Czym jest zawał jelita?

Definicja

Zawał jelita to ostre niedokrwienie tego narządu, któremu towarzyszy uszkodzenie tkanki. W przypadku braku dostatecznie szybkiej reakcji zwężenie jednego z dużych naczyń krwionośnych zaopatrujących jelito powoduje niedotlenie oraz obumarcie części tego narządu.

Objawy

Zawał jelita ma zazwyczaj ostry przebieg i objawia się bardzo silnymi bólami w obszarze brzucha. Kolejnymi objawami po bólach są nudności oraz wymioty, a po stosunkowo krótkim czasie dochodzi do przypominającego biegunkę opróżnienia jelita, często z domieszką krwi w kale.

Choć dokładny opis bólu często nie jest możliwy, niejednokrotnie pojawia się on w prawej części podbrzusza. Dolegliwości ustępują zwykle po kilku godzinach wskutek uszkodzenia komórek odpowiedzialnych za odczuwanie bólu. Wystąpienie zapalenia otrzewnej powoduje ponowne nasilenie bólu.

Zawał jelita to zagrażająca życiu choroba, która w przypadku rozprzestrzenienia się bakterii z jelita w organizmie może spowodować niewydolność krążenia oraz zakażenie krwi!

Przyczyny

W dużych tętnicach lub żyłach jelita dochodzi do zaburzeń krążenia. Zbyt mały dopływ krwi, a tym samym także tlenu w obszarze jelita powoduje u pacjentów objawy niedotlenienia. Mogą uwidaczniać się w postaci zaburzeń czynności narządów lub bólu. Pełne zamknięcie naczynia krwionośnego powoduje obumarcie obszaru, do którego dostarcza ono tlen.

Choroba może zaatakować żyły lub tętnice jelitowe. Dodatkowo w przypadku zawału jelita rozróżnia się pomiędzy zakrzepami i zatorami:

• Zakrzep oznacza osadzanie się skrzepów w naczyniach krwionośnych.
• Zator jest z kolei spowodowany skrzepem krwi w naczyniu krwionośnym, który przedostaje się wraz z krwiobiegiem do innego naczynia, powodując jego niedrożność.

W 70% przypadków schorzenie to dotyczy tętnic jelita, przy czym zatory występują częściej. Zakrzepy żył jelita (żył krezkowych) stanowią 15% wszystkich przypadków.

W pozostałych 15% przypadków przyczyną dolegliwości są zawały jelita spowodowane przez zmniejszenie przepływu tętnicze wskutek znacznego obniżenia jej ciśnienia. Może być ono spowodowane hemodializą lub operacją wymagającą wykorzystania płucoserca.

Ryzyko zawału jelita wzrasta także u pacjentów cierpiących na określone choroby.

• Niedrożność tętnic
  • Migotanie przedsionków
  • Niewydolność serca
  • Choroby naczyń krwionośnych (choroba wieńcowa, choroba tętnic obwodowych, zapalenie naczyń krwionośnych)
• Niedrożność żył
  • Przewlekłe choroby jelit o podłożu zapalnym
  • Zapalenie trzustki
  • Marskość wątroby
  • Zakrzepy wskutek chorób nowotworowych
  • i inne.

Częstotliwość występowania

• W przeciwieństwie do zawału serca i udaru zawał jelita występuje rzadko. Z dostępnych danych wynika, że zapadalność wynosi ok. 13 przypadków na 100 000 mieszkańców.
• Zawał jelita stanowi przyczynę nagłych, utrzymujących się przez dłuższy czas bólów brzucha (ostry brzuch) w przypadku 1% wszystkich pacjentów.
• Choroba najczęściej uwidacznia się w górnej tętnicy krezkowej.

Badanie

Silne bóle brzucha mogą mieć wiele różnych przyczyn (patrz też artykuł Ostry brzuch).

Zawał jelita można podejrzewać, jeśli pacjent cierpiał w przeszłości na jedną z chorób potęgujących ryzyko tego schorzenia lub na migotanie przedsionków.

Stopień zaawansowania choroby można poznać, wykonując dokładne badanie przedmiotowe ze szczególnym uwzględnieniem brzucha (osłuchanie, palpacja, opukanie). Jeżeli brzuch jest bardzo wrażliwy na ucisk lub napięty, świadczy to o podrażnieniu lub zapaleniu otrzewnej.

W przypadku podejrzenia niedrożności jelit lub innej poważnej choroby jamy brzusznej wskazane jest skierowanie do szpitala. Przeprowadza się tam dodatkowe badania, takie jak pobranie krwi czy diagnostykę obrazową (np. badanie rentgenowskie, angio-TK).

Postępowanie

Zawał jelita wymaga natychmiastowego leczenia (operacji). W przeciwnym razie choroba ta w większości przypadków prowadzi do zgonu!

Celem zabiegu chirurgicznego jest próba przywrócenia dopływu krwi do określonego obszaru za pomocą metod wykorzystywanych w chirurgii naczyniowej lub poprzez rozszerzenie zwężonych naczyń krwionośnych przy użyciu cewnika balonowego. Ten ostatni zabieg można przeprowadzić jedynie u pacjentów, u których nie doszło jeszcze do zapalenia otrzewnej (peritonitis). W takich przypadkach konieczna jest operacja.

Jeżeli zawał jelita utrzymuje się dłużej niż kilka godzin, zazwyczaj jedyną opcją jest usunięcie części jelita, do której nie dopływa już krew.

Jest to inwazyjny zabieg, który niesie ze sobą wysokie ryzyko zakażenia krwi oraz przeciążenia serca. Ogólnie rzecz biorąc, korzystny wpływ na rokowania ma szybkie postawienie diagnozy i rozpoczęcie leczenia. Szanse na przeżycie zależą od czasu trwania zatoru naczyniowego:

• 70% w przypadku rozpoczęcia leczenia w ciągu pierwszych 6 godzin po wystąpieniu objawów
• 40% w przypadku rozpoczęcia leczenia w ciągu 6 do 12 godzin po wystąpieniu objawów
• 0–20% w przypadku rozpoczęcia leczenia po >24 godzinach od początkowych objawów

Dodatkowe informacje

• Zakażenie krwi
• Ostry brzuch
• Niedrożność jelit
• Ostre niedokrwienie krezki jelita – informacje dla lekarzy

Autorka

• Susanna Allahwerde, specjalista chorób wewnętrznych, Berlin
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent