Dlaczego dochodzi do utraty masy ciała w chorobie nowotworowej?

Definicja

Trudności z przyjmowaniem pokarmów i płynów oraz niepożądana utrata masy ciała należą do najczęstszych i najtrudniejszych problemów pacjentów zmagających się z chorobą nowotworową.

W końcowym stadium choroby nowotworowej wielu pacjentów traci na wadze, jest pozbawionych energii, cierpi na brak apetytu i wykazuje wyraźne oznaki utraty tkanki mięśniowej i tłuszczowej. W języku specjalistycznym używa się określenia kacheksja (wyniszczenie). Wiele osób chorych wykazuje również objawy odwodnienia.

Połączenie kacheksji z odwodnieniem może być spowodowane samą chorobą nowotworową lub być konsekwencją powikłań choroby i terapii.

Objawy

Osoby chore tracą mimowolnie na wadze i czują się osłabione. Może to ograniczać ich codziennie czynności. Skóra i błony śluzowe mogą być suche.

Przyczyny

Utrata masy ciała często jest spowodowana samą chorobą nowotworową.

Rolę odgrywają również inne czynniki. Najczęstsze objawy obejmują: dolegliwości stomatologiczne, dolegliwości z żuciem i połykaniem, suchość ust, zakażenia grzybicze w jamie ustnej, ból, nudności, wymioty, niestrawność, ból brzucha, brak wchłaniania składników odżywczych z jelit, problemy z oddychaniem, zakażenia, unieruchomienie, działania niepożądane leków, zaburzenia zapachu i smaku, wyczerpanie, niepokój psychiczny, lęk, niepokój lub depresja.

Niedobór płynów (odwodnienie) jest spowodowany zbyt dużą utratą i/ lub zbyt małym spożyciem płynów.

Częstość występowania

Do 90% pacjentów paliatywnych ma problemy z przyjmowaniem pokarmów lub płynów. Kacheksja jest jednym z najczęstszych objawów u chorych na nowotwór.

Badania dodatkowe

• W zaawansowanym stadium nowotworu przy znacznej utracie masy ciała lekarze, pacjenci i ich bliscy muszą ocenić przydatność dalszych badań i testów.
• Badanie lekarskie ma na celu ustalić, czy istnieją możliwości terapeutyczne.
• Najważniejsza jest, aby porozmawiać z osobą chorą i jej bliskimi, zebrać wywiad chorobowy i przeprowadzić badanie fizykalne.
• Polega to na ukierunkowanym poszukiwaniu uleczalnych objawów jako przyczyn utraty masy ciała.
• Ogólna ocena skupia się na stanie zaawansowania choroby (przerzuty) i innych chorób pacjenta. Ponadto ocenia się wydajność, sytuację psychospołeczną, oczekiwaną długość życia i motywację do dalszej terapii.

Leczenie

• Terapia ma na celu złagodzenie, ograniczenie i zapobieganie dolegliwościom. Ma ona na celu utrzymanie lub poprawę jakości życia, a w razie potrzeby przedłużenie życia.
• Terapia nowotworu w zaawansowanym stadium zależy od rozpoznania, a także od przewidywanej długości życia.
• Bardzo ważny jest tutaj dobry dialog, aby wyjaśnić zalety i wady danej terapii oraz uwzględnić życzenia osób chorych.

Działania

• W zależności od sytuacji ogólnej należy rozważyć, czy kontynuować chemioterapię, radioterapię lub terapię hormonalną.
• W miarę możliwości powikłania powinny być leczone.
• Ważne jest również wsparcie psychospołeczne w postaci wspólnych posiłków i rozmów z rodziną.
• Możliwe jest próbne zastosowanie suplementów diety, po konsultacji z lekarzem prowadzącym.
• W niektórych przypadkach możliwa jest również farmakoterapia.
• Sztuczne odżywianie jest zwykle zalecane tylko przez krótki czas w przypadku powikłań lub innych ostrych chorób.

Odżywanie

• Dostarczanie energii i niezbędnych składników odżywczych powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb chorego.
• Zalecana jest konsultacja dietetyczna.
• Spożycie pokarmu może być również zwiększone poprzez przygotowywanie posiłków w formie płynnej.
• Odradza się stosowanie specjalnych „diet antyrakowych”. Mogą być one szkodliwe i prowadzić do niedożywienia.

Farmakoterapia

• Po dokładnym zbadaniu można rozpocząć farmakoterapię, która ma na celu pobudzenie apetytu i przeciwdziałanie utracie masy ciała.
• W przypadku krótkiej oczekiwanej długości życia, w celu pobudzenia apetytu można zastosować kortykosteroidy.
• Apetyt mogą również poprawić kannabinoidy.
• Terapia powikłań powinna być ukierunkowana na ich przyczynę, np. zakażenia grzybicze w jamie ustnej mogą prowadzić do zaburzeń połykania.

Płynoterapia

• We wczesnej fazie terapii paliatywnej płyny można podawać dożylnie.
• W końcowej fazie zazwyczaj nie stosuje się płynoterapii, ale można ją rozważyć, jeśli może ona zapobiec wystąpieniu objawów lub je złagodzić.
• Pragnieniu można zapobiegać m.in. przez prawidłową higienę jamy ustnej i regularne jej nawilżanie.

Terapie alternatywne

• W wielu przypadkach w sytuacji opieki paliatywnej nie należy zmuszać pacjentów do jedzenia lub picia. Dla osób chorych może być to nieprzyjemne, gdy są namawiane lub przymuszane do jedzenia.
• Często lepiej jest zwilżyć wargi i usta mokrą gąbką, zaoferować ulubione posiłki w małych ilościach,  w trakcie jedzenia poczytać na głos lub puścić muzykę.

Rokowanie

• Działanie leków pobudzających apetyt może wystąpić już w ciągu 2 dni, przyrost masy ciała zwykle dopiero po 2–5 tygodniach.
• Często dolegliwości można jedynie złagodzić.
• W przypadku silnej utraty masy ciała rokowanie jest często niekorzystne.

Dalsze postępowanie

• Na początku terapii jasno określa się cele i sporządza plan oceny skuteczności. Pacjenci i osoby bliskie powinni być odpowiednio poinformowani.
• Ewentualne reakcje niepożądane terapii powinny być stale oceniane i monitorowane.
• Jeśli cele nie zostaną osiągnięte dzięki terapii, należy ją zmienić lub przerwać.

Dodatkowe informacje

• Jedzenie w przypadku utraty apetytu.
• Opieka paliatywna.
• Kacheksja i odwodnienie w opiece paliatywnej — informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy (recenzent/redaktor)
• Marcin Major, lekarz (recenzent)