Czym jest nerwoból nerwu trójdzielnego?

Definicja

Przy nerwobólu nerwu trójdzielnego dochodzi do nawracających ataków silnego, krótkiego, ostrego bólu w obszarze unerwienia przez czuciowy nerw twarzowy (nerw trójdzielny). Ból pojawia się zwykle błyskawicznie w odpowiedzi na jakiś bodziec.

Nerw trójdzielny jest nerwem czaszkowym i w przebiegu dzieli się na trzy gałęzie. W nerwobólu nerwu trójdzielnego ból pochodzi zwykle z 2. lub 3. gałęzi, która unerwia środkowe i dolne obszary twarzy czuciowo (percepcja ucisku, dotyku, wibracji, bólu, temperatury) i częściowo motorycznie (kierowanie ruchami mięśni).

Nerw trójdzielny

 

Objawy

Ból twarzy, który jest zwykle jednostronny, ma duże natężenie i jest opisywany jako przypominający wstrząs elektryczny, strzelający, kłujący lub ostry. Może trwać sekundy, a w ciężkich przypadkach nawet do 2 minut.

Wywoływany jest przez nieszkodliwe bodźce docierające do dotkniętej gałęzi nerwu trójdzielnego, np. jedzenie, picie, mówienie, mycie zębów i dotykanie twarzy. Typowym czynnikiem wyzwalającym jest zimny powiew powietrza.

Typowo dotknięta jest tylko jedna z gałęzi nerwu trójdzielnego, zwykle 2. lub 3. gałąź (nerw szczękowy lub nerw żuchwowy).

Ataki bólu występują zwykle powtarzalnie i najczęściej po jednej stronie. Ataki są zwykle krótkotrwałe i mogą występować kilka razy dziennie przez tygodnie do miesięcy, po czym następują okresy bezobjawowe. Między atakami pacjenci zwykle nie doświadczają bólu, ale około połowa cierpi na towarzyszący ciągły ból w dotkniętym obszarze. Podczas napadu bólu mięśnie mimiczne czasami napinają się mimowolnie z jego powodu, co może być błędnie interpretowane przez osoby postronne jako zaburzenie tikowe.

W wyniku nieadekwatnych strategii radzenia sobie z bólem mogą rozwinąć się zaburzenia psychiczne takie jak depresja oraz lęk.

Przyczyny

Można wyróżnić kilka przyczyn nerwobólu nerwu trójdzielnego. Przy klasycznym nerwobólu nerwu trójdzielnego ma miejsce podrażnienie nerwu w miejscu jego wyjścia z pnia mózgu przez sąsiadujące naczynie krwionośne. Ucisk lub przemieszczenie przez naczynie krwionośne prowadzi do utraty osłonki nerwu w miejscu dotkniętym urazem. Uważa się, że może to prowadzić do zwarć w obrębie nerwu, wskutek których impulsy z włókien czuciowych, które np. odpowiadają za odczuwanie dotyku lub temperatury „zwierają się” z włóknami przekazującymi sygnały bólowe. Efektem są napady bólu. Klasyczny nerwoból nerwu trójdzielnego stanowi około 80-90% wszystkich przypadków.

Wtórny nerwoból nerwu trójdzielnego jest spowodowany innymi (neurologicznymi) chorobami podstawowymi. Dotyczy on około 10–15% pacjentów cierpiących na nerwoból nerwu trójdzielnego. Czynnikami wyzwalającymi mogą być udary w pniu mózgu, guzy, zniekształcenia naczyniowe lub stwardnienie rozsiane. Pacjenci cierpiący na stwardnienie rozsiane są znacznie bardziej narażeni na wystąpienie nerwobólu nerwu trójdzielnego (prawdopodobieństwo od 2 do 5%).

W niektórych przypadkach nie można znaleźć żadnej przyczyny. Jest to tzw. idiopatyczny nerwoból nerwu trójdzielnego.

Częstość występowania

• Na nerwoból nerwu trójdzielnego cierpi około 170 na 100 000 osób.
• Typowy wiek to 60-70 lat. Choroba dotyka kobiet nawet dwukrotnie częściej niż mężczyzn. 90% pacjentów ma w chwili rozpoznania ponad 40 lat.
• U 80–90% pacjentów występuje klasyczny nerwoból nerwu trójdzielnego. Wtórny nerwoból nerwu trójdzielnego występuje u 10–15%.
• Idiopatyczny nerwoból nerwu trójdzielnego, czyli stan chorobowy bez możliwości określenia przyczyny, występuje bardzo rzadko.

Badania

Rozpoznanie stawia się zwykle na podstawie wywiadu lekarskiego (historii choroby) poprzez opisanie typowych objawów. Przeprowadza się również badanie neurologiczne.

Zalecane jest wykonanie rezonansu magnetycznego (MRI) w celu wykluczenia innych chorób podstawowych. W określonych przypadkach przeprowadza się również pomiary aktywności elektrycznej nerwu (elektrofizjologię). W zależności od wstępnego rozpoznania konieczne mogą być inne swoiste badania.

Możliwe inne choroby podstawowe (wybór):

• migrena
• klasterowy ból głowy
• szyjnopochodny ból głowy
• półpasiec
• zapalenie tętnicy skroniowej
• stwardnienie rozsiane.

Leczenie

Celem leczenia jest złagodzenie bólu, zapobieganie nowym napadom i w razie potrzeby leczenie chorób podstawowych.

Zapobieganie napadom

Aby zmniejszyć częstotliwość napadów, pacjenci mogą starać się unikać czynników ryzyka, czyli np. zakrywać twarz szalikiem, gdy jest zimno, myć zęby letnią wodą i w miarę możliwości żuć po stronie niebólowej.

Leki

Farmakoterapia jest prowadzona w postaci podawania leków zapobiegających, które są stosowane także w epilepsji. Lekiem pierwszego wyboru przy klasycznym i wtórnym nerwobólu nerwu trójdzielnego jest karbamazepina. Zatrzymuje ona przekazywanie impulsów bólowych. Leczenie „klasycznymi” środkami przeciwbólowymi, jak np. NLPZ, zwykle nie jest obiecujące, ponieważ ich działanie ujawnia się dopiero po ustaniu napadu, a niektóre leki przeciwbólowe nie mają wystarczającego działania łagodzącego ból. Stosowanie leków przeciwbólowych należy omówić z lekarzem.

Ważne jest, aby w chwili ustąpienia objawów próbować robić przerwę w przyjmowaniu leków, ponieważ w przebiegu nerwobólu nerwu trójdzielnego objawy często ulegają osłabieniu i trwają bez przerwy jedynie u około 1/3 pacjentów.

Dalsze metody leczenia

Inwazyjny zabieg chirurgiczny można rozważyć u pacjentów, którzy nie reagują na leczenie farmakologiczne lub u których ból nawraca mimo leczenia profilaktycznego. W takim przypadku można np. przerwać operacyjnie kontakt naczyniowo-nerwowy i zamostkować odpowiednie miejsca wprowadzając małe kawałki obcego dla organizmu, sztucznego materiału (np. włókniny teflonowej). Najczęstszym powikłaniem tego zabiegu jest zaburzenie słuchu po stronie dotkniętej chorobą (do 10% przypadków). 

Innym zabiegiem może być sklerotyzacja chorego zwoju nerwowego. Powikłaniem, którego należy się obawiać, w wyniku zabiegu (do 4% przypadków) jest intensywny ciągły ból (bolesne zniesienie czucia).

Rokowanie

Przebieg jest bardzo zróżnicowany w zależności od pacjenta. Nerwoból nerwu trójdzielnego nie zwiększa śmiertelności, ale jakość życia może ulec znacznemu pogorszeniu. Istnieją jednak dobre możliwości leczenia, dzięki którym większość osób dotkniętych chorobą może na dłuższą metę nie odczuwać dolegliwości.

Dodatkowe informacje

• Nerwoból nerwu trójdzielnego – informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Lek. Susanna Allahwerde, specjalista chorób wewnętrznych, Berlin
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent