Co to jest zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem?

W świecie zachodnim zwyrodnienie plamki żółtej jest najczęstszą przyczyną poważnego upośledzenia wzroku. Jeśli choroba postępuje, widzenie w polu centralnym zostaje utracone, podczas gdy widzenie boczne jest nadal zachowane. Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD) to choroba, w której siatkówka oka ulega coraz większemu uszkodzeniu w obszarze plamki żółtej. Pierwsze zmiany są często zauważalne jako niewyraźne widzenie, obraz wydaje się zniekształcony, proste linie wydają się wygięte, a podczas czytania niektóre litery „znikają”. Żółta plamka to obszar siatkówki, w którym powstaje najostrzejszy obraz. W przypadku zwyrodnienia plamki żółtej upośledzeniu ulega głównie centralne pole widzenia: Jeżeli chory patrzy np. na jakąś osobę, jej twarz jest zamazana, podczas gdy otoczenie jest nadal wyraźnie widoczne.

W Europie około 2% osób choruje na zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem. Częstotliwość występowania wzrasta z każdą dekadą po 50. roku życia. Kobiety chorują prawdopodobnie nieco częściej niż mężczyźni.

Przyczyna

Choroby nie można wyjaśnić jednym czynnikiem. Z różnych powodów dochodzi do stopniowego niszczenia komórek pigmentowych i komórek wrażliwych na światło w siatkówce oka. Komórki pigmentowe pełnią różne funkcje i są ważne między innymi dla usuwania składników starzejących się komórek, równowagi płynów w różnych warstwach naczyniówki oka i zdrowego funkcjonowania różnych komórek. Jeśli komórki pigmentowe są uszkodzone, w obszarze naczyniówki oka coraz częściej tworzą się drobne złogi tłuszczu i tak zwane druzy (małe żółtawe ogniska). 

Różne czynniki dziedziczne odgrywają rolę w rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Ponadto wykazano, że palenie tytoniu jest czynnikiem ryzyka i, jak wspomniano, istnieje korelacja z wiekiem. Ta choroba oczu występuje częściej u osób o jasnej karnacji niż u osób o ciemniejszej skórze. Ponadto ekstremalna ekspozycja na światło i dieta mogą zwiększać lub wpływać na ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej. Zaleca się zatem zrównoważoną, zdrową dietę z dużą ilością owoców i warzyw, a także powstrzymanie się od palenia. Wykazano również, że regularne przyjmowanie niektórych witamin (m.in. C i E) oraz mikroelementów (np. cynku) ma działanie ochronne i jest pomocne we wczesnych stadiach zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Tego typu suplementacja nie ma już wpływu na późniejsze fazy choroby.

Zwyrodnienie plamki żółtej występuje w dwóch różnych postaciach. Tak zwana „postać sucha” występuje w 80–90% wszystkich przypadków. Choroba rozwija się powoli i na przestrzeni wielu lat prowadzi do stopniowej utraty wzroku. W tym przypadku siatkówka powoli cofa się w obszarze powstałych druzów (zanik), a tym samym traci swoją funkcję.

Drugi wariant nazywany jest „mokrym AMD” i stanowi 10–20% wszystkich przypadków. Jest spowodowany nieprawidłowym wzrostem naczyń krwionośnych bezpośrednio pod siatkówką, co może prowadzić do obrzęku pod siatkówką i niewielkich krwotoków. Rezultatem jest szybka utrata wzroku; ta forma jest zatem bardziej niebezpieczna pod względem ryzyka ubytków w polu widzenia. Nowoczesne metody leczenia mogą spowolnić lub zatrzymać postęp choroby.

Diagnostyka

W przypadku podejrzenia zwyrodnienia plamki żółtej zdecydowanie należy przeprowadzić badanie okulistyczne. Dzięki połączeniu testów okulistycznych i specjalnych badań siatkówki, okulista może zazwyczaj szybko postawić wiarygodną diagnozę.

