Co to jest azoospermia?

Azoospermia oznacza brak plemników w ejakulacie w co najmniej dwóch próbkach nasienia. Około 1% wszystkich mężczyzn cierpi na azoospermię; wśród mężczyzn z ograniczoną niepłodnością i problemami z niepłodnością liczba ta wynosi 10–15%. Niepłodność oznacza zmniejszoną zdolność do spłodzenia potomstwa.

Przyczyny

Azoospermia może być spowodowana defektem w produkcji hormonów płciowych, chorobą jąder lub nasieniowodów lub problemami ze współżyciem seksualnym i wytryskiem.

Zmniejszona ilość hormonów płciowych

Zmniejszone wydzielanie hormonów stymulujących z gruczołów hormonalnych w obszarze mózgu (gonadotropin z podwzgórza i przysadki mózgowej) powoduje, że produkcja hormonów płciowych pozostaje na niskim poziomie (hipogonadyzm Hipogonadyzm). Z powodu braku hormonów płciowych nie dochodzi do rozwoju plemników u mężczyzny. Leczenie farmakologiczne preparatami gonadotropin zwykle poprawia ilość i jakość nasienia u tych mężczyzn.

Uszkodzenie lub choroba jąder

Uszkodzenie jąder może prowadzić do bardzo niskiej produkcji plemników lub jej braku, nawet jeśli organizm ma wystarczającą ilość hormonów płciowych. Produkcja plemników pozostaje wówczas na zbyt niskim poziomie, aby mogły one przedostać się do nasienia.

Częstą przyczyną azoospermii jest wnętrostwo, czyli stan, w którym jądra nie zstąpiły z jamy brzusznej do moszny po stadium embrionalnym. Wnętrostwo występuje u 3–5% wszystkich noworodków płci męskiej. Można je zidentyfikować jako przyczynę azoospermii u około 20% wszystkich mężczyzn, u których w nasieniu nie wykryto plemników. Ponieważ jądra znajdują się dalej w jamie brzusznej lub w kanale pachwinowym, znajdujące się w nich niezwykle wrażliwe na temperaturę komórki rozrodcze są otoczone wyższymi temperaturami i obumierają. Około 50% mężczyzn z jednostronnym wnętrostwem i 75% mężczyzn z obustronnym wnętrostwem jest bezpłodnych.

Inną przyczyną uszkodzenia jąder jest zachorowanie na nagminne zapalenie przyusznic, czyli tzw. świnkę, po okresie dojrzewania. U około 25% mężczyzn, którzy zachorowali na świnkę, występuje jednocześnie zapalenie jąder (orchitis), które może uszkodzić komórki rozrodcze w takim stopniu, że w rezultacie rozwija się azoospermia.

U 8–14% mężczyzn z azoospermią występują różne nieprawidłowości chromosomalne, podczas gdy w populacji ogólnej obserwuje się je u mniej niż 1% osób. Najczęstszym wariantem jest zespół Klinefeltera.

Operacje jąder, radioterapia lub chemioterapia również mogą prowadzić do azoospermii. Dlatego ważne jest, aby mężczyźni, u których planowane jest takie leczenie, otrzymali informacje na temat możliwości pobrania i zamrożenia nasienia przed rozpoczęciem leczenia. Umożliwia to leczenie niepłodności w późniejszym terminie.

Azoospermia może również wskazywać na raka jąder. Jeśli w przypadku raka jądra plemniki można wykryć tylko w próbkach tkanki zajętego jądra, należy sprawdzić, czy można je wykorzystać w późniejszym leczeniu ewentualnej niepłodności.

Brak transportu nasienia lub wytrysku

Mężczyźni z tymi dolegliwościami mają prawidłową produkcję hormonów i plemników. W tym przypadku istnieją wrodzone lub nabyte przeszkody dla plemników na ich drodze z jąder, co powoduje, że ejakulat nie zawiera plemników. Mężczyźni z mukowiscydozą (mukowiscydoza) nie mają prawidłowo wykształconych nasieniowodów. Po sterylizacji za pomocą wazektomii, w której nasieniowody są przecinane i zszywane, plemniki naturalnie również nie docierają na zewnątrz.

Inną częstą przyczyną azoospermii jest brak wytrysku. Jest to spowodowane brakiem erekcji (zaburzenia erekcji), brakiem wydzielania nasienia lub wydzielaniem nasienia do pęcherza moczowego (wytrysk wsteczny) zamiast przez penisa. W tym drugim przypadku plemniki znajdują się w moczu. 

Ważne cele badania

Aby przygotować szczegółową diagnozę, należy najpierw dowiedzieć się, jaki rodzaj azoospermii występuje. Następnie można sprawdzić, czy można znaleźć plemniki, za pomocą których można przeprowadzić sztuczne zapłodnienie. Należy również ocenić ryzyko takiego leczenia.

Nawet jeśli u mężczyzny stwierdzono brak plemników, należy również zbadać płodność kobiety. Celem badania nie jest ustalenie przyczyny niepłodności, ale umożliwienie kobiecie zajścia w ciążę, a parze urodzenia zdrowego dziecka. Jeśli można wykryć plemniki, wiek kobiety jest najważniejszym czynnikiem prognostycznym dla ciąży i narodzin zdrowego dziecka.

Diagnoza

Często wcześniejsze choroby lub urazy dostarczają wskazówek na temat możliwych przyczyn. Obszary, które należy wyjaśnić, to wcześniejsze operacje lub urazy narządów płciowych, infekcje przenoszone drogą płciową, nadużywanie sterydów anabolicznych i możliwe dysfunkcje seksualne. Podobnie należy sprawdzić, czy hormony płciowe są wytwarzane w wystarczającym stopniu. Jądra, najądrza i nasieniowody muszą zostać zlokalizowane i zbadane pod kątem ewentualnych zmian.

Badania hormonalne (badania krwi) mogą dostarczyć informacji na temat rodzaju występującej azoospermii. Podobnie rutynowo powinno być wykonywane badanie materiału genetycznego (analiza chromosomów) oraz badanie ultrasonograficzne moszny.

Jeśli azoospermia zostanie potwierdzona, wynik badania nasienia powinien zostać omówiony z parą, a opcje dalszych badań i leczenia przedyskutowane.

Badanie operacyjne

Operacje wykrywania plemników w azoospermii są obecnie zazwyczaj wykonywane w warunkach ambulatoryjnych w znieczuleniu miejscowym.

Aspiracja nasienia (pobranie nasienia z jąder) jest wykonywana w celu wykrycia plemników. Metoda ta jest stosowana głównie w przypadku azoospermii. Polega to na wprowadzeniu cienkiej igły do tkanki jądra w celu pobrania (aspiracji) plemników, które mogą być tam obecne. Uzyskany materiał jest następnie natychmiast badany mikroskopowo pod kątem ewentualnych plemników. Istnieją różne metody ekstrakcji nasienia lub tkanki z jąder, które różnią się nieco w szczegółach, ale zasadniczo procedury te przebiegają zgodnie z opisem.

Leczenie niepłodności

Jeśli podczas badania zostaną znalezione dojrzałe plemniki, sztuczna inseminacja może zostać przeprowadzona w późniejszym terminie. Jednak w przypadku azoospermii liczba pobranych plemników jest zwykle zbyt niska, aby można było zamrozić nasienie w wystarczającej ilości do późniejszego leczenia. Jeśli jednak produkcja plemników zostanie udowodniona, istnieje duża szansa na uzyskanie wystarczającej liczby plemników podczas kolejnej, nieco bardziej rozległej operacji.

Czas leczenia zależy od sposobu przeprowadzenia badania chirurgicznego. Jeśli plemniki zostaną wykryte podczas diagnostycznej aspiracji nasienia, można je pobrać i wykorzystać do sztucznego zapłodnienia zaledwie kilka tygodni później podczas innej procedury. W przypadku innych metod zaleca się odczekanie kilku miesięcy między zabiegami.

Prawdopodobieństwo znalezienia plemników w azoospermii spowodowanej brakiem wytrysku wynosi w zasadzie 100%, ponieważ występuje tu normalna produkcja plemników.

W przypadku azoospermii spowodowanej chorobą jądra lub najądrza dojrzałe plemniki znajdują się w 20–60% przypadków podczas badania chirurgicznego. Szansa na ciążę i poród w przypadku takiej azoospermii wynosi około 65% poziomu skuteczności przy sztucznym wstrzyknięciu plemników z próbki prawidłowego nasienia do pobranej komórki jajowej kobiety.

Dodatkowe informacje

• Wnętrostwo
• Zespół Klinefeltera
• Zaburzenia erekcji
• Azoospermia — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema