Co to są omamy?

• Omamy to reakcje zmysłów, które występują bez oddziaływania bodźca na narząd zmysłu. Osoba chora słyszy lub widzi rzeczy, które nie istnieją w rzeczywistości.
• Omamy różnią się od urojeń, które są utrwalonymi przekonaniami lub nieprawdopodobnymi spostrzeżeniami bez podstawy wrażeń zmysłowych.
• Nie wiadomo, z jaką częstotliwością omamy występują w populacji.

Oznaki poważnej choroby psychicznej

• Omamy mogą być oznaką ciężkiej choroby psychicznej, takiej jak zaburzenie psychotyczne, schizofrenia, ostry stan splątania, ciężka depresja lub mania.
• Omamy mogą być wynikiem zmian w mózgu, np. w starczej demencji, majaczeniu alkoholowym, majaczeniu abstynenckim oraz nadużywaniu alkoholu i środków odurzających. Występują również w chorobach, które poważnie zaburzają funkcjonowanie mózgu, takich jak guzy mózgu lub zakażenia ośrodkowego układu nerwowego.
• Omamy rzekome, w których chory słyszy np. głosy, ale wie, że nie istnieją, mogą występować u narkomanów oraz w zmianach w mózgu przy nienaruszonych zdolnościach umysłowych. Opisuje się je również u osób z zespołem stresu pourazowego.

Ogólne informacje o psychozach

• Omamy słuchowe są najczęstszym objawem psychotycznym.
• W manii i depresji również znacząco zmieniony jest nastrój.
• Ostre psychozy często charakteryzują się pobudzeniem i splątaniem.
• W schizofrenii występują charakterystyczne zaburzenia wielu funkcji psychicznych.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Otępienie
  
  • Dotyczy osób starszych, czasami już w młodszym wieku; rozwija się przez dłuższy czas.
  • Stopniowo pogarszają się zdolności intelektualne w wyniku upośledzenia pamięci. W przebiegu choroby narasta dezorientacja, problemy behawioralne i objawy psychiczne, w tym urojenia i omamy.
• Ostre przemijające psychozy
  • Psychozy te stanowią heterogenną grupę zaburzeń, które objawiają się ostrymi objawami, takimi jak urojenia i omamy. 
  • Często dochodzi do splątania. Ale dezorientacja w czasie, przestrzeni i w odniesieniu do własnej osoby jest krótkotrwała. Całkowite wyleczenie następuje w ciągu 2–3 miesięcy, często po kilku dniach lub tygodniach.
• Schizofrenia
  • Schizofrenia charakteryzuje się fundamentalnymi i charakterystycznymi zmianami w myśleniu i postrzeganiu, a także niewłaściwym i sprymityzowanym zachowaniem.
  • Do częstych objawów należą: słyszenie własnych myśli, wyobrażanie sobie, że myśli są wprowadzane, zabierane lub podsłuchiwane z zewnątrz, urojenia, omamy, głosy mówiące o pacjencie w trzeciej osobie, zaburzenia myślenia oraz pogorszenie jakości emocji, obniżenie inicjatywy lub wycofanie społeczne.
• Nadużywanie narkotyków
  • Ostre działanie narkotyków LSD, marihuany, PCP, ecstasy, grzybów odurzających i substancji pokrewnych może powodować przejściowe omamy.
  • Długotrwałe nadużywanie alkoholu może prowadzić do halucynozy (omamicy) alkoholowej.
• Odstawienie, delirium (majaczenie) odstawienne
  • Objawy w różnej kombinacji i nasileniu występujące podczas odstawienia alkoholu lub leków (benzodiazepin).
  • Zespołowi abstynencyjnemu mogą towarzyszyć drgawki. Często pojawiają się drżenie i omamy wzrokowe.
  • Majaczenie odstawienne stanowi zagrożenie życia i musi być leczone na oddziale intensywnej terapii.
• Psychoza organiczna, delirium
  • Delirium niewyzwalane przez alkohol lub inne substancje psychoaktywne.
  • Psychoza organiczna może być wywołana przez różne choroby neurologiczne: np. epilepsję, stwardnienie rozsiane, urazy głowy, zatrucie krwi.
  • Mogą wystąpić m.in. zaburzenia świadomości, postrzegania, objawy urojeniowe i omamy, a także kołatanie serca, wzmożona potliwość i zaburzenia regulacji ciśnienia tętniczego.
  • Majaczenie stanowi zagrożenie życia i musi być leczone na oddziale intensywnej terapii.

Rzadkie przyczyny

• Działania niepożądane niektórych leków
  • Przy przyjmowaniu różnych leków, takich jak L-dopa lub agoniści dopaminy w chorobie Parkinsona, przy przyjmowaniu opioidów, leków przeciwdepresyjnych, antybiotyków lub leków na padaczkę może również dojść do stanu omamowego.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Osoby halucynujące często nie rozpoznają swojej choroby lub boją się psychiatrii względnie przymusowej farmakoterapii i nie szukają pomocy.
• Niespokojni, depresyjni lub lękowi pacjenci z omamami mogą stanowić zagrożenie dla siebie i innych i nie powinni być pozostawieni bez opieki.
• W przypadku długotrwałych lub słabych objawów o znanej przyczynie i spokojnym przebiegu należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu.
• Gdy stan psychotyczny występuje po raz pierwszy, wyjaśnienie stanu zdrowia powinno zostać dokonane w szpitalu.

Badania dodatkowe

Wywiad lekarski

Badanemu mogą zostać zadane następujące pytania:

• Kiedy zaczęła się choroba?
  • Czy przyszła nagle, czy raczej nasilała się powoli?
  • Czy może mieć jakiś związek ze stresem psychospołecznym?
  • Czy nastąpiły zmiany w ogólnym stanie zdrowia lub w zakresie przyjmowanych leków?
  • Czy omamy występowały w połączeniu z innymi objawami psychicznymi?
• Jak rozwijała się ta przypadłość?
  • Czy dolegliwości pojawiają się i znikają, czy są obecne stale?
  • Jaki efekt przyniosły poprzednie terapie?
• Jaki rodzaj omamów występuje?
  • Wzrokowe?
  • Odczuwane są dotknięcia albo np. pełzanie po skórze?
  • Słyszane są dźwięki lub głosy?
• Jaka jest treść omamów?
  • Czy głosy nakazują konkretne działania?
• Jaki jest stan nastroju?
• Nadużywanie narkotyków?

Badanie lekarskie

• Lekarz będzie próbował zorientować się w stanie psychicznym pacjenta:
  • Sprawdzi orientację w czasie, miejscu i co do własnej sytuacji.
  • Poprosi o zrelacjonowanie treści omamów.
  • Oceni, czy występują objawy ostrej psychozy lub schizofrenii.
  • Oceni, czy istnieje zagrożenie dla innych osób.
• Przeprowadzi badanie fizykalne, aby wykluczyć choroby podstawowe.
• Aby wykluczyć choroby somatyczne, w zależności od schorzenia i podejrzenia, może zostać wykonane badanie krwi.
• W wyjątkowych przypadkach wykonany zostanie tomogram komputerowy (TK) lub obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (RM) mózgu.
• Użyte zostaną specjalne kwestionariusze dotyczące demencji lub depresji.

Skierowanie do specjalisty lub szpitala

• Większość pacjentów z nową lub ostro pogorszoną halucynozą (omamicą) powinna być przyjęta do szpitala w celu dalszego badania i leczenia.
• W przypadku braku poczucia choroby jak również zagrożenia dla siebie lub innych, któremu nie można zapobiec w inny sposób, może to być konieczne w formie przymusowego przyjęcia.

Dodatkowe informacje

• Urojenia
• Schizofrenia
• Splątanie
• Depresja
• Otępienie
• Majaczenie alkoholowe
• Nadużywanie alkoholu
• Zespół stresu pourazowego
• Ostre przemijające psychozy
• Omamy — Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Marlies Karsch-Völk, dr med., lekarz rodzinny Monachium
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń