Co to jest ostry brzuch?
Termin ten opisuje potencjalnie zagrażający życiu obraz kliniczny z nagłym silnym bólem brzucha i napięciem mięśni brzucha (obrona mięśniowa).
Często występują inne objawy, takie jak nudności i wymioty, biegunka lub zaparcia, a czasem ogólny dyskomfort, np. wyczerpanie lub gorączka. Przyczyna często leży w samym brzuchu, ale ból może też promieniować do jamy brzusznej z innych narządów (np. zawał serca) lub być spowodowany zaburzeniami metabolicznymi.
Rozpoznanie „ostrego brzucha" jest sytuacją nagłą, w której szybka diagnostyka i leczenie decydują o rokowaniu.
Co może być przyczyną?
Najczęstsze przyczyny
- Zapalenie wyrostka robaczkowego
- Zazwyczaj ból brzucha początkowo jest rozlany i trudny do zlokalizowania, następnie skupia się w dolnej części jamy brzusznej po prawej stronie.
- Klasyczne objawy to nudności i mdłości, a także brak oddawania stolca.
- Zapalenie pęcherzyka żółciowego
- Zapalenie pęcherzyka żółciowego wykrywa się na podstawie badania lekarskiego w połączeniu z wynikami badania laboratoryjnego i badaniem ultrasonograficznym.
- Konieczne może być chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego.
- Kamienie moczowe/ kamienie nerkowe (kamica moczowa)
- Chorzy odczuwają silny ból, który promieniuje do obszaru pachwiny lub moszny, często w połączeniu z nudnościami i wymiotami.
- Inne dolegliwości to ból przy opukiwaniu nerki, wyraźna potrzeba ruchu i krew w moczu.
- Ostre zapalenie trzustki (ostre zapalenie trzustki)
- Występuje najczęściej u osób, które nadużywają alkoholu lub zmagają się z kamicą żółciową.
- Powoduje to ból w środku brzucha, który promieniuje do pleców w sposób oplatający jak pas.
- Perforacja przewodu pokarmowego
- Pęknięcie (perforacja) żołądka lub jelita może prowadzić do zapalenia otrzewnej. Dodatkowo do jamy brzusznej może dostać się powietrze.
- W większości przypadków w kontekście choroby wrzodowej (wrzody żołądka i dwunastnicy) spowodowanej kolonizacją bakterią Helicobacter pylori lub przyjmowaniem niektórych przeciwzapalnych leków przeciwbólowych (tzw. NLPZ).
- Jelito może również ulec perforacji, najczęściej w przypadku zapalenia wypukłości ściany jelita grubego (zapalenie uchyłków).
- Przepuklina uwięźnięta (łac. hernia incarcerata)
- Przepuklina składa się z wrót przepuklinowych i worka przepuklinowego, w którym może znajdować się różna zawartość (np. tanka tłuszczowa, jelito).
- Jeśli w worku przepuklinowym znajdują się pętle jelita, które dostały się do środka, ale nie mogą się z niego wydostać, nazywa się to przepukliną uwięźniętą.
- Jeśli dodatkowo przerwany zostanie również dopływ krwi, dotknięta tym część jelita obumiera i pojawia się silny ból oraz inne objawy choroby.
- Niedrożność jelita
- Niedrożność jelita występują np. u osób, które wcześniej miały operację na narządzie jamy brzusznej lub mają guz w jamie brzusznej.
- Charakterystyczne są nawracające ataki bólu, wymioty i/lub powoli puchnący brzuch, a także zaparcia.
- W przypadku niedrożności jelita cienkiego ból zwykle zaczyna się nagle; w przypadku niedrożności jelita grubego ból ma tendencję do stopniowego narastania i zaczyna się od zmian w rytmie wypróżnień.
-
- Ostre niedokrwienie krezki (niedokrwienie krezki)
- Spowodowane jest zmniejszonym przepływem krwi do narządów jamy brzusznej, na przykład z powodu skrzepu krwi w tętnicy.
- Typowy jest nagły i intensywny ból w okolicy brzucha.
- W przebiegu choroby chorzy mogą nie odczuwać bólu, choć choroba nadal postępuje.
- Pacjenci często cierpią na chorobę wieńcową, niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca oraz cukrzycę.
- Ostre niedokrwienie krezki (niedokrwienie krezki)
Rzadkie przyczyny
- Pęknięcie tętniaka aorty
- Tętniak aorty to wybrzuszenie w głównej tętnicy.
- W przypadku pęknięcia ściany naczynia krew wycieka z aorty do jamy brzusznej.
- Klasyczne objawy to nagły ból brzucha i/lub pleców, niskie ciśnienie tętnicze i pulsujący guz w jamie brzusznej
- Choroby ginekologiczne
- ciąża poza macicą (ciąża pozamaciczna)
- skręt jajnika
- zapalenie narządów miednicy mniejszej
- gromadzenie się ropy w narządach płciowych (ropień)
- Zaburzenia serca
- Zaburzenia płucne
- zapalenie opłucnej
- samoistna odma opłucnowa
- zatorowość płucna
- zapalenie płuc
- gromadzenie się ropy w jamie opłucnej (ropniak opłucnej)
Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?
- W przypadku wystąpienia bardzo silnego bólu brzucha należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
- Chorych przyjmuje się wtedy zwykle do szpitala.
- Objawy ostrzegawcze to:
- bardzo napięta ściana brzucha
- krew w stolcu, czarne stolce
- silne wymioty lub wymioty z domieszką krwi
- zatrzymanie stolca i gazów przez ponad 24 godziny
- duszność, spadek ciśnienia tętniczego, wzrost tętna i omdlenie
- upośledzenie świadomości
- podejrzenie ciąży
Badania dodatkowe
- Badanie fizykalne, szczególnie okolic brzucha: brzuch ogląda się, osłuchuje i bada palpacyjnie.
- Typowe jest napięcie obronne: gdy tylko badający ostrożnie bada brzuch palpacyjnie, mięśnie ściany brzucha znacznie się napinają.
- W razie potrzeby zostanie przeprowadzone lekarskie badanie per rectum (badanie przez odbytnicę) lub ewentualnie badanie ginekologiczne.
- Badanie obejmuje kontrolę tętna, ciśnienia krwi, temperatury ciała itp.
- Wyniki badań laboratoryjnych
- krew i mocz
- ewentualnie test ciążowy
- USG brzucha
- w przypadku podejrzenia kamieni żółciowych, zatrzymania moczu, tętniaka aorty brzusznej oraz w celu wizualizacji płynu w jamie brzusznej
- EKG
- zasadniczo w celu wykluczenia zawału serca
- Zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej lub klatki piersiowej
- np. w przypadku podejrzenia zapalenia płuc czy perforacji przeowdu pokarmowego
- Tomogram komputerowy (TK)
- Często jest przeprowadzany na wczesnym etapie w celu wykrycia chorób w jamie brzusznej
- Angiografia TK
- w przypadku podejrzenia zaburzeń krążenia w naczyniach w jamie brzusznej
- W zależności od obrazu klinicznego i podejrzewanej przyczyny mogą nastąpić dalsze badania, np. także laparoskopia (drobny zabieg chirurgiczny w celu zbadania jamy brzusznej).
Leczenie
- Leczenie zależy od przyczyny choroby.
- Często konieczne są operacje w trybie pilnym.
Dodatkowe informacje
- Ostry brzuch – informacje dla lekarzy
Autorka
- Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
- Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny Berlin