Co to jest zaburzenie lękowe przed chorobą?

Definicja

Zaburzenie lękowe przed chorobą to lęk związany z przekonaniem o istniejącej już od dłuższego czasu jednej lub kilku ciężkich chorobach.

Objawy

Typowe objawy zaburzenia lękowego przed chorobą mogą być następujące:

• Trwająca co najmniej 6 miesięcy nadmierna obawa o posiadanie jednej lub kilku poważnych chorób somatycznych, bądź zachorowania na nie
• Chory
  • uporczywie skarży się na dolegliwości somatyczne, w których prawidłowe czynności organizmu (np. bicie serca, ruchy jelit) są postrzegane jako wyraz (poważnej) choroby
  • bardzo obawia się o swoje zdrowie i/lub łatwo ogarnia go niepokój z tym związany
  • jest nadmiernie zaabsorbowany kontrolowaniem własnego ciała
  • przesadnie często odwiedza lekarzy lub unika wizyt u lekarza
• często skupia swoją uwagę na jednym lub dwóch konkretnych narządach lub układach narządów (np. przewód pokarmowy, układ sercowo-naczyniowy).
• Zaburzeniu często towarzyszy depresja i zaburzenie lękowe.

Najczęstsze lęki dotyczą następujących poważnych chorób (w kolejności malejącej pod względem częstotliwości występowania):

• Choroba nowotworowa
• choroba serca
• Zaburzenia układu nerwowego, które poważnie ograniczają chorych (np. stwardnienie rozsiane).
• choroba zakaźna (np. AIDS).

Często zaburzenie lękowe przed chorobą rozwija się, gdy chory cierpi już na jedną z następujących chorób:

• depresja
• zaburzenie lękowe
• zaburzenie lękowe z napadami lęku [lęk paniczny]
• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne
• psychoza paranoidalna
• zaburzenie somatyzacyjne

Przyczyny

Zaburzenie rozwija się prawdopodobnie w wyniku połączenia różnych czynników. Rozważa się przy tym następujące:

• Czynniki dziedziczne i wpływy środowiskowe, a także wzajemne oddziaływanie obu tych czynników
• Trudności w radzeniu sobie ze stresem (przynależny układ hormonalny jest stale aktywowany)
• Stres psychiczny, doświadczenia straty i traumy
• Stresujące doświadczenia we wczesnym dzieciństwie i opiekunowie, na których trudno polegać.

Następujące czynniki wydają się zwiększać podatność na zaburzenie lęku przed chorobą:

• Zachowania rodzicielskie: Liczne badania wykazały, że nadmierne zwracanie uwagi na objawy somatyczne i silny lęk o zdrowie występujący u rodziców może utorować drogę do podatności na lęk przed chorobą u ich dzieci.
• Pewne cechy osobowości, np. częste zaabsorbowanie chorego zdrowiem i ciałem oraz poczucie podatności na choroby.
• Wykorzystywanie seksualne i maltretowanie: w porównaniu z grupą kontrolną, osoby cierpiące z powodu hipochondrii częściej zgłaszały napaści na tle seksualnym i przemoc fizyczną w dzieciństwie.
• Ważne wydarzenia życiowe: myśli hipochondryczne mogą być wywołane poważną chorobą w najbliższej rodzinie, śmiercią lub nową sytuacją życiową związaną z nowymi obowiązkami, np. rodzicielstwem.

Częstotliwość występowania

W ciągu roku u około 1-10% populacji rozwija się lęk przed chorobą, kobiety i mężczyźni chorują mniej więcej tak samo często, dzieci również mogą zachorować.

Badania dodatkowe

Powtarzające się wizyty chorego u lekarza są zwykle typowe dla zaburzenia lęku przed chorobą, zaburzenia hipochondrycznego. Często ludzie odwiedzają różnych lekarzy, ponieważ nie zgadzają się z kolejnymi co do rozpoznania lub sposobu postępowania. Mogą również mocno wierzyć, że istnieje poważna przyczyna ich dolegliwości, pomimo wielokrotnych badań, które nie potwierdzają takiego stanu rzeczy.

Historia choroby – rozmowa z lekarzem 

Objawy wskazujące na zaburzenie mogą być zdjagnozowane przez lekarzy w szczegółowej rozmowie z chorym. Aby uzyskać jak najdokładniejszy obraz zaburzenia, pytania mogą dotyczyć np.

• rodzaju lęku (np. chory obawia się, że zachoruje na raka, AIDS bądź poważną chorobę serca lub że wkrótce umrze)
• nastroju podstawowego
• dotychczasowego rozwoju zaburzenia
• obecnej sytuacji życiowej i stylu życia
• obciążeń rodzinnych
• innych chorób psychicznych i/lub somatycznych
• dolegliwości somatycznych.

Ponadto do oceny rodzaju i nasilenia zaburzeń lękowych można wykorzystać kwestionariusze. Wywiad może być również uzupełniony o rozmowy z osobami bliskimi. Możliwe jest skierowanie do specjalistów w celu przeprowadzenia dalszych badań, określenia stopnia nasilenia, stwierdzenia ewentualnych dalszych dolegliwości psychicznych lub chorób oraz do rozpoczęcia leczenia.

 Badanie przedmiotowe

W celu wykluczenia przyczyn somatycznych, można wykonać dodatkowo w ramach badania przedmiotowego EKG i badania krwi (np. morfologię krwi, poziom cukru we krwi, hormony tarczycy). W niektórych przypadkach mogą być przydatne dalsze badania przeprowadzone przez specjalistów. W przypadku wymienionych badań przedmiotowych należy podkreślić, że służą one wykluczeniu przyczyn somatycznych. Jeśli już zostały przeprowadzone, to kolejne badania nie przynoszą żadnych dalszych korzyści, a raczej niepokoją lub dodatkowo wywołują kolejne nowe obawy.

Leczenie

Cele leczenia

Cele powinny być ustalane indywidualnie przez pacjenta i terapeutę. Jest szczególnie ważne, aby osoba cierpiąca z powodu lęku przed chorobą zrozumiała kontekst swojego zaburzenia (np. błędne koło lęku) i nauczyła się go akceptować.

W ramach leczenia pacjenci mogą nauczyć się technik, które pomagają:

• lepiej sobie radzić sobie z chorobą (z dolegliwościami lub pomimo nich).
• łagodzić dolegliwości i poprawić jakość życia
• sprawić, aby choroba nie stała się przewlekła
• doświadczyć większej samoskuteczności, tj. wpływania na to, jak się czują
• pozostać aktywnym fizycznie
• wznowić lub utrzymywać kontakty towarzyskie
• uczyć się regeneracji i relaksu.

Psychoterapia

Psychoterapia jest zwykle metodą leczenia zaburzenia hipochondrycznego. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest tą formą psychoterapii, której działanie jest najlepiej udowodnione i która jest obecnie zalecana jako terapia z wyboru. Może być ona zainicjowana przez odpowiednio wykwalifikowanych lekarzy rodzinnych; dalszą opiekę zapewniają zwykle specjaliści (psychoterapeuci).

Leczenie farmakologiczne

W przypadku zaburzeń lękowych przed chorobą nie wykazano pozytywnego wpływu leczenia farmakologicznego, chyba że dana osoba cierpiała również nadepresję lub zaburzenie urojeniowe.

Co możesz zrobić sam?

• Należy również poinformować lekarza o wszelkich dolegliwościach, które nie mają związku z zasadniczym powodem wizyty.
• Należy uprawiać sport i być aktywnym w życiu codziennym, rozwijać swoje hobby i kontakty towarzyskie — nie unikając wysiłku, ani nie przeciążając się.
• Należy unikać nadmiernego skupienia na swoim ciele, tak samo, jak zaniedbania wyglądu. Optymalne jest przeplatanie faz aktywności ze świadomym relaksem i regeneracją. Najlepszym sposobem na to jest nauczenie się metody relaksacyjnej, którą można stosować samodzielnie w domu.
• Prowadź zdrowy tryb życia, dbaj ozdrowe odżywianie się oraz regularny ruch.
• Spotykaj się z ludźmi, z którymi możesz porozmawiać, np. uczestnicząc w grupie wsparcia.
• Zdobywaj informacje o swojej chorobie z wiarygodnych źródeł, ale unikaj zajmowania się wyłącznie nią i uzyskiwania informacji z wątpliwych źródeł w Internecie.
• Przyjmij pomoc!

Rokowanie

• Rokowanie w przypadku zaburzeń hipochondrycznych zależy od tego, jak poważnie chory był pacjent przed pojawieniem się tego zaburzenia.
• Przebieg jest różny; samoistne wyleczenie jest rzadkie, jeśli dolegliwości trwają ponad 12 miesięcy.
• Wyleczenie uzyskuje się u 30-50% pacjentów, z wysokim wskaźnikiem sukcesu w przypadku zastosowania terapii poznawczo-behawioralnej.
• Bez odpowiedniego leczenia choroba może trwać przez całe życie, chorzy poddają się licznym badaniom i próbom leczenia, często bez powodzenia.

Dodatkowe informacje

• depresja
• zaburzenie lękowe
• zaburzenie urojeniowe
• zaburzenie lękowe przed chorobą (zaburzenie hipochondryczne) — Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem