Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Zmiany w obrębie języka mogą być reaktywne, miejscowe lub wtórne do choroby podstawowej.
• Niektóre charakterystyczne zmiany na języku są niespecyficzne i/lub bez znaczenia chorobowego, inne mogą wskazywać na choroby ogólnoustrojowe, zakaźne lub złośliwe.
• Zobacz również artykuł zmiany w jamie ustnej

Epidemiologia

• Punktowa częstość występowania zmian na języku wynosząca 15,5% w USA.^1-2
  • Częściej w przypadku palenia tytoniu i protez zębowych.

Zagadnienia diagnostyczne

Anatomia i funkcja języka³

• Język jest złożonym narządem składającym się głównie z mięśni, który odgrywa ważną rolę w mówieniu, odczuwaniu smaku, żuciu i połykaniu.
• Budowa języka
  • korzeń (nasada) języka (radix linguae)
  • trzon języka (corpus linguae)
    • grzbiet języka (dorsum linguae) z bruzdą środkową języka
    • powierzchnia dolna języka (facies inferior linguae) z wędzidełkiem.
  • koniec (czubek) języka (apex linguae).
• Mięśnie języka składają się z zewnętrznych i wewnętrznych mięśni języka unerwionych przez nerw podjęzykowy (XII).
• Brodawki językowe, które odpowiadają za odczuwanie smaku, znajdują się na grzbiecie języka.

Przyczyny wtórnych zmian na języku¹

• Amyloidoza.
• Celiakia.
• Zakażenia miejscowe (zwłaszcza kandydoza/pleśniawki).
• Zakażenia ogólnoustrojowe (np. kiła).
• Niedożywienie i niedobory (np. żelazo, kwas foliowy, witamina B₁₂, ryboflawina, niacyna).
• Sarkoidoza.
• Zespół Sjögrena.
• Dermatozy pęcherzykowe (np. zespół Stevensa–Johnsona).
• Podrażnienia chemiczne (np. płyny do płukania ust).
• Skutki uboczne leków.

ICD–10

• C01 Nowotwór złośliwy nasady języka.
• C02 Nowotwór złośliwy innych i nieokreślonych części języka.
• K14 Choroby języka.
  • K14.0 Zapalenie języka.
  • K14.1 Język geograficzny.
  • K14.2 Zapalenie języka pośrodkowe romboidalne.
  • K14.3 Przerost brodawek języka.
  • K14.4 Zanik brodawek języka.
  • K14.5 Język pofałdowany.
  • K14.6 Pieczenie i ból języka.
  • K14.8 Inne choroby języka.
  • K14.9 Choroba języka, nieokreślona.

Diagnostyka różnicowa

Zmiany reaktywne i zapalne

Język pofałdowany^4-6

• 

  Język pofałdowany
  Definicja i przyczyny
  • zmiana powierzchni języka w dużym stopniu dziedziczona
  • rzadko wtórnie do innych zaburzeń
    • zespół Downa, akromegalia, łuszczyca lub zespół Sjögrena, zespół Melkerssona–Rosenthala (triada objawów języka pofałdowanego, obrzęku ustno–twarzowego i porażenie nerwu twarzowego).
• Częstość występowania
  • najczęstsza zmiana na języku
  • częstość występowania wynosi 10–30%
  • częściej w zaawansowanym wieku.
• Badanie fizykalne
  • grzbiet języka z głębokimi fałdami, szczególnie centralnie i bocznie.
• Leczenie
  • łagodna zmiana bez konieczności leczenia
  • higiena jamy ustnej, aby zapobiec infekcjom wywołanym przez resztki jedzenia.

Język geograficzny^1,3,7-8

• 

  Język geograficzny
  Definicja i przyczyny
  • zmiana nabłonka językowego z zapalną atrofią brodawek językowych
  • etiologia jak dotąd niejasna
  • związek z językiem pofałdowanym i odwrotny związek z paleniem.
• Częstość występowania: 1–2%.
• Badanie fizykalne
  • niejednolite obszary o gładkiej powierzchni i wypukłej krawędzi oraz szaro-białe przebarwienia powierzchni języka
  • samoistna poprawa i migracja obszarów („pierścień wędrujący“)
  • przebieg często bezobjawowy, rzadko wrażliwość języka (np. na ostre potrawy).
• Leczenie
  • łagodna zmiana bez konieczności leczenia.

Język czarny włochaty^1,3,9-11

• 

  Język czarny włochaty
  Definicja i przyczyny
  • nadmierne rogowacenie i przerost brodawek nitkowatych
  • związek z paleniem tytoniu, kserostomią, nieprawidłową higieną jamy ustnej i lekami (zwłaszcza z antybiotykami).
• Częstość występowania: 0,5–11,3%.
• Badanie fizykalne
  • powierzchnia języka wyglądająca jak futrzana, z przebarwieniami (białymi, brązowymi, czarnymi).
• Leczenie
  • higiena jamy ustnej i używanie szczoteczki do języka.

Zapalenie języka pośrodkowe romboidalne^1,3-4,12-13

• Definicja i przyczyny
  • reaktywna zmiana na języku, zwykle związana z kandydozą jamy ustnej.
• Częstość występowania
  • mężczyźni chorują częściej niż kobiety (3:1).
    

    Zapalenie języka pośrodkowe romboidalne
• Badanie fizykalne
  • gładka, ostro odgraniczona plama rumieniowa w postaci rombu w okolicy tylnej środkowej części języka
  • przebieg przeważnie bezobjawowy, rzadko uczucie pieczenia lub świądu.
• Leczenie
  • dobra odpowiedź na miejscowe lub doustne leki przeciwgrzybicze.

Zakażenia

Leukoplakia włochata jamy ustnej^1,3-4,14-15

• Definicja i przyczyny
  • reaktywacja lub zakażenie wirusem Epsteina–Barr
  • związek z immunosupresją (np. w przebiegu zakażenia HIV).
• Badanie fizykalne
  • białe, nie dające się wytrzeć, matowe naloty, szczególnie na bocznym brzegu języka i na spodniej powierzchni języka.
    

    Leukoplakia włochata jamy ustnej
• Leczenie
  • leki przeciwwirusowe (np. acyklowir)
  • diagnostyka i leczenie przyczyny immunosupresji.

Kandydoza jamy ustnej i pleśniawki

• Zobacz artykuł zakażenia grzybicze w jamie ustnej i gardle.
• 

  Zakażenie kandydozą
  Definicja i przyczyny
  • infekcje jamy ustnej najczęściej wywołane przez Candida albicans
  • związek z immunosupresją.
• Częstość występowania
  • Candida albicans w 50% stanowi część fizjologicznej flory jamy ustnej.
  • Częstość występowania kandydozy jamy ustnej
    • u chorych na HIV: 6–93%
    • u pacjentów z nowotworami i przeszczepami komórek macierzystych: 25–35%.
• Badanie fizykalne
  • zaczerwieniony język z białym nalotem
  • pieczenie języka, ból w jamie ustnej, zaburzenia smaku.

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV)^1,3

• Zobacz artykuł wirus brodawczaka ludzkiego (HPV).
• Definicja i przyczyny
  • zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) prowadzi do powstania brodawek i zmian śródnabłonkowych skóry i błony śluzowej
  • warianty wysokiego ryzyka związane są z dysplazją i rakiem.
• Częstość występowania: u dorosłych około 1%.
• Badanie fizykalne
  • zazwyczaj pojedyncze, egzofityczne, szypułkowe zmiany
  • kłykciny kończyste wywołane przez HPV typu 6 i 11 zwykle obecne są w okolicy narządów płciowych, ale mogą również wystąpić w jamie ustnej w przypadku seksu oralnego
  • brodawki wewnątrzustne (Verruca vulgaris) wywołane przez HPV typu 1, 2, 4, 26, 27 i 57 są stosunkowo rzadkie.

Wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV)³

• Zobacz artykuł półpasiec.
• Definicja i przyczyny
  • reaktywacja wirusa ospy wietrznej i półpaśca
  • częste zajęcie języka głównie w półpaścu w okolicy twarzy (zwłaszcza nerw żuchwowy, V3).
• Częstość występowania
  • rocznie około 500 przypadków półpaśca na 100 000 osób
  • częściej spotykane w niedoborach odporności.
• Badanie fizykalne
  • miejscowy piekący ból i wysypka pęcherzykowa.

Wirus opryszczki zwykłej (HSV)³

• Zobacz artykuł opryszczka zwykła oraz zakażenie opryszczką jamy ustnej.
• Definicja i przyczyny
  • często infekcja pierwotna, rzadziej reaktywacja jako opryszczkowe zapalenie dziąseł i jamy ustnej
  • szczególny przypadek opryszczkowego geometrycznego zapalenia języka
    • symetryczne, prążkowane uwypuklenia na grzbiecie języka w niedoborze odporności.
• Częstość występowania
  • przeważnie u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat.
• Badanie fizykalne
  • pęcherzyki lub pęcherze błon śluzowych w jamie ustnej i na języku.

Nowotwory i zmiany przednowotworowe

Leukoplakia (rogowacenie białe) i erytroplakia

• Zobacz artykuł rak w jamie ustnej.
• Definicja i przyczyny
  • biała lub czerwona, zrogowaciała, przylegająca plama błony śluzowej jamy ustnej lub powierzchni języka
  • zmiana poprzedzająca (zmiana przedrakowa) raka płaskonabłonkowego jamy ustnej.
• Częstość występowania: 0,2–5%
• najczęstsza przewlekła zmiana jamy ustnej
• główny czynnik ryzyka to palenie tytoniu, częstsze w zaawansowanym wieku.

• Badanie fizykalne
  • biała lub czerwona plama o różnym nasileniu, zwłaszcza w przedniej części języka
  • zwykle bezobjawowa
  • klinicznie nie do odróżnienia od innych chorób
  • tkliwość uciskowa i stwardnienie są oznakami złośliwości.
• Diagnostyka
  • biopsja i badanie histologiczne.
• Rokowanie
  • ryzyko zezłośliwienia: 2–3%.

Rak jamy ustnej (rak języka)^16-18

• Zobacz artykuł rak w jamie ustnej.
• 

  Rak płaskonabłonkowy
  Definicja i przyczyny
  • złośliwa masa na powierzchni języka
  • 95% wszystkich nowotworów złośliwych jamy ustnej to rak płaskonabłonkowy.
• Częstość występowania
  • około 5% wszystkich nowotworów złośliwych dotyczy jamy ustnej
  • mężczyźni chorują częściej niż kobiety
  • do głównych czynników ryzyka należy palenie tytoniu oraz spożywanie alkoholu.
• Badanie fizykalne
  • najczęstsze lokalizacje: przednie 2/3 i brzeg języka, dno jamy ustnej i dolna warga
  • obraz kliniczny bardzo zmienny
  • zmiany o charakterze nadmiaru tkanki, ubytki lub owrzodzenia błony śluzowej, zmiana koloru (białe lub czerwone plamy), stwardnienie; często centralne owrzodzenie z obwodową obwódką, nieświeży oddech
  • obrzęk węzłów chłonnych szyi.

Mięsak Kaposiego

• Zobacz artykuł zakażenie wirusem HIV i AIDS.
• Definicja i przyczyny
  • związane z wirusem (HHV–8) nowotwory złośliwe skóry i błon śluzowych
  • objawy w przebiegu immunosupresji, zakażenia HIV lub endemicznie.
• Badanie fizykalne
  • lokalizacja głównie na podniebieniu lub powierzchni języka
  • zazwyczaj blaszki o zmiennym zabarwieniu (brązowe, czerwone, fioletowe).

Włókniak jamy ustnej^1,19

• 

  Włókniak jamy ustnej
  Definicja i przyczyny
  
  • ogniskowe nagromadzenie gęstej tkanki łącznej w miejscach przewlekłego podrażnienia mechanicznego.
• Badanie fizykalne
  • miejscowe, kopulaste uniesienie/grudka w kolorze prawidłowej błony śluzowej języka.
• Diagnostyka
  • biopsja i badanie histopatologiczne w celu odróżnienia od innych nowotworów.

Guz ziarnistokomórkowy¹

• 

  Guz ziarnistokomórkowy
  Definicja i przyczyny
  • rzadki łagodny nowotwór, który może występować na całym ciele
  • w około 1/3 przypadków dotyczy języka.
• Badanie fizykalne
  • małe, pojedyncze, twarde i bezbolesne zmiany 
  • gładka, jednorodna powierzchnia.
• Diagnostyka
  • biopsja i badanie histopatologiczne w celu odróżnienia od innych nowotworów.

Ektopowa językowa tarczyca¹

• Definicja i przyczyny
  • nieprawidłowość rozwojowa położenia tkanki tarczycy (dysgenezja).
• Częstość występowania: około 1 przypadek na 7000 osób
  • w 90% przypadków na tylnej stronie języka.
• Badanie fizykalne
  • guzek/masa w linii środkowej tylnej części języka
  • często z towarzyszącą niedoczynnością tarczycy (70%).

Zmiany na języku w chorobach ogólnoustrojowych

•  Zobacz także artykuł objawy ustne chorób ogólnoustrojowych.

Zanikowe zapalenie języka^3,20-24

• Definicja i przyczyny
  • zmiana z zanikiem brodawek języka
  • częstą przyczyną jest niedobór witaminy B₁₂ z niedokrwistością Addisona–Biermera (zapalenie języka Huntera)
  • inne przyczyny: anemia z niedoboru żelaza, infekcje, celiakia, kserostomia i niedożywienie (niedobór kwasu foliowego, ryboflawiny, niacyny).
• Badanie fizykalne
  • pieczenie, ból, tkliwość i rumień języka
  • gładka, wypolerowana, różowa lub czerwonawa powierzchnia języka
  • poprawa po leczeniu przyczyny.

Amyloidoza układowa¹

• Zobacz artykuł amyloidoza.
• Definicja i przyczyna
  • choroba heterogeniczna ze złogami amyloidu w różnych narządach.
• Częstość występowania w Europie: około 1 przypadek na 100 000 osób.
• Badanie fizykalne
  • zmienne objawy narządowe (np. nerki, serce, układ nerwowy)
  • zajęcie języka w około 15% przypadków
  • często makroglosja, rzadziej plamica z purpurowymi przebarwieniami lub pęcherzami.

Lakierowany język

• Definicja i przyczyny
  • zaczerwieniony język o gładkiej, błyszczącej powierzchni
  • wskazuje na marskość wątroby.

Język malinowy

• Definicja i przyczyny
  • zaczerwieniony język z uniesionymi brodawkami językowymi
  • częsty w przypadku szkarlatyny lub choroby Kawasaki. 

Liszaj czerwony płaski^1,25

• Zobacz artykuły liszaj czerwony płaski oraz liszaj płaski w jamie ustnej.
• Definicja i przyczyna
  • przewlekła zapalna choroba autoimmunologiczna skóry i błon śluzowych.
• Badanie fizykalne
  • wolno postępujące zmiany na błonie śluzowej, często na wewnętrznej stronie policzków, rzadziej na języku, dziąsłach i dnie jamy ustnej
  • często ból i uczucie pieczenia
  • zmiany siateczkowe: zmiany o układzie siateczkowatym składające się z białych linii (rozstępy Wickhama)
  • zmiany nadżerkowe: zmiany rumieniowe z owrzodzeniami.

Inne zmiany na języku

Kresa biała

• Definicja i przyczyna
  • pogrubienie nabłonka spowodowane podrażnieniem mechanicznym w następstwie ugryzienia języka lub policzka.
• Badanie fizykalne
  • cienka, liniowa, biała zmiana błony śluzowej na bocznej krawędzi języka
  • może również pojawić się na błonie śluzowej policzka.
• Leczenie
  • konsultacja stomatologiczna i zmiana zachowania.

Ankyloglosja^1,26-27

• 

  Skrócone wędzidełko językowe
  Definicja i przyczyna
  • zmiana wrodzona ze skróconym w różnym stopniu wędzidełkiem językowym.
• Częstość występowania
  • dotyczy 1–5% wszystkich noworodków.
• Badanie fizykalne
  • ograniczenie ruchomości języka
  • problemy z karmieniem piersią u niemowląt.
• Leczenie
  • podcięcie wędzidełka językowego (frenotomia).

Torbiel podjęzykowa

• 

  Torbiel podjęzykowa
  Definicja i przyczyna
  • torbiel retencyjna w wyniku zaburzeń odpływu śliny, często ślinianki podjęzykowej większej.
• Badanie fizykalne
  • torbiel wypełniona płynem na spodniej stronie języka
  • zaburzenia połykania i mowy, w zależności od wielkości.

Makroglosja^4,28

• 

  Makroglosja
  Definicja i przyczyny
  
  • niespecyficzny objaw w przebiegu różnych chorób
  • możliwe przyczyny: trisomia 21, niedoczynność tarczycy, gruźlica, sarkoidoza, amyloidoza, szpiczak mnogi, neurofibromatoza, infekcje (kiła), obrzęk naczynioruchowy lub reakcja alergiczna.
• Badanie fizykalne
  • język powiększony nieproporcjonalnie w stosunku do jamy ustnej
  • czasami ślady zębów na bocznych krawędziach języka.

Suchość w ustach (kserostomia)

• Zobacz artykuł suchość w ustach(kserostomia).
• Definicja i przyczyna
  • suchość w ustach z lub bez zmniejszonej produkcji śliny (hiposaliwacja) z różnych przyczyn (np. leki, zespół Sjögrena).
• Częstość występowania: 30% u osób w wieku powyżej 65 lat.
• Objawy i badanie fizykalne
  • uczucie podrażnienia, czasem brak wrażliwości języka, trudności w połykaniu i mówieniu, zaburzenia smaku, krwawienie dziąseł lub języka
  • brak połysku błony śluzowej jamy ustnej i popękany, suchy język.

Zespół pieczenia jamy ustnej oraz pieczenie i ból języka^1,29-31

• Zobacz artykuł zespół pieczenia jamy ustnej.
• Definicja i przyczyna
  
  • zespół o niewyjaśnionej patogenezie, prawdopodobnie somatyczne zaburzenie bólowe.
• Częstość występowania: 11,4 przypadków na 100 000 osób.
• Objawy
  • codzienne pieczenie i ból języka oraz jamy ustnej
  • czasami suchość w ustach i zmienione odczuwanie smaku.

Wywiad lekarski

• Dolegliwości
  • ból lub dyskomfort
  • zaburzenia smaku
  • dysfagia.
• Czynniki ryzyka
  • palenie
  • spożywanie alkoholu
  • przyczyny mechaniczne, np. protezy, nieprawidłowo ustawione zęby
  • narażenie na działanie substancji chemicznych, np. nieodpowiednie płyny do płukania ust
  • choroba ogólnoustrojowa
  • regularnie przyjmowane leki.
• Często zbyt późne wykrycie istotnych zmian patologicznych na języku
  • błędna interpretacja zmian przez osoby chore (np. jako uraz lub rana w wyniku ugryzienia).

Badanie fizykalne

• Stan ogólny i stan odżywienia.
• Badanie całej błony śluzowej jamy ustnej, w tym stanu uzębienia.
• Badanie języka.
• Badanie zmiany na języku
  • umiejscowienie i zakres
    • pojedyncze lub mnogie
    • ograniczone lub rozlane
  • morfologia powierzchni
    • jednorodna lub niejednorodna
  • uszkodzenia błony śluzowej
  • zmiana koloru
  • konsystencja
  • urazy.
• Czucie dotyku na języku.
• Ruchomość języka.
• Badanie węzłów chłonnych szyjnych.

Badania uzupełniające

W ramach podstawowej opieki zdrowotnej

• Opcjonalnie w celu diagnostyki podejrzewanej choroby podstawowej.

Diagnostyka specjalistyczna

• Dalsza diagnostyka w zależności od rodzaju zmiany na języku, np. biopsja i badanie histopatologiczne.

Działania i zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty

• W przypadku niejasnych zmian błony śluzowej języka utrzymujących się dłużej niż 2 tygodnie – skierowanie do poradni specjalistycznej w celu diagnostyki.
• W zależności od wyniku badania fizykalnego należy skierować pacjenta do laryngologa, chirurga szczękowo–twarzowego lub chirurga stomatologicznegoj.¹
• Badania przesiewowe w kierunku raka skóry obejmują kontrolę jamy ustnej.