Czym jest ukąszenie/użądlenie przez owada?

Definicja

W Europie Środkowej użądlenia przez owada są powodowane prawie wyłącznie przez pszczoły, osy i szerszenie.

Owady gryzące to komary, pchły, pluskwy i meszki. Kleszcze wprawdzie również gryzą, ale nie należą do owadów, lecz do pajęczaków.

Objawy

• Typowymi objawami są zaczerwienienie, obrzęk oraz ból/swędzenie wokół miejsca ukąszenia lub użądlenia. Szczególnie po ugryzieniach meszek mogą wystąpić silne reakcje skórne z tworzeniem się pęcherzy.
• Przy intensywnych reakcjach skórnych obszar objęty stanem zapalnym może osiągnąć średnicę powyżej 10 cm i być silnie obrzęknięty oraz zaczerwieniony przez 1–2 dni.
• W rzadkich przypadkach, szczególnie po użądleniach owadów, może dojść do reakcji anafilaktycznej: zagrażających życiu problemów z oddychaniem i zaburzeń krążenia, które mogą prowadzić do wstrząsu. Jest to stan nagły, wymagający natychmiastowej pomocy lekarskiej!

Przyczyny

Użądlenia przez owady

• Cel owadów: obrona przed podejrzewanym zagrożeniem
• Wstrzyknięcie toksyny, która sama w sobie jest nieszkodliwa dla człowieka, ale w rzadkich przypadkach może prowadzić do groźnych dla życia reakcji anafilaktycznych.

Ukąszenia przez owada

• Cel owadów: pobranie składników krwi
• Wstrzyknięcie śliny do rany. Ślina zawiera substancje, które mogą wywołać reakcję obronną (reakcje skórne).
• Reakcje anafilaktyczne występują rzadko.

Częstotliwość występowania

Użądlenia i ugryzienia owadów są powszechne, szczególnie w miesiącach letnich, głównie podczas przebywania na świeżym powietrzu w lekkiej odzieży, która odsłania dużą część skóry.

Silna, miejscowa reakcja skórna (zaczerwienienie, obrzęk, swędzenie) pojawia się u około 10% osób użądlonych lub ugryzionych. Reakcje anafilaktyczne są znacznie częstsze po użądleniach niż po ugryzieniach i występują w nawet 3% wszystkich przypadków użądleń owadów.

Badania dodatkowe

• Podczas wizyty w gabinecie lekarz może zadać następujące pytania:
  • Czy w przeszłości występowała reakcja anafilaktyczna po ukąszeniu przez owada? Czy jest Pan/Pani uczulona na jad owadów błonkoskrzydłych?
  • Jaki owad użądlił/ukąsił i kiedy?
  • Jeśli nie da się zidentyfikować owada: Czy doszło do kontaktu ze zwierzętami? Czy coś wskazuje na obecność pcheł lub innych pasożytów?
  • W przypadku zakwaterowania o niskim standardzie higienicznym/ przebywania w hostelach podczas podróży: Czy istnieją wskazówki sugerujące obecność pluskiew?
  • Czy podjęto już jakieś działania, podano leki?

Leczenie

Informacje ogólne

• W przypadku oznak wstrząsu anafilaktycznego: natychmiastowe leczenie!
• Miejsce ukąszenia/ugryzienia przemyć wodą i mydłem, a następnie schłodzić.
• Jeśli ukąszenie nastąpiło w nogę, należy ułożyć ją wyżej.
• W razie potrzeby można podać lek przeciwbólowy (np. ibuprofen).
• W przypadku silnego świądu lek przeciwhistaminowy (środek łagodzący objawy alergii).

Ukąszenia przez owada

• Jak najszybciej usunąć żądło.
• W razie opuchlizny można zastosować krem z kortyzonem.
• Jeśli trzeba, można też podać glikokortykosteroidy doustnie. 

Ukąszenia przez owada

• W przypadku silnego świądu i/lub obrzęku można zastosować maść z kortyzonem.
• W ciężkich przypadkach można podać glikokortykosteroidy doustnie. 

Co możesz zrobić sam?

• W miarę możliwości i warunków pogodowych należy zakładać odpowiednią odzież na czas przebywania na świeżym powietrzu czy spacery po lesie: zakładać długie rękawy, długie spodnie oraz skarpetki, aby minimalizować odsłonięcie skóry.
• Na odkryte części ciała można nałożyć repelenty -  środki odstraszające owady. 
• Owoce, słodkie napoje, perfumy oraz intensywnie pachnące kosmetyki mogą przyciągać owady, dlatego warto ich unikać podczas przebywania na świeżym powietrzu.
• Po ugryzieniu/użądleniu przez owada należy sprawdzić odzież i skórę pod kątem obecności innych owadów i w razie potrzeby je usunąć.
• W przypadku ugryzienia przez kleszcza i samodzielnego usunięcia pajęczaka należy obserwować skórę pod kątem ewentualnego wystąpienia tzw. rumienia wędrującego. 
• W razie niepokojących objawów - pilny kontakt z lekarzem!

Rokowania

Rokowanie jest bardzo dobre, zwykle występują tylko miejscowe dolegliwości, które samoistnie ustępują. 

Dodatkowe informacje

• Pchły
• Pluskwy
• Użądlenia i ukąszenia przez owady — informacje dla lekarzy

Ilustracje

Ukąszenie przez wesz

Ukąszenia pluskwy z typową drogą kąsania (źródło: Wikimedia Commons:

Ugryzienia przez pchłę ptasią

Autor

• Ulrike Boos, redaktor Deximed, Freiburg
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)