Mięsień czworogłowy uda (musculus quadriceps femoris)

Mięsień czworogłowy przebiega po stronie przedniej uda i odpowiada za wyprost stawu kolanowego. Składa się z czterech głów mięśniowych, które kończą się wspólnym ścięgnem na brzegu górnym rzepki (patella). Od dolnego bieguna rzepki ścięgno mięśnia czworogłowego przechodzi dalej w tzw. więzadło rzepki (ligamentum patellae, zwane również ścięgnem rzepki) i przyczepia się do guzowatości piszczeli (tuberositas tibiae), tj. kostnego występu na przedniej powierzchni kości piszczelowej. Rzepka pełni rolę struktury przejściowej między ścięgnem mięśnia czworogłowego a więzadłem rzepki, stanowiąc jego integralny element.

Co to jest entezopatia więzadła rzepki?

Entezopatia więzadła rzepki, znana również jako kolano skoczka (ang. jumper’s knee), to zaburzenie ścięgna wywołane najczęściej przeciążeniem, które prowadzi do uszkodzeń włókien ścięgna. Tendinopatia to termin obejmujący pierwotnie niezapalne zmiany w ścięgnach, które wynikają głównie z przewlekłego przeciążenia, nieprawidłowego obciążenia lub zmian degeneracyjnych. Kolano skoczka jest szczególnie powszechne wśród osób uprawiających dyscypliny wymagające skakania (np. koszykówka, piłka nożna, siatkówka, skok wzwyż, taniec). Podczas skoków siły generowane przez mięśnie czworogłowe znacznie przekraczają masę ciała i zakres rozciągania ścięgna. Lądowanie na ugiętym kolanie generuje duże obciążenie, co prowadzi do mikropęknięć w miejscu przyczepu ścięgna do kości. Ból zwykle lokalizuje się na dolnym lub górnym brzegu rzepki, a także w miejscu przyczepu ścięgna do kości piszczelowej.

Entezopatia więzadła rzepki u dzieci nosi nazwę choroby Sindinga-Larsena-Johanssona.

Przyczyny

Dokładna przyczyna tego schorzenia nie jest w pełni znana. Najczęściej związana jest z powtarzającymi się obciążeniami ścięgna podczas skoków, które powodują mikroskaleczenia w obrębie ścięgna, szczególnie w miejscach, gdzie przyczepia się ono do kości. Gwałtowne skurcze mięśni generują siły wielokrotnie przewyższające wytrzymałość ścięgna, a lądowanie na ugiętym kolanie dodatkowo je obciąża. Z czasem może dojść do podrażnienia ścięgna, miejscowego zapalenia i powstawania zmian degeneracyjnych, które zwiększają ryzyko kolejnych urazów i przewlekłego bólu.

Nowsze badania sugerują, że entezopatia więzadła rzepki może również wynikać z tzw. „impingementu” ścięgna, czyli jego częściowego uwięźnięcia na dolnym brzegu rzepki, co prowadzi do przeciążeń.

Do czynników ryzyka należą: osłabienie więzadeł, wysoko ustawiona rzepka, obniżone sklepienie stopy, ograniczona ruchomość stawu skokowego górnego oraz osłabienie mięśni uda. Szczególnie narażeni są sportowcy uprawiający dyscypliny wymagające skakania lub intensywnych zmian kierunku ruchu, a także osoby trenujące na twardych nawierzchniach (asfalt, beton), zmieniające obuwie lub gwałtownie zwiększające intensywność treningów.

Objawy

Ból pojawia się zwykle nagle po intensywnym wysiłku, skoku lub w wyniku przeciążenia ścięgna podczas treningu lub zawodów. Może rozwijać się także stopniowo, z powoli narastającym bólem. Objawy zazwyczaj lokalizują się wzdłuż ścięgna, od jego przyczepu na dolnym biegunie rzepki do miejsca przyczepu na guzowatości piszczelowej. Ból początkowo koncentruje się w jednym punkcie, ale z czasem może się rozprzestrzeniać, nasilając się przy biegu, skakaniu, wchodzeniu po schodach, prowadzeniu samochodu czy długotrwałym siedzeniu.

Entezopatia więzadła rzepki dzieli się na cztery stadia:

• Stopień 1: Ból występuje tylko po aktywności fizycznej, nie ma ograniczeń ruchomości stawu.
• Stopień 2: Ból pojawia się zarówno w trakcie, jak i po wysiłku, ale sprawność fizyczna jest nadal dobra.
• Stopień 3: Ból utrzymuje się przez dłuższy czas po wysiłku, sprawność fizyczna zaczyna maleć.
• Stopień 4: Dochodzi do zerwania ścięgna, konieczne jest leczenie chirurgiczne.

Diagnostyka

Diagnostyka tego schorzenia jest stosunkowo prosta i opiera się na wywiadzie lekarskim oraz badaniu klinicznym. W trakcie badania fizykalnego stwierdza się bolesność w obrębie ścięgna, zwłaszcza na dolnym lub górnym biegunie rzepki oraz przy przyczepie ścięgna do kości piszczelowej.

Badania obrazowe są rzadko potrzebne, ale w niektórych przypadkach może być wykonane badanie ultrasonograficzne w celu potwierdzenia zmian w ścięgnie. Rentgen, tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (RM) są używane głównie do wykluczenia innych schorzeń.

Terapia

Leczenie polega na złagodzeniu objawów bólowych i przywróceniu funkcji stawu kolanowego. Podstawowe metody leczenia to: chłodzenie, modyfikacja aktywności fizycznej, ćwiczenia wzmacniające i rozciągające, oraz stosowanie taśm kinezjologicznych. Leki przeciwzapalne (NLPZ) mogą pomóc w łagodzeniu bólu. Większość pacjentów (90%) uzyskuje poprawę dzięki leczeniu zachowawczemu. W przypadkach, gdy leczenie nie przynosi efektów, konieczna może być operacja, która zazwyczaj jest rozważana dopiero po 6 miesiącach terapii zachowawczej.

Zalecenia dla pacjentów

Unikaj ruchów wywołujących ból. Chłodź kolano 4-6 razy dziennie przez 20-30 minut, szczególnie po wysiłku. Regularnie rozciągaj mięśnie zginające i prostujące stawy biodrowy i kolanowy. Wzmacniaj mięśnie uda i unikaj przeciążenia. Taśmy kinezjologiczne naklejane poniżej dolnego bieguna rzepki mogą wspomagać łagodzenie bólu.

Ćwiczenia

Trening powinien obejmować ćwiczenia wzmacniające mięśnie uda oraz ćwiczenia rozciągające mięśnie nóg. Ćwiczenia należy wykonywać powoli i kontrolować zakres ruchu. Ćwiczenia ekscentryczne, w których mięśnie pracują podczas rozciągania, są szczególnie skuteczne. Można także wykonywać ćwiczenia na suwnicy (leg press), używając zdrowej nogi do prostowania, a chorej do kontrolowanego zginania.

Farmakoterapia

W ostrym okresie choroby można stosować NLPZ, ale leki te nie powinny być stosowane przez dłuższy czas. Miejscowe leczenie żelami z ketoprofenem, ibuprofenem lub diklofenakiem może przynieść ulgę. Badania wskazują na skuteczność osocza bogatopłytkowego, jednak ta forma leczenia nie jest jeszcze refundowana.

Leczenie chirurgiczne

W przypadku niepowodzenia leczenia zachowawczego lub w razie zerwania ścięgna, rozważane jest leczenie chirurgiczne. Może ono obejmować usunięcie zrostów lub częściową resekcję kości dolnego bieguna rzepki.

Zapobieganie

Profilaktyka obejmuje odpowiednią rozgrzewkę przed treningiem, stopniowe zwiększanie intensywności ćwiczeń oraz odpoczynek po wysiłku. W razie zaburzeń statyki zaleca się stosowanie wkładek ortopedycznych.

Rokowanie

Rokowanie w przypadku łagodnych i umiarkowanych form choroby jest zazwyczaj dobre. Leczenie operacyjne skutkuje poprawą u 60-70% pacjentów. W przypadku ciężkich przypadków, schorzenie może kończyć karierę zawodowego sportowca, ale po wyleczeniu nie występują długoterminowe powikłania, pod warunkiem umiarkowanego obciążania kolan.

Dodatkowe informacje

• Choroba Sindinga-Larsena-Johanssona
• Choroba Osgooda-Schlattera
• Ćwiczenia rozciągające dla kończyny dolnej
• Trening siłowy po urazach
• Entezopatia więzadła rzepki – Informacje dla personelu medycznego

Ilustracje

Kolano skoczka

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych, Berlin