Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Brak śledziony: może być wrodzony, w wyniku chirurgicznego usunięcia (splenektomia) lub czynnościowy - w przypadku dysfunkcji tego narządu.¹
• wrodzony brak śledziony lub asplenia czynnościowa spowodowana współistniejącymi chorobami lub innymi czynnikami
• hiposplenizm oznacza ograniczenie funkcji śledziony
• Śledziona jest jednym z głównych pozaszpikowych narządów limfatycznych.
• Śledziona odgrywa kluczową rolę w układzie odpornościowym. Dzięki fagocytozie, narząd ten pełni szczególnie ważne funkcje w obronie przed inwazyjnymi zakażeniami bakteriami otoczkowymi.
• Splenektomia oraz hiposplenizm są stanami, które predysponują do wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych oraz zwiększają ryzyko ciężkich zakażeń, w wyniku zaburzonej odpowiedzi immunologicznej.

Anatomia kliniczna/fizjologia

• Wielkość śledziony zależy od wielu czynników, w tym od wymiarów ciała oraz płci.²
  • Reguła „4711“ (długość śledziony 11 cm, szerokość 7 cm i grubość 4 cm) dotyczy tylko części populacji.
  • Śledziona ma średnio 10 cm długości i waży około 150 g.³
• Dysfunkcji śledziony towarzyszy utrata wyspecjalizowanych makrofagów i komórek B strefy brzeżnej śledziony.
• Następstwa immunologiczne i hematologiczne:
  • zmniejszona eliminacja słabo opsonizowanych antygenów bakteryjnych
  • upośledzona humoralna odpowiedź immunologiczna na antygeny z powodu zmniejszonej produkcji przeciwciał IgM
  • upośledzona T-niezależna odpowiedź immunologiczna wobec antygenów polisacharydowych
  • słaba odpowiedź przeciwciał na antygeny polisacharydowe (zwłaszcza patogeny otoczkowe)
  • ilościowe i jakościowe ograniczenia w klasycznej i alternatywnej kaskadzie aktywacji dopełniacza, a tym samym osłabiona opsonizacja
  • zmniejszone filtrowanie konkretnych antygenów i zmienionych/starszych składników krwi
• Oprócz zwiększonej zapadalności na zagrażające życiu zakażenia bakteryjne i pasożytnicze, innym potencjalnie występującym powikłaniem po splenektomii jest ryzyko zakrzepicy żylnej (m.in. żyły głównej dolnej i górnej oraz dużych żył położonych powyżej).
  • Po splenektomii istnieje zwiększone ryzyko zakrzepicy żylnej i tętniczej.
  • Powikłania naczyniowe mogą być związane ze zmniejszonym przepływem krwi lub niedrożnością naczyń i mogą objawiać się jako zakrzepica in situ, choroba zakrzepowo-zatorowa, skurcz naczyń lub miażdżyca tętnic.
• Rola śledziony w obronie przed zakażeniami
  • Według retrospektywnych badań kohortowych, ryzyko zgonu z powodu posocznicy jest 5,7 razy większe u pacjentów po splenektomii w porównaniu do tych, którzy mają śledzionę.
  • Ważną rolę odgrywa wskazanie do splenektomii: ryzyko zakażeń jest niższe u pacjentów po urazach (3,4-krotny wzrost) niż u pacjentów z nowotworami hematologicznymi (18-krotny wzrost).
  • W przypadku braku śledziony lub upośledzonej funkcji śledziony nie obserwowano zwiększonego ryzyka zakażenia SARS-CoV-2 ani cięższego przebiegu COVID-19.

Częstość występowania

• Splenektomia
• W 2005 r. w USA wykonano 22 000 splenektomii⁴, z których większość była wynikiem urazu.
• Według innego badania, 42% było spowodowanych urazem, 15% — złośliwymi chorobami hematologicznymi i 15% cytopeniami.⁵
• Hemoglobinopatie
• U prawie wszystkich pacjentów z niedokrwistością sierpowatokrwinkową rozwija się asplenia czynnościowa.
• Wiele hemoglobinopatii wiąże się z ryzykiem rozwoju splenomegalii i może wymagać splenektomii lub stopniowo prowadzić do asplenii czynnościowej.
• Inne choroby, w przebiegu których funkcja śledziony może być zaburzona:
• celiakia 33–76%
• choroba Whipple'a 47%
• alkoholowa choroba wątroby 37–100%⁶

Etiologia i patogeneza

• Asplenia może być nabyta lub wrodzona.
• Asplenia nabyta:
  • Najczęstszymi wskazaniami do splenektomii są urazy śledziony, guzy lite jamy brzusznej zajmujące śledzionę lub zaopatrujące ją naczynia oraz jatrogenne uszkodzenie narządu podczas zabiegów chirurgicznych.
  • inne wskazania: zaburzenia hematologiczne, takie jak dziedziczna sferocytoza, niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, talasemia major lub intermedia, idiopatyczna plamica małopłytkowa (ITP), zaburzenia mieloproliferacyjne, niektóre autoimmunologiczne niedokrwistości hemolityczne, zaburzenia limfoproliferacyjne, w rzadkich przypadkach — zakrzepowa plamica małopłytkowa (TTP)⁷
  • W przypadku chłoniaków (chłoniaka Hodgkina lub nie-Hodgkina albo białaczki włochatokomórkowej) z wyraźnym powiększeniem śledziony i hipersplenizmem, splenektomia obecnie nie jest wykonywana ze względu na dostępność alternatywnych, lepszych terapii onkologicznych.
  • Zaburzenia autoimmunologiczne prowadziące do hiposplenizmu:
    • toczeń rumieniowaty układowy
    • reumatoidalne zapalenie stawów
    • kłębuszkowe zapalenie nerek
    • sarkoidoza
    • amyloidoza i przewlekła choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi
  • Wiele chorób przewodu pokarmowego i wątroby może prowadzić do asplenii czynnościowej, np. celiakia, przewlekłe zapalenie jelit, choroba Whipple'a, limfangiektazja jelitowa, przewlekłe aktywne zapalenie wątroby, pierwotne żółciowe zapalenie dróg żółciowych i alkoholowa choroba wątroby.
  • przyczyny jatrogenne: stosowanie metylodopy, glikokortykosteroidów w dużych dawkach, całkowite żywienie pozajelitowe, napromienianie śledziony
• Asplenia wrodzona
• izolowana wada śledziony lub jako część zespołu klinicznego (rzadko)
• Zakażenia u chorych z asplenią i hiposplenizmem
• Streptococcus pneumoniae jest zdecydowanie najczęstszym patogenem wywołującym posocznicę u chorych po splenektomii (post-splenectomy sepsis — PSS).
• Neisseria meningitidis i Haemophilus influenzae przez długi czas były ważnymi patogenami powodującymi PSS. Wraz ze wzrostem dostępności skoniugowanej szczepionki przeciwko H. influenzae typu B znaczenie tej bakterii w kontekście asplenii znacznie spadło.
• Według aktualnych danych coraz większą rolę odgrywają inne bakterie Gram-ujemne.
• Zwiększone ryzyko poważnych zakażeń istnieje również po ugryzieniach przez psy lub koty.
• Istnieje dożywotnie ryzyko wystąpienia posocznicy po splenektomii (PSS). 
  • Ryzyko to zależy od choroby podstawowej: najwyższe ryzyko posocznicy w talasemii major, w zaburzeniach związanych z sierpowatokrwinkowością i w chłoniaku Hodgkina, niższe w sferocytozie, idiopatycznej plamicy małopłytkowej i splenektomii związanej z urazem.

Czynniki predysponujące

• Uraz
• Hemoglobinopatie
• Przewlekłe nowotwory mieloproliferacyjne
• Ostre białaczki i chłoniaki
• Stan po przeszczepie komórek macierzystych krwi
• Wrodzony hiposplenizm lub asplenia
• Przyczyny jatrogenne
  • stosowanie metylodopy, podawanie dużych dawek glikokortykosteroidów, całkowite żywienie pozajelitowe, napromienianie śledziony
• Choroby przewodu pokarmowego
  • celiakia, nieswoiste zapalenie jelit, choroba Whipple'a, limfangiektazja jelitowa, idiopatyczne przewlekłe wrzodziejące zapalenie jelit
• Zaburzenia wątroby
  • przewlekłe aktywne zapalenie wątroby, pierwotne żółciowe zapalenie dróg żółciowych, marskość wątroby, alkoholowa choroba wątroby
• Zaburzenia autoimmunologiczne
  • TRU (SLE), reumatoidalne zapalenie stawów, kłębuszkowe zapalenie nerek, zespół Sjögrena, zapalenie tarczycy, sarkoidoza
• Niedrożność tętnicy śledzionowej, zakrzepica żyły śledzionowej
• Zakażenia: HIV/AIDS, malaria
• Amyloidoza

