Nawracający ból brzucha definiuje się jako ból, który wystąpił trzy lub więcej razy w ciągu trzech miesięcy i ogranicza dziecko w jego normalnych czynnościach. Dolegliwości mogą mieć różne przyczyny psychiczne lub organiczne, jednak dominuje tło psychologiczne.

Rozpoznanie wymaga uprzedniego wykluczenia choroby organicznej jako przyczyny. W przypadkach, w których przyczyny organiczne zostały wykluczone, stosuje się również termin „czynnościowy ból brzucha”.

Co to jest nawracający ból brzucha?

Nawracający ból brzucha to zaburzenia związane z funkcjonowaniem przewodu pokarmowego. W większości przypadków, w określonych okolicznościach, dziecko może szczególnie nadmiernie reagować na powszechne dolegliwości żołądkowo-jelitowe, które zwykle nie są powodowane przez poważne stany chorobowe. Można to określić róznież jako „ból brzucha wywołany stresem”.

Bóle brzucha należą do najczęstszych objawów u dzieci. Ból jest często przemijający i tylko sporadycznie wymaga interwencji lekarza. Szacuje się, że 10% dzieci w wieku powyżej 5 lat i 10–25% dzieci w wieku szkolnym ma nawracające bóle brzucha. Dolegliwości występują nieco częściej u dziewcząt.

Przyczyna

U 5–10% dzieci z nawracającymi bólami brzucha przyczyną jest choroba organiczna. Ważne jest, aby wykluczyć choroby takie jak m.in. zakażenia układu moczowego, przewlekłe choroby zapalne jelit lub nietolerancje pokarmowe. U niewielkiej liczby dzieci może rozwinąć się choroba wrzodowa żołądka.

W większości przypadków istnieje zależność między dolegliwościami żołądkowymi, czynnikami psychospołecznymi i stresem. Rozczarowania, podekscytowanie, radość, kłopoty w domu, początek szkoły i klasówki to przykłady czynników ryzyka.

Diagnostyka

Rozpoznanie jest często proste. Dziecko doświadcza nawracających bólów brzucha o różnym nasileniu i czasie trwania. Podczas ataku ból może być odczuwany jako uporczywy, nagły, narastający lub słabnący, ostry lub rozlany. Możliwe są objawy towarzyszące, takie jak nudności, wymioty, biegunka, zaparcia, ból głowy, bladość i zmęczenie. Ataki bólu mogą się pojawiać zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, mogą też trwać od kilku minut do dwóch — trzech godzin. W jednej trzeciej przypadków ból może się utrzymywać przez ponad trzy godziny. Niektóre dzieci skarżą się na bóle niemal codziennie, podczas gdy u innych między atakami mijają tygodnie. Ból jest często trudny do umiejscowienia. Jednak wiele dzieci skarży się na ból w okolicy pępka, zarówno podczas aktywności, jak i podczas odpoczynku. Często istnieje wyraźna przyczyna w postaci stresu.

Wyniki badań lekarskich są prawidłowe. Wyniki ewentualnych badań krwi i moczu, a także próbek kału są prawidłowe. Wskazania do dalszych badań istnieją tylko w bardzo rzadkich przypadkach.

Leczenie

Jeśli lekarz stwierdzi chorobę organiczną, należy ją oczywiście leczyć. Jeśli lekarz wykluczy choroby organiczne i rozpozna dolegliwości czynnościowe, należy wdrożyć następujące zasady:

Traktuj dziecko poważnie. Dla rodziców często jest oczywiste, że mają do czynienia z niegroźnym zjawiskiem, które nie wymaga leczenia. W innych przypadkach ważne jest, zarówno dla dziecka, jak i dla rodziców, żeby skonsultować się z lekarzem. Szczegółowa rozmowa z lekarzem na temat objawów żołądkowo-jelitowych, badanie lekarskie uwzględniające palpacyjne badanie brzucha i ewentualnie kilka prostych testów może wykluczyć chorobę organiczną. W większości przypadków jest to wystarczający sposób leczenia. Nawracających bólów brzucha nie leczy się farmakologicznie.

W miarę możliwości wskazane jest ustalenie czynników wyzwalających (stres, konflikty rówieśnicze,itp.) i odpowiednie wsparcie emocjonalne.

Dziecko powinno prowadzić w miarę możliwości normalny tryb życia i uczestniczyć we wszystkich aktywnościach typowych dla dzieci. Nie powoduje to zwiększenia częstości napadów bólu. Jeśli dolegliwości są bardzo uciążliwe dla dziecka, można zalecić krótkotrwały opoczynek.

Rokowanie

U większości dzieci bóle brzucha ustepują wraz z wiekiem. Jednak u niektórych mogą utrzymywać się jeszcze w dorosłym wieku, co jest rozpoznawane jako zespół jelita drażliwego.

Dodatkowe informacje

• Zespół jelita drażliwego.
• Nawracający ból brzucha u dzieci — informacje dla personelu medycznego.

Opracowanie

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)