Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Zapalenie żołędzi (balanitis): stan zapalny żołędzi (glans penis).
• Zapalenie żołędzi i napletka (balanoposthitis): jednoczesne zajęcie żołędzi i napletka (preputium).
• Marskość żołędzi i napletka (balanoposthitis xerotica obliterans — BXO): liszaj twardzinowy żołędzi i napletka.

Epidemiologia

• Zapalenie żołędzi:
  • chorobowość w ogólnej populacji mężczyzn wynosi 3–11%¹
  • może wystąpić w każdym wieku.¹
• Marskość żołędzi i napletka²:
• współczynnik chorobowości 0,1–0,4%.

Etiologia i patogeneza

• Różne przyczyny, najczęściej infekcja³, często również współwystępowanie kilku czynników.
• (Małe) dzieci:
  • połączenie stulejki fizjologicznej i niedostatecznej higieny
  • liszaj twardzinowy.
• Młodzież i młodzi dorośli:
  • choroby przenoszone drogą płciową:
    • m.in. kiła, HPV, wirus opryszczki, rzeżączka
    • Chlamydie nie wywołują zapalenia żołędzi, tylko zapalenie cewki moczowej.
  • alergiczne wypryski kontaktowe:
    • np. wywołane przez lateks (prezerwatywę) lub lubrykant
  • niedostateczna higiena
  • urazy spowodowane nadmierną higieną lub masturbacją
  • seks analny.
• Starsi pacjenci:
  • zakażenia Candida, zwłaszcza w cukrzycy lub innych chorobach obniżających odporność
  • rak prącia
  • zapalenie żołędzi Zoona: przewlekłe zapalenie żołędzi o niejasnej etiologii.
• W każdym wieku:
  • zaburzenia autoimmunologiczne, takie jak łuszczyca, choroba Behçeta lub reaktywne zapalenie stawów.

Czynniki predysponujące

• Stulejka.
• Stosunek płciowy bez zabezpieczenia.
• Niedostateczna lub nadmierna higiena prącia.
• Cukrzyca lub inne choroby obniżające odporność.
• Rak prącia. 
• U mężczyzn obrzezanych częstość występowania zapalenia żołędzi jest znacznie niższa (o 32%) w porównaniu z nieobrzezanymi.³

ICD-10

• N48.0 Rogowacenie białe prącia.
• N48.1 Zapalenie żołędzi prącia i napletka.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Zapalenie żołędzi:
  • zaczerwienienie, świąd i ból żołędzi.
• Marskość żołędzi i napletka:
  • początkowo zaczerwieniony napletek
  • w przebiegu choroby białawe bliznowacenie powodujące zgrubienie, które w przypadku braku leczenia zajmuje również żołądź i powoduje przypominające porcelanę blednięcie powierzchni żołędzi, z tworzeniem się charakterystycznego nalotu.

Wywiad lekarski

• Objawy:
  • świąd żołędzi, ewentualnie także ból i uczucie pieczenia
  • zmieniona wydzielina pod napletkiem (czasami ropna)
  • problemy z oddawaniem moczu i współżyciem seksualnym?
• Przebieg:
  • początek i czas trwania zmian?
  • Czynnik wyzwalający? Uraz?
• Higiena żołędzi?
• Choroby podstawowe:
  • np. łuszczyca i cukrzyca?
• Wywiad dotyczący aktywności seksualnej:
  • praktyki seksualne
  • antykoncepcja
  • liczba partnerów seksualnych?
• Alergie

Badanie fizykalne

• Żołądź i napletek zaczerwienione, wybroczyny, nadżerki (płytkie owrzodzenia). 
• Obrzęk napletka, trudności w odciąganiu napletka.

• Ewentualnie powiększenie pachwinowych węzłów chłonnych.
• Inne objawy mogą wskazywać na czynniki wyzwalające:
  • stulejka
  • białawe zgrubienie napletka (liszaj twardzinowy)
  • pęcherzyki (opryszczka)
  • twardy wrzód weneryczny (kiła)
  • wypływ wydzieliny z cewki moczowej (rzeżączka)
  • kłykciny (HPV)
  • zwiększone zaczerwienienie lub białawe przebarwienia ze świądem (zakażenie grzybicze, najczęściejCandida albicans)
  • urazy napletka/żołędzi (uraz podczas stosunku seksualnego lub masturbacji).