ICD-10

• D73 Choroby śledziony
  • D73.0 Hiposplenizm
  • D73.9 Choroba śledziony, nieokreślona

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Splenektomia w wywiadzie
• Wtórna asplenia czynnościowa może rozwinąć się jako powikłanie wielu chorób hematologicznych.

Diagnostyka różnicowa

• Hiposplenizm
• Może wystąpić podczas rozwoju asplenii czynnościowej.
• Może być odwracalny, jeśli choroba podstawowa jest leczona.
• Przykład — celiakia: dzięki odpowiedniemu leczeniu choroby podstawowej, śledziona może odzyskać swoją normalną funkcję.

Wywiad lekarski

• Pacjenci z asplenią mogą być bezobjawowi.
• U niektórych osób występuje zmęczenie, znużenie, gorączka i/lub encefalopatia.
• Objawy choroby podstawowej

Badanie przedmiotowe

Potwierdzenie asplenii/ hiposplenizmu

• Podczas gdy brak śledziony można łatwo uwidocznić za pomocą badań obrazowych, ocena funkcji śledziony w hiposplenizmie czynnościowym/asplenii czynnościowej jest trudniejsza.
• Ciałka Howella-Jolly'ego w rozmazie krwi obwodowej (trwałe mikrojądra w erytrocytach) wskazują na upośledzoną funkcję filtracyjną śledziony.
  • Swoistość i czułość tych wskaźników jest dyskusyjna.
• Lepszą czułość oferuje wykrywanie przy użyciu mikroskopu fazowo-interferencyjnego tzw. „pitted red blood cells" lub „pitted erythrocytes" (konglomeratów białkowych, które nie są usuwane przez błonę erytrocytów z powodu braku funkcji śledziony, tworząc tzw. morwowate erytrocyty).
  
  • Powtarzalny i ilościowy test, który koreluje z wielkością śledziony.
  • Badanie wymaga pewnego doświadczenia i jest prowadzone jedynie w ośrodkach naukowych.
  • badanie niedostępne w warunkach POZ

W razie zakażenia

• Parametry życiowe: saturacja, ciśnienie tętnicze, tętno
• Objaw sztywności karku (podejrzenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych).
  • U pacjentów z asplenią pneumokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może prowadzić do zgonu nawet 4 razy częściej niż bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez inne patogeny.

Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego

• OB, CRP, morfologia krwi bez rozmazu, pełna morfologia krwi
• Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej

Diagnostyka specjalistyczna

Potwierdzenie asplenii/ hiposplenizmu

• Rozmaz krwi: obecność ciałek Howella-Jolly'ego sugeruje asplenię czynnościową.
• Obrazowanie w mikroskopie fazowo-interferencyjnym: „pitted red blood cells".
• Badania obrazowe
• TK, RM jamy brzusznej⁸

W przypadku zakażenia/posocznicy po splenektomii (PSS)

• W przypadku podejrzenia PSS należy dążyć do szybkiej i dokładnej diagnostyki mikrobiologicznej.
Pobranie: krwi, materiału z dróg oddechowych (plwocina, popłuczyny pęcherzykowo-oskrzelowe), płynu mózgowo-rdzeniowego,

płynu z jamy otrzewnowej

, płynu z jamy opłucnowej do mikroskopii i posiewów.
• Posiewy mogą być uzupełnione o diagnostykę PCR (pneumokoki, meningokoki).
• Wywiad podróżny: gruba kropla i cienki rozmaz krwi w celu wykluczenia/stwierdzenia malarii, również w przypadku ukąszenia przez kleszcza w wywiadzie (wykrycie babeszjozy wewnątrzkrwinkowo, w przypadku anaplazmozy — morule w granulocytach obojętnochłonnych)
• Ze względu na wysokie obciążenie patogenami w PSS można również wykonać barwienie metodą Grama kożuszka (bogatej w leukocyty frakcji międzyfazowej po odwirowaniu próbki krwi) z późniejszą mikroskopią.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Przy podejrzeniu asplenii czynnościowej
• Przy powikłaniach spowodowanych asplenią

Wskazanie do hospitalizacji

• W przypadku podejrzenia PSS wskazana pilna hospitalizacja

Leczenie

Cele leczenia

• Zapobieganie powikłaniom poprzez odpowiednie środki profilatyczne oraz adekwatne i wczesne leczenie zakażeń.

Ogólne informacje o leczeniu

• Ryzyko zakażenia
• Pacjenci z asplenią mają znacznie wyższe ryzyko wystąpienia ciężkich zakażeń bakteryjnych, szczególnie w przypadku patogenów otoczkowych.
• Bakterie, które najczęściej powodują zakażenia u pacjentów z asplenią, to pneumokoki (prawie 90%).⁹
• Zapobieganie zakażeniom
• Leczenie asplenii polega na zapobieganiu, wczesnym wykrywaniu oraz leczeniu zakażeń.
• Pacjenci powinni zostać zaszczepieni przeciwko bakteriom otoczkowym (meningokoki, pneumokoki, Haemophilus influenzae grupy B).
• Grupy ryzyka
• Ciężkie zakażenia po splenektomii występują głównie u dzieci poniżej 16. roku życia ze względu na niecałkowicie rozwinięty układ immunologiczny.
• W przypadku wystąpienia objawów zakażenia, należy niezwłocznie włączyć antybiotykoterapię o szerokim spektrum działania do czasu uzyskania wyników posiewów.

Zalecenia dla pacjentów

• Możliwość profilaktyki antybiotykowej, którą pacjenci mogą przyjmować w przypadku wystąpienia gorączki o nieznanej przyczynie i objawów ogólnych (leczenie ratunkowe w ramach strategii „stand by”).

Zapobieganie zakażeniom

Szczepienia

• Coroczne szczepienie przeciwko grypie
• W przypadku asplenii zasadniczo należy wykonywać wszystkie zalecane szczepienia (w tym szczepienia żywe).

Przed splenektomią

• Szczepienia, jeśli to możliwe, należy rozpocząć co najmniej 2 tygodnie przed planowaną splenektomią; jeśli nie jest to możliwe, szczepienia można wykonać do 3 dni przed datą operacji.
• Jeśli planowana jest splenektomia z powodu choroby hematologicznej, szczepienie należy w miarę możliwości wykonać wcześniej.

Po splenektomii lub w przypadku asplenii czynnościowej

• Szczepienia przeciwko pneumokokom, Haemophilus influenzae typu B i meningokokom (bakterie otoczkowe)
• Coroczne szczepienie przeciw grypie (zwiększone ryzyko wtórnych zakażeń bakteryjnych, zwłaszcza wywołanych przez pneumokoki)
• Szczepienia są możliwe zaraz po ustabilizowaniu stanu ogólnego pacjenta.
• Pneumokoki
  • dzieci w wieku od 2 lat, młodzież lub dorośli, którzy nie zostali jeszcze zaszczepieni przeciwko pneumokokom
    • szczepienie w schemacie sekwencyjnyme 13-walentną szczepionką skoniugowaną (PCV13), a następnie po co najmniej 8 tygodniach PPSV23.
    • u dzieci i młodzieży <18 r.ż: dawka przypominająca co 5 latach preparatem PPSV23.
    • osoby ≥18 rż: możliwość podania zamiast PCV13+PPSV23, jednej dawki szczepionki skoniugowanej PCV20
• Haemophilus influenzae typu B
  • jednorazowe szczepienie
  • Brak danych dotyczących konieczności powtarzania szczepień w tej grupie pacjentów
• Meningokoki
  • W przypadku asplenii zalecana jest szczepionka poliwalentna przeciwko serotypom Neisseria meningitidis A, C, W oraz Y i meningokokowa typu B.
  • Jeśli szczepienie monowalentną skoniugowaną szczepionką meningokokową typu C zostało już wykonane, zaleca się dalsze szczepienie 4-walentną szczepionką skoniugowaną.
  • Zaleca się stosowanie dawek przypominających szczepionki poliwalentnej przeciwko serotypom Neisseria meningitidis A, C, W oraz Y co 5 lat.¹⁰

Profilaktyka antybiotykowa 

• Zalecana u dzieci z asplenią w przebiegu niedokrwistości sierpowatokrwinkowej i po urazach:
  
  • 3 miesiące do 2 lat: penicylina fenoksymetylowa 125 000 j.m. 2 razy na dobę lub amoksycylina doustnie 10 mg/kg masy ciała w dwóch dawkach
  • 3–10 lat: 250 000 j.m. 2 razy na dobę
  • 5 lat do okresu dojrzewania: 500 000 j.m. 2 razy na dobę
  • w przypadku uczulenia na penicylinę: erytromycyna 10 mg/kg m.c. 1 raz na dobę
• Nie jest zalecana u osób dorosłych.
  • Należy rozważyć u osób dorosłych, które już chorowały na PSS, ponieważ istnieje ponad 10-krotnie zwiększone ryzyko nawrotu PSS, a także u pacjentów ze współistniejącą chorobą hematologiczną lub niedoborem odporności, u których nie można założyć, że są odpowiednio chronieni szczepionką przeciwko pneumokokom lub którzy nie mogą być zaszczepieni.
• W profilaktyce antybiotykowej u dorosłych wskazana jest penicylina fenoksymetylowa (dorośli 1 mln j.m. 2 razy na dobę) lub amoksycylina 10 mg/kg m.c. 2 razy na dobę.
  • • w przypadku uczulenia na penicylinę: roksytromycyna 150 mg 1 raz na dobę lub erytromycyna 5 mg/kg m.c. 1 raz dobę
  • Profilaktykę antybiotykową można stosować w okresie największego ryzyka wystąpienia PSS lub nawrotu PSS, tj. przez 1-2 lata po splenektomii lub po PSS.

Antybiotykoterapia ratunkowa zgodnie z zasadą „stand by”

• Pacjenci powinni mieć do dyspozycji antybiotyki na wypadek wystąpienia objawów zakażenia, ze względu na ryzyko związane z opóźnieniem włączenia antybiotykoterapii.¹¹
• Ponadto chorzy powinni zostać przeszkoleni w zakresie stosowania antybiotykowej terapii ratunkowej i posiadać przy sobie kartę leczenia nagłego.
• W przypadku gorączki, dreszczy, złego samopoczucia pacjenci powinni zastosować leki w ramach strategii „stand by”, ale nadal konieczna jest natychmiastowa konsultacja medyczna i monitorowanie stanu chorego.
  • dorośli: amoksycylina/kwas klawulanowy
  • dzieci: amoksycylina/kwas klawulanowy, w przypadku alergii na penicylinę: azytromycyna lub klarytromycyna
  • w przypadku ugryzienia przez zwierzę — amoksycylina/kwas klawulanowy przez 7 dni

Profilaktyka przeciwzakrzepowa

• Po splenektomii ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (ŻChZZ) wzrasta 3-krotnie. 
• Należy wcześnie rozpocząć profilaktyczne leczenie przeciwkrzepliwe przy zwiększonym ryzyku zakrzepicy.
  • Powikłania zakrzepowo-zatorowe najczęściej występują po splenektomii przy talasemii intermedia.
  • Znacznie zwiększone ryzyko ŻChZZ po splenektomii występuje również w przypadku talasemii beta hemoglobiny E, zaburzeń związanych z sierpowatokrwinkowością, dziedzicznej stomatocytozy, niedokrwistości autoimmunologicznej hemolitycznej (AIHA) i niedoboru kinazy pirogronianowej.
• Dane dotyczące pooperacyjnego leczenia lekami przeciwpłytkowymi i antagonistami witaminy K są niejednoznaczne i nie pozwalają na sformułowanie jednoznacznych zaleceń.
• Ponieważ rokowanie w zakrzepicy żyły wrotnej poprawia natychmiastowe leczenie heparyną, następnie doustne leczenie przeciwkrzepliwe, a choroba zakrzepowo-zatorowa nie zawsze jest objawowa, w pierwszym roku po splenektomii należy rozważyć monitorowanie pacjentów z grupy ryzyka za pomocą ultrasonografii dopplerowskiej i oznaczania D-dimerów.

Leczenie farmakologiczne

Przy zakażeniach/PSS

• Wdrożenie antybiotykoterapii w ciągu 1 godziny
• W czasie hospitalizacji zaleca się dożylne podanie antybiotyków o szerokim spektrum działania, zgodnie z podejrzewanym czynnikiem etiologicznym. Do antybiotyków tych należą: wankomycyna z cefotaksymem, ceftriaksonem lub lewofloksacyną (przy nadwrażliwości na cefalosporyny), niekiedy klindamycynę lub imipenem z cylastatyną albo piperacylinę z tazobaktamem.
• W przypadku wskazań leczenie w oddziale intensywnej terapii¹²

Inne opcje leczenia

• W chirurgii urazowej coraz częściej podejmuje się próby leczenia zachowawczego z oszczędzeniem śledziony wtedy, gdy istnieje taka możliwość, np. poprzez embolizację angiograficzną.¹³
• Odstąpienie od splenektomii korzystnie wpływa na funkcjonowania układu odpornościowego oraz zapobieganie powikłaniom infekcyjnym i zakrzepowo-zatorowym.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

• Infekcje zagrażające życiu
• Wstrząs septyczny może prowadzić do rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (disseminated intravascular coagulation — DIC).
• Do 70% zgonów w asplenii wynika z nieodpowiedniego leczenia infekcji.⁶
• Czynnikami ryzyka ciężkich zakażeń są:
  • utrata śledziony we wczesnym dzieciństwie, tj. u dzieci z wciąż niedojrzałym układem odpornościowym
  • wiek powyżej 60 lat
  • usunięcie śledziony z powodu chorób przebiegających ze zwiększoną podatnością na zakażenia (np. chłoniak Hodgkina lub po intensywnej chemioterapii)
  • stan po PSS lub przejściu innego ciężkiego zakażenia po splenektomii
• Chociaż ryzyko wystąpienia PSS po splenektomii jest podwyższone dożywotnio, w pierwszych 2–3 latach występuje 2/3 wszystkich przypadków PSS.
• Zakażenia pasożytnicze, takie jak malaria i babeszjoza¹⁴
  • szczególnie u pacjentów z asplenią
• Powikłania naczyniowe i zakrzepowe
• zwłaszcza w chorobach hematologicznych, takich jak talasemia intermedia, beta-talasemia, zaburzenia związane z sierpowatokrwinkowością
• ryzyko zakrzepicy żylnej w obszarze żyły głównej dolnej i górnej oraz dużych żył położonych powyżej
• nadciśnienie płucne jako konsekwencja żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej

Rokowanie

• Rokowanie jest niekorzystne, jeśli nie stosuje się odpowiedniej ochrony za pomocą szczepień.
• W przypadku pacjentów z asplenią oraz pacjentów z nabytym niedoborem odporności i asplenią, zaleca się profilaktykę antybiotykową i szczepienia.⁶
• Pacjenci nieszczepieni są narażeni na wysokie ryzyko ciężkich zakażeń bakteryjnych, w tym posocznicy, wstrząsu septycznego i śmierci.
• Śmiertelność wskutek PSS wynosi około 50%.
  • Dzięki wczesnemu rozpoznaniu i natychmiastowemu zastosowaniu antybiotyków można ją znacznie ograniczyć.

Dalsze postępowanie

• Zaleca się, aby pacjenci otrzymali niezbędne szczepienia przypominające.
• W pierwszym roku po splenektomii należy rozważyć monitorowanie pacjentów z grupy wysokiego ryzyka z zastosowaniem diagnostyki metodą ultrasonografii dopplerowskiej i oznaczania D-dimerów.

Informacje dla pacjentów

O czym należy poinformować pacjentów?

• Pacjenci powinni znać ryzyko powikłań, zwłaszcza ryzyko ciężkich zakażeń.
• Należy podkreślić konieczność szczepień oraz profilaktycznego stosowania antybiotyków.
• Należy zapewnić edukację pacjentów w zakresie prawidłowego profilaktycznego stosowania antybiotyków i wydać im kartę z informacjami do użytku w nagłych wypadkach.
• W przypadku podróży do regionów, w których występują endemiczne zakażenia pasożytnicze, np. malaria i babeszjoza, należy przekazać informacje o zwiększonym ryzyku takich zakażeń. Wskazana może być profilaktyka malarii i profilaktyczne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych.

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Usunięta śledziona (asplenia)