Streszczenie
- Definicja: Pandemia grypy w latach 2009/2010, wywołana przez wirus grypy pochodzący od świń.
- Częstość występowania: W czasie pandemii grypy w latach 2009-2010 w USA około 61 milionów zachorowań oraz około 12 500 zgonów.
- Objawy: Objawy grypopodobne, często łagodny przebieg.
- Badanie fizykalne: Gorączka, w ciężkich przebiegach możliwe objawy zapalenia płuc lub posocznicy.
- Diagnostyka: Wykrycie wirusa metodą PCR.
- Leczenie: Objawowe, w ciężkich przypadkach lub u pacjentów z grup ryzyka leczenie przeciwwirusowe - oseltamiwir, w ciągu 48 godzin od wystąpienia objawów.
Informacje ogólne
Definicja
- Pandemia grypy wywołana nowym szczepem wirusa grypy A(H1N1)pmd09 w latach 2009/2010
- 28.03.2009 r. pierwszy przypadek grypy wywołany przez nieznany wirus u 9-letniego dziecka w Kalifornii1
- Pojawienie się nowego wirusa grypy było efektem skoku antygenowego czterech różnych wirusów grypy A (północnoamerykańska świńska grypa, euroazjatycka świńska grypa, ptasia grypa, ludzka grypa).
- Obraz kliniczny był podobny do grypy sezonowej.1
- WHO ogłosiło zakończenie pandemii 10.08.2010 roku, jednakże wirus grypy A(H1N1)pdm09 krąży na całym świecie wywołując grypę sezonową.2
Częstość występowania2
- Od 12 kwietnia 2009 do 10 kwietnia 2010 roku, CDC szacuje, iż w USA wystąpiło 60,8 milionów przypadków (zakres: 43,3 - 89,3 mln), 274304 hospitalizacji (zakres: 195086 - 402719) oraz 12469 zgonów (zakres: 8868 -18306) wywołanych wirusem A(H1N1)pdm09.
- Globalnie, 80 % zgonów wywołanych tym wirusem, wystąpiło u osób poniżej 65. roku życia, co odróżnia tę epidemię od epidemii grypy sezonowej, gdzie zgony dotyczą głównie osób w wieku ≥65 lat.
Etiologia i patogeneza
- Powstanie wirusa prawdopodobnie w wyniku skoku antygenowego
- Wirusy grypy różnych podtypów zakażają tę samą komórkę jednocześnie.
- Nowo powstałe wirusy mogą zawierać składniki obu oryginalnych wirusów.
- Świnie stanowiły rezerwuar, w którym miał miejsce skok antygenowy.
- stamtąd przeniesienie na ludzi
- Pochodzenie prawdopodobnie z targu świń w środkowym Meksyku3
Droga zakażenia
- Głównie poprzez bezpośredni kontakt ze świniami
- Przenoszenie wirusa z człowieka na człowieka odbywa się głównie drogą kropelkową.
Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu4
- Wiek 55–64 lat
- Przewlekła choroba płuc
- Przebyte choroby neurologiczne
- Otyłość
- Opóźnione przyjęcie do szpitala (≥5 dni od wystąpienia objawów)
- Zapalenie płuc
- CRP ≥100 mg/l
- Zapotrzebowanie na tlen lub płyny dożylne przy przyjęciu do szpitala
- Ciąża5
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Definicja referencyjna
- objawy kliniczne
- ostra choroba układu oddechowego z gorączką powyżej 38°C
- z laboratoryjnym potwierdzeniem rozpoznania
- objawy kliniczne
- Co najmniej jeden dodatni wynik badania w jednej z następujących metod:
- wykrywanie kwasów nukleinowych (np. swoisty PCR)
- wyizolowanie wirusa i swoiste wykrycie reasortanta A/H1N1
- 4-krotny wzrost miana przeciwciał swoistych dla reasortanta A/H1N1
Wywiad lekarski
- Objawy grypopodobne1
- gorączka (94% pacjentów)
- kaszel (92%)
- ból gardła (66%)
- biegunka (25%)
- wymioty (25%)
Badanie fizykalne
- Badanie pod kątem możliwych czynników ryzyka ciężkiego przebiegu
- współwystępujące choroby płuc
- zapalenie płuc
- zaburzenia świadomości
- niedociśnienie
- objawy sepsy
- Złotym standardem pod względem swoistości i czułości jest diagnostyka PCR.
- wymaz z gardła, wymaz z nosa lub, w razie potrzeby, płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe
Wskazania do hospitalizacji
- Jeśli istnieją cechy ciężkiego przebiegu, np. zapalenie płuc.
Obowiązek zgłaszania
- Podejrzenie lub rozpoznanie grypy podlega zgłoszeniu na druku ZLK-1 (w formie elektronicznej lub papierowej).
- grypa ptaków u ludzi lub grypa wywołana innymi szczepami pochodzenia zwierzęcego u ludzi
- grypa wywołana nowym lub niesubtypowalnym szczepem wirusa
- grypa (sezonowa) - wyłącznie w przypadku zachorowań potwierdzonych dodatnim wynikiem badań laboratoryjnych, mających na celu izolację wirusa grypy lub wykrycie kwasu nukleinowego wirusa grypy
Leczenie
Ogólne informacje o leczeniu
- U większości pacjentów leczenie objawowe jest wystarczające.6
- odpoczynek w łóżku
- zwiększone spożycie płynów
- ew. anaglezja i środki przeciwgorączkowe
- Izolacja domowa przez 7 dni lub 24 godziny po ustąpieniu wszystkich objawów (należy wybrać dłuższą opcję).
- Rozpoczęcie leczenia przeciwwirusowego w ciągu 48 godzin w ciężkich przypadkach lub u pacjentów z grupy ryzyka7
Leczenie przeciwwirusowe7
- W przypadku ciężkiego przebiegu lub znacznego pogorszenia stanu klinicznego, należy jak najszybciej rozpocząć leczenie oseltamiwirem (dawkowanie: patrz Tabela).
- Dotyczy wszystkich grup pacjentów, w tym kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz dzieci.
- pacjenci >12 lat: doustnie 75 mg 1–0–1 przez 5 dni
- przy immunosupresji w razie potrzeby 150 mg 1–0–1 i rozważenie dłuższego czasu trwania terapii
- niemowlęta do 12. miesiąca życia: doustnie 3 mg/kg m.c. 2 razy na dobę
- Chemioprofilaktykę oseltamiwirem należy rozważyć u pacjentów wysokiego ryzyka mających kontakt z osobami zakażonymi.
- Terapią drugiego wyboru jest zanamiwir (niedostępny w Polsce), np. w przypadku nietolerancji lub braku dostępności oseltamiwiru.
- Jeśli to możliwe, należy unikać ogólnoustrojowego stosowania glikokortykosteroidów.
- U hospitalizowanych pacjentów z naciekaniem płuca na zdjęciu RTG klatki piersiowej, należy zastosować wczesną i intensywną antybiotykoterapię oraz leczenie przeciwwirusowe.8
- Podanie oseltamiwiru w ciągu 48 godzin od wystąpienia objawów9
- niższe ryzyko zapalenia płuc
- skrócenie czasu wydalania wirusa
- Szybkie włączenie leków przeciwwirusowych, np. oseltamiwiru, jest również zalecane kobietom w ciąży.5
- Nie stwierdzono korelacji między terapią a negatywnymi skutkami u matki lub dziecka.10
Profilaktyka
- Ogólne zasady higieny
- unikanie podawania rąk, kaszlu, kichania
- unikanie dotykania oczu, nosa lub ust
- używanie i bezpieczna utylizacja jednorazowych chusteczek do nosa
- odpowiednia wentylacja pomieszczeń
- Dokładne mycie rąk po kontakcie z innymi osobami, korzystaniu z urządzeń sanitarnych i przed jedzeniem, a także po kontakcie z przedmiotami lub materiałami, które mogą być zanieczyszczone wydzielinami z dróg oddechowych chorych osób (np. podczas opieki nad krewnymi — pościel lub bielizna osobista, naczynia, powierzchnie w pobliżu pacjentów).
- leczenie osób chorych na grypę, zwłaszcza pacjentów należących do jednej ze szczególnie wrażliwych grup ryzyka (ciąża, przewlekłe choroby podstawowe)
- Osobom z gorączką zaleca się pozostanie w domu, aby zapobiec dalszym zakażeniom.
- Unikanie bezpośredniego kontaktu z osobami, które mogą być chore.
Szczepienie
- Skład szczepionek przeciwko grypie jest aktualizowany co roku. We wszystkich dostępnych w Polsce w sezonie 2023/2024 szczepionkach przeciwko grypie, występują antygeny wirusa grypy A(H1N1), zgodnie z zaleceniami WHO.11
- Szczególowe dane dotyczące stosowania poszczególnych preparatów, zawierają charakterystyki produktu leczniczego poszczególnych szczepionek.
- Szczepionki są refundowane w różnym zakresie, zgodnie z odpowiednimi rozporządzeniami Ministra Zdrowia.
Przebieg i rokowanie
- Większość zakażeń miała przebieg podobny do grypy sezonowej.6
- Globalnie, 80% zgonów wywołanych wirusem A(H1N1)pdm09, wystąpiło u osób poniżej 65. roku życia, co odróżnia tę epidemię od epidemii grypy sezonowej, gdzie zgony dotyczą głównie osób w wieku ≥65 lat.
Źródła
Wytyczne
- World Health Organization (WHO). Recommended composition of influenza virus vaccines for use in the 2023-2024 northern hemisphere influenza season. Geneva, WHO 2023. www.who.int
Piśmiennictwo
- Novel Swine-Origin Influenza A (H1N1) Virus Investigation Team, Dawood FS, Jain S, et al. Emergence of a novel swine-origin influenza A (H1N1) virus in humans. N Engl J Med 2009; 360: 2605-15. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- CDC. 2009 H1N1 Pandemic (H1N1pdm09 virus). (dostęp 23.04.2024) archive.cdc.gov
- Mena I, Nelson MI, Quezada-Monroy F, et al. Origins of the 2009 H1N1 influenza pandemic in swine in Mexico. eLife 2016; 5: e16777. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Myles PR, Semple MG, Lim WS, et al. Predictors of clinical outcome in a national hospitalised cohort across both waves of the influenza A/H1N1 pandemic 2009-2010 in the UK. Thorax 2012; 67(8): 709-17. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Jamieson DJ, Honein MA, Rasmussen SA, et al. H1N1 2009 influenza virus infection during pregnancy in the USA. Lancet 2009; 374(9688): 451-8. www.thelancet.com
- Bronze MS. H1N1 Influenza (Swine Flu). Medscape, last updated May 18, 2020. emedicine.medscape.com
- WHO. WHO guidelines for pharmacological management of pandemic (H1N1) 2009 influenza and other influenza viruses. Stand 2010. www.who.int
- Jain S, Benoit SR, Skarbinski J, et al. Influenza-associated pneumonia among hospitalized patients with 2009 pandemic influenza A (H1N1) virus--United States, 2009. Clin Infect Dis 2012; 54(9): 1221-9. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Yu H, Liao Q, Yuan Y, et al. Effectiveness of oseltamivir on disease progression and viral RNA shedding in patients with mild pandemic 2009 influenza A H1N1: opportunistic retrospective study of medical charts in China. BMJ 2010; 341: c4779 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Greer LG, Sheffield JS, Rogers VL, et al. Maternal and neonatal outcomes after antepartum treatment of influenza with antiviral medications. Obstet Gynecol 2010; 115: 711-6. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- World Health Organization (WHO). Recommended composition of influenza virus vaccines for use in the 2023-2024 northern hemisphere influenza season. Geneva, WHO 2023. (dostęp 23.04.2024) www.who.int
Autorzy
- Anna Grzeszczuk, Prof. dr hab. n. med., specjalista chorób zakaźnych, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
- Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
- Lino Witte, Dr n. med., lekarz w trakcie specjalizacji z medycyny wewnętrznej, Frankfurt