Diagnostyka specjalistyczna

• W zależności od podejrzenia:
  • wymaz z żołędzi i napletka
  • ewentualnie badanie moczu w celu wykonania posiewu na obecność drobnoustrojów (dostępne też w POZ)
  • badanie histologiczne w przebiegu opornym na leczenie z podejrzeniem zmian przedrakowych lub raka prącia
  • badania przesiewowe w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową
    • np. chlamydie, rzęsistki, kiła, rzeżączka
  • wykluczenie chorób ogólnoustrojowych, np. cukrzycy.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Niejasna przyczyna zapalenia żołędzi.
• Nawracające dolegliwości.
• Podejrzenie raka prącia lub zmian przedrakowych.

Leczenie

Cele leczenia

• Wyeliminowanie zakażenia.
• Łagodzenie objawów.
• Zapobieganie nawrotom.

Ogólne informacje o leczeniu

• U dzieci zwykle wystarczające są miejscowe środki antyseptyczne.
• U dorosłych swoiste leczenie w zależności od przyczyny:
  • np. terapia przeciwgrzybicza lub przeciwbakteryjna.
  • Uwaga: należy pamiętać, że środki stosowane miejscowo mogą osłabiać wytrzymałość prezerwatyw.
• W przypadku nawracającego zapalenia lub bliznowatego zwężenia napletka rozważyć obrzezanie.

Farmakoterapia

Informacje ogólne

• Zakażenia bakteryjne:
  • kąpiele prącia z użyciem środków na bazie jodopowidonu
  • maści na bazie jodopowidonu lub krem z antybiotykiem, ewentualnie umieszczanie pasków z gazy pod napletkiem, które należy zmieniać regularnie, zwłaszcza po oddaniu moczu.
• Wyprysk i kontaktowe zapalenie skóry:
  • miejscowo łagodne maści z glikokortykosteroidem.

Leczenie w zależności od etiologii

• Zapalenie żołędzi wywołane przez Candida:
  • np. klotrimazol 1% krem
  • nakładać cienką warstwę 2–3 x dziennie przez 1–2 tygodnie.
• Liszaj twardzinowy i zanikowy (marskość żołędzi i napletka):
  • choroba postępująca, wymagająca leczenia, która może rozprzestrzeniać się na nabłonek przejściowy (urotelium)
  • leczenie z wyboru: silnie działający miejscowy glikokortykosteroid (klobetazol 0,05%) przez 3 miesiące
  • Jeśli leczenie miejscowe nie prowadzi do całkowitej remisji, zaleca się całkowite obrzezanie.
• W chorobach przenoszonych drogą płciową (m.in. kiła, rzeżączka, HPV, opryszczka narządów płciowych): leczenie zależnie od etiologii:
  • leczenie partnera, aby zapobiec wzajemnemu zakażaniu.

Leczenie chirurgiczne

• Obrzezanie jest leczeniem z wyboru w przypadku bezskutecznej farmakoterapii, bliznowacenia stulejki i podejrzenia nowotworu złośliwego.

Zapobieganie

• Higiena prącia:
  • codzienne obmywać prącie letnią wodą
  • napletek odciągać tylko na tyle, na ile jest to możliwe bez nadmiernego oporu
  • po oczyszczeniu napletek należy ponownie naciągnąć na żołądź.
• Unikanie podrażnień mechanicznych.
• Stosowanie prezerwatywy podczas stosunku płciowego.
• Redukcja masy ciała u otyłych pacjentów.¹

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Częste nawroty przy braku odpowiedniej higieny.

Powikłania

• Zwężenie cewki moczowej w wyniku bliznowacenia i deformacji.
• Bliznowata stulejka.
• Zmiana złośliwa.
• Inwazyjne rozprzestrzenianie się kandydozy skórnej.

Rokowanie

• Rokowanie zależy od choroby podstawowej.
• W łagodnym zapaleniu żołędzi bardzo duże prawdopodobieństwo wyleczenia bez powikłań przy odpowiedniej terapii i higienie prącia.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Zapalenie żołędzi.