się od podrażnienia do niemal palącego uczucia świądu. Świąd jest najbardziej uciążliwy w nocy.

Początkowo nie występują zmiany skórne. Jednak drapanie może powodować otarcia skóry, strupy i pęknięcia, w których może wywiązać się stan zapalny.

Diagnostyka

Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu chorobowego (historii choroby). W wielu przypadkach zaburzenie wątroby jest już znane, więc wyjaśnienie jest proste. Jeśli choroba zaczyna się od świądu, ustalenie rozpoznania w pewnych okolicznościach jest trudniejsze.

Podczas badania fizykalnego lekarz będzie palpacyjnie badał wątrobę i węzły chłonne oraz skórę. Pobierze krew, aby określić parametry wątrobowe.

Ponadto wątroba i drogi żółciowe mogą być badane w badaniu ultrasonograficznym lub za pomocą innych metod obrazowania. W rzadkich przypadkach może być również pobrana próbka tkanki z wątroby.

Terapia

Terapia obejmuje leczenie podstawowego zaburzenia wątroby. 

Istnieje wiele sposobów na złagodzenie świądu, ale nie istnieje terapia, która pomaga wszystkim pacjentom. Osoby chore muszą więc uzbroić się w cierpliwość i być przygotowane na to, że konieczne może być podjęcie kilku prób leczenia.

Maści lub żele z dodatkami kapsaicyny, mentolu, kamfory, lidokainy lub polidokanolu mogą złagodzić świąd skóry. Jeśli na podrapanej skórze powstał stan zapalny, można zastosować na krótko maści lub kremy z kortyzonem lub tzw. inhibitorami kalcyneuryny, które hamują układ immunologiczny.

Lekarz może również przepisać pacjentowi różne leki doustne. Lekiem z wyboru jest kolestyramina, substancja czynna, która wiąże kwasy żółciowe w jelicie. Można też próbować leków przeciwhistaminowych, ale zwykle nie są one wystarczająco skuteczne.

Świąd spowodowany zastojem żółci podczas ciąży leczy się kwasem ursodeoksycholowym, który rozpuszcza zastój żółci.

Rokowanie

Świąd nie jest groźny i nie wpływa na rokowanie w związku z podstawowym zaburzeniem wątroby. W większości przypadków świąd ustaje samoistnie, ale może trwać od kilku tygodni do miesięcy, a w niektórych przypadkach nawet lat.

• Świąd występujący w czasie ciąży prawie zawsze ustępuje po porodzie.
• Przy pierwotnej żółciowej marskości wątroby świąd jest zróżnicowany, a chorzy mogą oczekiwać spontanicznej, przejściowej poprawy nawet bez leczenia.
• W przypadku zastoju żółci spowodowanego lekami lub świądu bez wyraźnego czynnika wyzwalającego, świąd może trwać do sześciu miesięcy, a następnie zniknąć.
• Świąd przy cholestazie spowodowany zatorem w drogach żółciowych ustępuje po kilku dniach od przywrócenia prawidłowego wydzielania żółci.

Dodatkowe informacje

• Przewlekłe zapalenie wątroby
• Pierwotna żółciowa marskość wątroby
• Raki przewodu żółciowego
• Marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby
• Świąd wątrobowy — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent