Definicja

Alergia to nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na substancje, które dla większości ludzi są nieszkodliwe. Te substancje, nazywane alergenami, mogą znajdować się w powietrzu, wodzie lub jedzeniu i powodować reakcje immunologiczne u osób uczulonych. W odpowiedzi na kontakt z alergenem, układ odpornościowy wytwarza przeciwciała (IgE), które wyzwalają uwolnienie mediatorów zapalnych, takich jak histamina, co prowadzi do objawów alergicznych.

Alergeny mogą pochodzić z różnych źródeł. Należą do nich:

• Pyłki roślin (wywołujące katar sienny),
• Produkty spożywcze (np. orzechy, mleko, jaja, ryby),
• Roztocza kurzu domowego,
• Leki (np. antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne),
• Ukąszenia owadów, zwłaszcza pszczół i os,
• Zwierzęta domowe (np. sierść kotów czy psów),
• Pleśnie.
  
  

Alergie mogą występować w różnych postaciach i dotyczyć różnych części ciała – skóry, układu oddechowego, pokarmowego czy krążenia

Epidemiologia

Alergie są powszechnym problemem zdrowotnym. Szacuje się, że około 30-40% populacji w krajach rozwiniętych cierpi na różne formy alergii. Najczęstsze schorzenia alergiczne to:

• Katar sienny (alergiczny nieżyt nosa),
• Astma oskrzelowa,
• Alergie pokarmowe.

Alergie najczęściej pojawiają się w dzieciństwie i okresie dojrzewania, ale niektóre mogą występować po raz pierwszy w dorosłym życiu. W krajach rozwiniętych zauważa się wzrost liczby alergii, a przyczyny tego zjawiska nie zostały do końca wyjaśnione. Wskazuje się na rolę zmienionych warunków życia, diety, zanieczyszczenia środowiska i zmniejszoną ekspozycję na mikroorganizmy w dzieciństwie (tzw. "higieniczna hipoteza").

Przyczyny

Przyczyny alergii nie są do końca jasne, ale wiadomo, że predyspozycje genetyczne odgrywają kluczową rolę. Jeśli jedno z rodziców ma alergię, istnieje większe prawdopodobieństwo, że dziecko także będzie uczulone. Jednak alergie mogą wystąpić również w rodzinach, w których nie było przypadków chorób alergicznych.

Ponadto, inne czynniki mogą zwiększać ryzyko wystąpienia alergii:

• Dym tytoniowy,
• Zaburzona bariera hydrolipidowa skóry,
• Stres,
• Kontakt ze szkodliwymi substancjami w miejscu pracy (np. substancje chemiczne).

Atopia to termin określający dziedziczną skłonność do rozwoju alergii, szczególnie w reakcji na alergeny, które powodują reakcje typu natychmiastowego (np. astma, atopowe zapalenie skóry).

Objawy

Objawy alergiczne mogą mieć różny charakter, zależnie od rodzaju alergenu i miejsca kontaktu z nim:

• Reakcje skórne:

  • Pokrzywka (wysypka w postaci czerwonych, swędzących bąbli),
  • Świąd, zaczerwienienie, obrzęk skóry.

• Reakcje oddechowe:

  • Kichanie, kaszel, chrypka,
  • Zaczerwienienie i łzawienie oczu (alergiczne zapalenie spojówek),
  • Zatkany nos (katar sienny),
  • Duszności, świszczący oddech, kaszel (astma).

• Objawy pokarmowe:

  • Bóle brzucha, nudności, wymioty,
  • Biegunka,
  • Kolki.

• Alergie ogólnoustrojowe (anafilaksja):

  • Uogólniony obrzęk (np. powiek, warg),
  • Zawroty głowy, uczucie gorąca,
  • Niskie ciśnienie krwi, utrata przytomności,
  • Wstrząs anafilaktyczny, który może prowadzić do niewydolności krążenia.

Diagnostyka

Diagnostyka alergii zaczyna się od dokładnej analizy objawów i ich zależności od czynników zewnętrznych (np. sezonowe występowanie objawów alergii na pyłki). Aby określić konkretny alergen, stosuje się różne testy:

Testy skórne (np. test punktowy), które polegają na nałożeniu alergenu na skórę i ocenieniu reakcji (zaczerwienienie, swędzenie),

Testy krwi na obecność przeciwciał IgE (testy RAST),

Testy prowokacyjne, w których pacjent jest wystawiony na kontakt z podejrzanym alergenem w kontrolowanych warunkach.

Leczenie

Leczenie alergii polega głównie na unikaniu kontaktu z alergenem. W zależności od typu alergii, zalecenia mogą obejmować:

• Zmiany w diecie (w przypadku alergii pokarmowych),
• Ochrona skóry przed kontaktami z uczulającymi substancjami,
• Zmiana warunków pracy (w alergiach zawodowych).

Leki stosowane w leczeniu alergii to:

• Przeciwhistaminowe – zmniejszają objawy alergii, takie jak swędzenie, kichanie, katar,
• Glikokortykosteroidy – stosowane w postaci tabletek, maści, aerozoli do nosa w celu redukcji stanów zapalnych,
• Leki rozkurczające oskrzela – pomocne w astmie.

W leczeniu odczulania stosuje się regularne podawanie małych dawek alergenu, które stopniowo zwiększają się w celu „przyzwyczajenia” organizmu i zmniejszenia reakcji alergicznej. Jest to szczególnie skuteczne w przypadku alergii na pyłki, roztocza kurzu czy niektóre alergeny pokarmowe.

Anafilaksja (ciężka reakcja alergiczna) wymaga natychmiastowego leczenia, zazwyczaj z użyciem adrenaliny, która pomaga w stabilizacji ciśnienia krwi i zapobiega wstrząsowi anafilaktycznemu. Dodatkowo stosuje się tlen i inne środki wspomagające.

Dodatkowe informacje

Alergie

• Alergia, przyczyny
• Alergia na pyłki
• Alergia pokarmowa
• Alergia na lateks
• Alergia na ukąszenia owadów
• Alergia, alergia krzyżowa
• Alergia, badanie u dzieci
• Alergia, ciężka reakcja alergiczna
• Alergia, wstrząs anafilaktyczny
• Alergia, pierwsza pomoc
• Alergia, odczulanie
• Zapobieganie alergii, zalecenia dietetyczne
• Leki przeciwalergiczne w okresie ciąży i karmienia piersią
• Alergia jako choroba układowa – informacje dla personelu medycznego
• Alergia na ukąszenia owadów – informacje dla personelu medycznego
• Alergia i nietolerancja pokarmowa – informacje dla personelu medycznego

Specyficzne choroby alergiczne

• Astma oskrzelowa
• Astma u dzieci
• Swędząca wysypka
• Wyprysk kontaktowy
• Pokrzywka (urticaria)
• Katar sienny (alergiczny nieżyt nosa)
• Alergiczne zapalenie spojówek (conjunctivitis)
• Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych
• Wyprysk atopowy (neurodermit)
• Astma oskrzelowa – informacje dla personelu medycznego
• Alergiczny nieżyt nosa– informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Lek. Kalina van der Bend (recenzent)
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski