Definicja

Zwichnięcie rzepki (inaczej wyskoczenie rzepki) to uraz, w którym rzepka (patella), zwykle osadzona w bruździe międzykłykciowej kości udowej, przemieszcza się poza swoje anatomiczne miejsce. Najczęściej rzepka wysuwa się na zewnątrz, a jej wysunięcie może prowadzić do niestabilności stawu kolanowego. Zwichnięcie rzepki to częsty uraz, szczególnie wśród osób aktywnych fizycznie, zwłaszcza młodych sportowców.

Objawy

• Ból – silny ból, szczególnie odczuwany w okolicy kolana.
• Blokada kolana – w ostrej fazie urazu dochodzi do niemożności wyprostowania ani zgięcia kolana.
• Wysunięcie rzepki – rzepka może być wyraźnie widoczna, przesunięta na zewnątrz. Czasami rzepka wraca do właściwego miejsca samoistnie tuż po wyskoczeniu.
• Obrzęk – opuchlizna wokół kolana, często związana z krwawieniem.
• Zniekształcenie kolana – deformacja z powodu przemieszczonej rzepki.
• Niemożność poruszania kolanem – bolesność i niestabilność mogą utrudniać poruszanie stawem.

Przyczyny

Zwichnięcie rzepki najczęściej ma miejsce w wyniku:

• Upadku na kolano lub silnego uderzenia bocznego w kolano.
• Rotacji kolana do wewnątrz, gdy stopa jest ustawiona na ziemi, co prowadzi do przemieszczenia rzepki.
• Urazy sportowe, zwłaszcza w takich dyscyplinach jak: piłka nożna, gimnastyka, taniec, piłka ręczna.

Czynniki ryzyka

• Osłabienie mięśni wewnętrznej strony uda – z powodu słabszego mięśnia przywodziciela, co może prowadzić do niestabilności rzepki.
• Słaby aparat więzadłowy – w przypadku zbyt luźnych więzadeł w stawie kolanowym.
• Wysokie ustawienie rzepki – rzepka znajduje się w nieprawidłowej, podwyższonej pozycji.
• Dysplazja bloczka kości udowej – spłycenie wgłębienia, w którym osadzona jest rzepka, co zwiększa ryzyko jej wysunięcia.
• Koślawość kolan – zbyt duży kąt ustawienia kolan (tzw. „koślawe kolana”) może sprzyjać wysunięciu rzepki.

Częstotliwość występowania

Zwichnięcie rzepki stanowi 2-3% wszystkich urazów kolana. W większości przypadków dotyczy młodych, aktywnych osób, w szczególności dzieci i młodzieży w wieku 10-20 lat, które uprawiają sport.

Diagnostyka

• Objawy kliniczne – Zwichnięcie rzepki jest zazwyczaj widoczne i wyczuwalne, z wyraźnym przemieszczeniem rzepki. Lekarz dokonuje palpacji kolana w celu potwierdzenia przemieszczenia.
• Rentgen – Po ostrym urazie kolano jest prześwietlane, aby wykluczyć obecność złamań rzepki lub kości udowej, zwłaszcza na jej krawędzi.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – może być wykonany w celu oceny uszkodzenia więzadeł, chrząstki stawowej i innych struktur wewnętrznych stawu kolanowego.

Leczenie

Celem leczenia jest stabilizacja rzepki, by zapobiec jej dalszym zwichnięciom i powikłaniom, takim jak choroba zwyrodnieniowa stawów.

• Pierwsza pomoc (metoda RICE):

  • R (rest) – odpoczynek. Należy natychmiast przerwać aktywność sportową i unieruchomić kolano.
  • I (ice) – chłodzenie. Zastosowanie lodu (w ręczniku lub opakowaniu) w celu zmniejszenia obrzęku i bólu.
  • C (compression) – ucisk. Użycie opaski elastycznej w celu ograniczenia obrzęku.
  • E (elevation) – uniesienie kończyny, co pomaga zmniejszyć obrzęk.

• Leczenie zachowawcze:

  • Środki przeciwbólowe – leki przeciwbólowe i przeciwzapalne mogą pomóc w łagodzeniu bólu i obrzęku.
  • Unieruchomienie – jeśli rzepka nie wróciła do swojej pozycji samoistnie, lekarz może pomóc w jej nastawieniu. W późniejszym okresie stosuje się ortezę (opaskę ortopedyczną) lub bandaż elastyczny, aby zapewnić stabilność stawu kolanowego.
  • Fizjoterapia – ćwiczenia mające na celu wzmocnienie mięśni wewnętrznej strony uda, co stabilizuje rzepkę i zapobiega jej dalszym przemieszczeniom.

• Leczenie chirurgiczne:

  • W przypadkach częstych zwichnięć rzepki, urazów kości lub chrząstki, może być konieczna operacja w celu stabilizacji rzepki i zapobiegania dalszym uszkodzeniom.
  • Rekonstruowanie więzadeł i korekta ustawienia rzepki mogą być wymagane, jeśli standardowe leczenie nie przynosi efektów.

Rokowanie

Rokowanie po zwichnięciu rzepki jest zazwyczaj dobre, zwłaszcza jeśli uraz był jednorazowy, a leczenie zostało wdrożone odpowiednio wcześnie. Po 6 miesiącach od urazu tylko około 50% pacjentów wraca do pełnej aktywności fizycznej, a niektórzy mogą odczuwać ograniczenia w funkcjonowaniu stawu kolanowego.
Jeśli leczenie jest odpowiednie, a pacjent przestrzega zaleceń, ryzyko wystąpienia kolejnych zwichnięć jest niskie, jednak w przypadkach nawrotowych lub przy istnieniu innych urazów, operacja może być konieczna, aby zapewnić długotrwałą stabilność rzepki.

Zwichnięcie rzepki, choć bolesne i ograniczające, przy odpowiednim leczeniu i rehabilitacji, zwykle nie prowadzi do poważnych, długotrwałych problemów

Dodatkowe informacje

• Zwichnięcie rzepki – informacje dla lekarzy

Autorka

• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Ulrike Boos, redaktorka Deximed, Fryburg
• Susanna Allahwerde, lekarka, specjalista chorób wewnętrznych, Berlin