Co to jest ostry brzuch?

Termin ten opisuje potencjalnie zagrażający życiu obraz kliniczny z nagłym silnym bólem brzucha i napięciem mięśni brzucha (obrona mięśniowa).

Często występują inne objawy, takie jak nudności i wymioty, biegunka lub zaparcia, a czasem ogólny dyskomfort, np. wyczerpanie lub gorączka. Przyczyna często leży w samym brzuchu, ale ból może też promieniować do jamy brzusznej z innych narządów (np. zawał serca) lub być spowodowany zaburzeniami metabolicznymi.

Rozpoznanie „ostrego brzucha" jest sytuacją nagłą, w której szybka diagnostyka i leczenie decydują o rokowaniu.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

• Zapalenie wyrostka robaczkowego
  • Zazwyczaj ból brzucha początkowo jest rozlany i trudny do zlokalizowania, następnie skupia się w dolnej części jamy brzusznej po prawej stronie.
  • Klasyczne objawy to nudności i mdłości, a także brak oddawania stolca. 
• Zapalenie pęcherzyka żółciowego
  • Zapalenie pęcherzyka żółciowego wykrywa się na podstawie badania lekarskiego w połączeniu z wynikami badania laboratoryjnego i badaniem ultrasonograficznym.
  • Konieczne może być chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego.
• Kamienie moczowe/ kamienie nerkowe (kamica moczowa)
  
  • Chorzy odczuwają silny ból, który promieniuje do obszaru pachwiny lub moszny, często w połączeniu z nudnościami i wymiotami.
  • Inne dolegliwości to ból przy opukiwaniu nerki, wyraźna potrzeba ruchu  i krew w moczu.
• Ostre zapalenie trzustki (ostre zapalenie trzustki)
  • Występuje najczęściej u osób, które nadużywają alkoholu lub zmagają się z kamicą żółciową.
  • Powoduje to ból w środku brzucha, który promieniuje do pleców w sposób oplatający jak pas.
• Perforacja przewodu pokarmowego
  • Pęknięcie (perforacja) żołądka lub jelita może prowadzić do zapalenia otrzewnej. Dodatkowo do jamy brzusznej może dostać się powietrze.
  • W większości przypadków w kontekście choroby wrzodowej (wrzody żołądka i dwunastnicy) spowodowanej kolonizacją bakterią Helicobacter pylori lub przyjmowaniem niektórych przeciwzapalnych leków przeciwbólowych (tzw. NLPZ).
  • Jelito może również ulec perforacji, najczęściej w przypadku zapalenia wypukłości ściany jelita grubego (zapalenie uchyłków).
• Przepuklina uwięźnięta (łac. hernia incarcerata)
  
  • Przepuklina składa się z wrót przepuklinowych i worka przepuklinowego, w którym może znajdować się różna zawartość (np. tanka tłuszczowa, jelito).
  • Jeśli w worku przepuklinowym znajdują się pętle jelita, które dostały się do środka, ale nie mogą się z niego wydostać, nazywa się to przepukliną uwięźniętą.
  • Jeśli dodatkowo przerwany zostanie również dopływ krwi, dotknięta tym część jelita obumiera i pojawia się silny ból oraz inne objawy choroby.
• Niedrożność jelita
  • Niedrożność jelita występują np. u osób, które wcześniej miały operację na narządzie jamy brzusznej lub mają guz w jamie brzusznej.
  • Charakterystyczne są nawracające ataki bólu, wymioty i/lub powoli puchnący brzuch, a także zaparcia.
  • W przypadku niedrożności jelita cienkiego ból zwykle zaczyna się nagle; w przypadku niedrożności jelita grubego ból ma tendencję do stopniowego narastania i zaczyna się od zmian w rytmie wypróżnień.

• • Ostre niedokrwienie krezki (niedokrwienie krezki)
    • Spowodowane jest zmniejszonym przepływem krwi do narządów jamy brzusznej, na przykład z powodu skrzepu krwi w tętnicy.
    • Typowy jest nagły i intensywny ból w okolicy brzucha.
    • W przebiegu choroby chorzy mogą nie odczuwać bólu, choć choroba nadal postępuje.
    • Pacjenci często cierpią na chorobę wieńcową, niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca oraz cukrzycę.

Rzadkie przyczyny

• Pęknięcie tętniaka aorty 
  • Tętniak aorty to wybrzuszenie w głównej tętnicy.
  • W przypadku pęknięcia ściany naczynia krew wycieka z aorty do jamy brzusznej.
  • Klasyczne objawy to nagły ból brzucha i/lub pleców, niskie ciśnienie tętnicze i pulsujący guz w jamie brzusznej
• Choroby ginekologiczne
  • ciąża poza macicą (ciąża pozamaciczna)
  • skręt jajnika
  • zapalenie narządów miednicy mniejszej
  • gromadzenie się ropy w narządach płciowych (ropień)
• Zaburzenia serca
  • zawał serca
  • niewydolność serca
• Zaburzenia płucne
  • zapalenie opłucnej
  • samoistna odma opłucnowa
  • zatorowość płucna
  • zapalenie płuc
  • gromadzenie się ropy w jamie opłucnej (ropniak opłucnej)

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• W przypadku wystąpienia bardzo silnego bólu brzucha należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
• Chorych przyjmuje się wtedy zwykle do szpitala.
• Objawy ostrzegawcze to:
  
  • bardzo napięta ściana brzucha
  • krew w stolcu, czarne stolce
  • silne wymioty lub wymioty z domieszką krwi
  • zatrzymanie stolca i gazów przez ponad 24 godziny
  • duszność, spadek ciśnienia tętniczego, wzrost tętna i omdlenie
  • upośledzenie świadomości
  • podejrzenie ciąży

Badania dodatkowe

• Badanie fizykalne, szczególnie okolic brzucha: brzuch ogląda się, osłuchuje i bada palpacyjnie.
  • Typowe jest napięcie obronne: gdy tylko badający ostrożnie bada brzuch palpacyjnie, mięśnie ściany brzucha znacznie się napinają.
  • W razie potrzeby zostanie przeprowadzone lekarskie badanie per rectum (badanie przez odbytnicę) lub ewentualnie badanie ginekologiczne.
  • Badanie obejmuje kontrolę tętna, ciśnienia krwi, temperatury ciała itp.
• Wyniki badań laboratoryjnych
  
  • krew i mocz
  • ewentualnie test ciążowy
• USG brzucha
  • w przypadku podejrzenia kamieni żółciowych, zatrzymania moczu, tętniaka aorty brzusznej oraz w celu wizualizacji płynu w jamie brzusznej
• EKG
  • zasadniczo w celu wykluczenia zawału serca
• Zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej lub klatki piersiowej
  • np. w przypadku podejrzenia zapalenia płuc czy perforacji przeowdu pokarmowego
• Tomogram komputerowy (TK)
  • Często jest przeprowadzany na wczesnym etapie w celu wykrycia chorób w jamie brzusznej
• Angiografia TK
  • w przypadku podejrzenia zaburzeń krążenia w naczyniach w jamie brzusznej
• W zależności od obrazu klinicznego i podejrzewanej przyczyny mogą nastąpić dalsze badania, np. także laparoskopia (drobny zabieg chirurgiczny w celu zbadania jamy brzusznej).

Leczenie

• Leczenie zależy od przyczyny choroby.
• Często konieczne są operacje w trybie pilnym.

Dodatkowe informacje

• Ostry brzuch – informacje dla lekarzy

Autorka

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny Berlin