Leczenie

Nie ma skutecznego leczenia suchego zwyrodnienia plamki żółtej, jednak ważne jest, aby rzucić palenie, ponieważ palenie przyspiesza postęp choroby. Dodatkowe podawanie różnych witamin, mikroelementów i przeciwutleniaczy może być przydatne, ale tylko w początkowej fazie. Zaleca się wtedy konsultację z lekarzem.

Zauważono, że u niektórych pacjentów z suchym zwyrodnieniem plamki żółtej może rozwinąć się postać mokra, z szybszą utratą wzroku (ogromna redukcja pola widzenia w ciągu 6–12 miesięcy). W przypadku suchego zwyrodnienia plamki żółtej zaleca się zatem regularne badania kontrolne w celu wykrycia tych zmian. Pacjenci mogą sami wykryć taki rozwój, regularnie badając wzrok w domu za pomocą testu siatki Amslera.

Mokre zwyrodnienie można leczyć. Wykazano, że wstrzyknięcie do oczodołu leku hamującego wzrost naczyń krwionośnych może zatrzymać postęp choroby, a nawet doprowadzić do odzyskania przez pacjenta w pewnym zakresie utraconego wzroku. Leczenie wymaga wielokrotnych wstrzyknięć do oka w znieczuleniu. Stosowane substancje hamują działanie czynnika wzrostu naczyń krwionośnych w oku, który w tej postaci zwyrodnienia plamki żółtej jest wytwarzany w zwiększonej ilości. Terapia ta jest zalecana jako pierwszy wybór w przypadku mokrego zwyrodnienia plamki żółtej.

U niektórych pacjentów możliwa jest również terapia polegająca na usuwaniu w sposób celowany nadmiernych naczyń krwionośnych metodą termiczną lub z użyciem lasera. Prowadzi to jednak m.in. do powstawania blizn powodujących ubytki pola widzenia. Okulista będzie w stanie udzielić informacji na ten temat. 

W przypadku obu form zwyrodnienia plamki żółtej pomocne jest zapewnienie dobrego oświetlenia. Często pomocne są także silne okulary, szkło powiększające lub inne pomoce wizualne. 

Profilaktyka

Oto, co można zrobić dla swojego wzroku:

• Ochrona przed słońcem. Nigdy nie wychodzić na słońce bez okularów z deklarowaną ochroną UV.
• Nie palić tytoniu.
• Unikać nadwagi i nadciśnienia.
• Należy odżywiać się zdrowo i w sposób zróżnicowany, z naciskiem na warzywa i owoce.

W badaniu opublikowanym w 2017 r. naukowcy znaleźli dowody na to, że osoby z początkiem zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem mogą prawdopodobnie spowolnić postęp choroby poprzez przyjmowanie niektórych witamin (C, E i beta-karotenu) oraz mikroelementów (cynku). Prawdopodobnie istotny jest również dobór dawek tych suplementów; należy zwrócić się o poradę do lekarza. Palacze nie powinni jednak przyjmować beta-karotenu, ponieważ zwiększa to ryzyko zachorowania na raka płuc. Przypuszczenia, że kwasy tłuszczowe omega-3 (olej rybny) mogą również chronić przed dalszym pogorszeniem choroby, nie zostały potwierdzone w nowym badaniu.

Rokowanie

Choroba dotyka niewielkiej części siatkówki, w której mieści się tak zwane centralne pole widzenia. Nie ma to wpływu na widzenie peryferyjne. Zwyrodnienie plamki żółtej nie prowadzi do ślepoty, ale do utraty wzroku w środku polu widzenia. Widzenie orientacyjne i do pewnego stopnia widzenie przestrzenne może zostać zachowane, ale zdolność czytania, prowadzenia pojazdów itp. pogarsza się wraz z upływem czasu i postępem choroby. Należy porozmawiać ze lekarzem o tym, czy nadal można bezpiecznie prowadzić samochód. 

Dodatkowe informacje

• Test siatki Amslera
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Nadwaga i otyłość
• Nadciśnienie tętnicze
• Pełnowartościowa dieta
• Zwyrodnienie plamki żółtej — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema