Informacje ogólne

Definicja

• Opryszczkowe zapalenie gardła to stan chorobowy, w którym stwierdza się ostry ból gardła z gorączką oraz grudkami i pęcherzykami na podniebieniu miękkim, języczku i przednich łukach podniebiennych, a także ewentualnie na migdałkach.
• Jest to infekcja wirusowa występująca głównie u dzieci, niegroźna i samoograniczająca się.

Epidemiologia

• Opryszczkowe zapalenie gardła występuje najczęściej w grupie wiekowej poniżej 4 roku życia, ale choroba może wystąpić również u noworodków, młodzieży i młodych dorosłych.
• Najczęściej występuje w okresie letnim.

Etiologia i patogeneza

• Częstą przyczyną są wirusy Coxsackie grupy A (A1 do 6, 8, 10 i 22), ale chorobę mogą wywołać także wirusy Coxsackie B, EV 71 lub inne enterowirusy.
• Zakażenie
  • wysoka zaraźliwość, głównie wśród dzieci
  • wirusy wywołujące rozprzestrzeniają się drogą fekalno–oralną lub bezpośrednio (oralno–oralną) w przypadku ostrej choroby.
• Okres inkubacji wynosi 2–9 dni.
• Gorączka utrzymuje się zwykle przez 1–4 dni.

ICD–10

• B08.5 Enterowirusowe pęcherzykowe zapalenie gardła.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Choroba gorączkowa z charakterystycznymi pęcherzykami o wielkości 1–2 mm, które mogą ulegać owrzodzeniu, na podniebieniu miękkim, języczku, łukach podniebiennych lub migdałkach.
• Pęcherzyki pękają po około 24 godzinach, pozostawiając żółtobiałe owrzodzenia otoczone rumieniem.

Diagnostyka różnicowa

• Osutka na dłoniach, stopach i ustach (choroba dłoni, stóp i jamy ustnej)
  • Wysypka jamy ustnej na języku i w przedniej części jamy ustnej + osutka pęcherzykowa lub grudkowa na dłoniach i stopach.
• Opryszczkowe zapalenie dziąseł i jamy ustnej.
• Aftowe zapalenie jamy ustnej.
• Paciorkowcowe zapalenie migdałków.
• Mononukleoza.
• Opryszczka zwykła.
• Inne wirusowe zapalenie gardła.

Wywiad lekarski

• Zazwyczaj opryszczkowe zapalenie gardła zaczyna się od szybkiego wzrostu gorączki do około 40°C.
• Inne częste objawy to zmęczenie, ból gardła i trudności w przełykaniu.
• Grudki i pęcherzyki na podniebieniu miękkim, języczku, łukach podniebiennych i ewentualnie dodatkowo na migdałkach odróżniają je od innych infekcji wirusowych.
• Starsze dzieci mogą skarżyć się na ból głowy oraz ból pleców, utratę apetytu, nudności i ból brzucha.

Badanie fizykalne

• Zmiany na błonie śluzowej, przekrwienie i 1–2 mm grudki, które w ciągu 24 godzin przekształcają się w pęcherze, zlokalizowane na podniebieniu miękkim, języczku, łukach podniebiennych i ewentualnie na migdałkach.
• Pęcherzyki pękają i tworzą żółtobiałe owrzodzenia otoczone czerwoną obwódką.
• Wysypka zwykle ustępuje po 3–5 dniach, jednak w przypadku wtórnej infekcji może trwać dłużej.
• Węzły chłonne w przedniej części szyi mogą być powiększone.

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Opryszczkowe zapalenie gardła jest rozpoznaniem klinicznym i rzadko wymagana jest dodatkowa diagnostyka.
• Wirus może zostać wykryty poprzez hodowlę wymazu z gardła (czasochłonne).
• Istnieją również metody bezpośredniego wykrywania metodą PCR w próbkach z gardła lub stolca, a w cięższych zakażeniach z krwi, moczu lub płynu mózgowo–rdzeniowego.

Diagnostyka specjalistyczna

• Brak danych.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Zwykle nie są konieczne.

Obowiązek zgłaszania

• Rozpoznanie opryszczkowego zapalenia gardła podlega zgłoszeniu na druku ZLK–1 (w formie elektronicznej lub papierowej)

Leczenie

Ogólne informacje o leczeniu

• Opryszczkowe zapalenie gardła jest chorobą samoograniczającą się, dla której nie ma leczenia przyczynowego.
• Leczenie łagodzące objawy: 
  • przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów
  • odpoczynek fizyczny
  • unikanie palenia i narażenia na dym
  • obniżenie gorączki za pomocą zimnych okładów na okolice czoła, karku, pachwin, łydek
  • nielecznicze pastylki do ssania
  • pastylki do ssania zawierające miejscowe środki znieczulające i/lub niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).
    • Ze względu na cytotoksyczność zależną od stężenia leku, nie zaleca się stosowania pastylek do ssania, roztworów do płukania gardła i aerozoli do gardła zawierających środki antyseptyczne lub miejscowe antybiotyki.
  • Ibuprofen lub naproksen można podawać przez krótki czas w celu złagodzenia bólu.

Zalecenia dla pacjentów

• Przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów.
• Odpoczynek.
• Nawilżanie powietrza otoczenia.
• Unikanie palenia i narażenia na dym.
• Płukanie słoną wodą.
• Płukanie herbatą (szałwia, rumianek itp.).
• Gorące płyny z cytryną.
• Ssanie niemedycznych słodyczy.
• Okład na chore gardło.
• W razie potrzeby leki przeciwgorączkowe.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Opryszczkowe zapalenie gardła jest chorobą łagodną i samoograniczającą się.
• Zmiany chorobowe zwykle goją się w ciągu 3–5 dni.

Powikłania

• Powikłania występują bardzo rzadko.
• Bardzo rzadko zakażenia enterowirusami (EV) 71 mogą prowadzić do zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego.¹

Rokowanie

• Dobre.
• Możliwe są wielokorotne zachorowania z podobnymi objawami, ponieważ odporność dotyczy konkretnego szczepu wirusa, który wywołał aktualnie przechorowane opryszczkowe zapalenie gardła.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Opryszczkowe zapalenie gardła.

Ilustracje

Opryszczkowe zapalenie gardła (James Heilmann, Wikimedia Commons)

Źródła

Piśmiennictwo

• Szenborn L., Sawiec P., Mrukowicz J. Ostre zapalenie gardła i migdałków u dzieci, Medycyna Praktyczna 2022, dostęp: 10.11.2023, mp.pl

1. Tsai J.D., Kuo H.T., Chen S.M., et al. Neurological images and the predictors for neurological sequelae of epidemic herpangina/hand-foot-mouth disease with encephalomyelitis, Neuropediatrics. 2014, 45: 102-8, PMID: 24258524, PubMed

Opracowanie

• Elżbieta Kryj–Radziszewska (recenzent)
• Adam Windak (redaktor)
• Monika Lenz (recenzent/redaktor)