Czym jest świnka?

Definicja

Wirus świnki (paramyksowirus) powoduje zapalenie ślinianek. Zwykle zajęta jest ślinianka przyuszna, ale choroba może także dotyczyć innych gruczołów(np. trzustki i jąder). Choroba może spowodować trwałe uszkodzenia tych narządów.

Objawy

Około 2–3 tygodni po zakażeniu często występuje łagodna gorączka, ból głowy i złe samopoczucie przez kilka dni. Następnie pojawia się obrzęk i ból ślinianek przyusznych. Z reguły ból zaczyna się po jednej stronie, ale potem rozprzestrzenia się na obie strony. Obrzęk ślinianki przyusznej narasta przez kilka dni i jest typowy dla świnki. Może też wystąpić obrzęk i ból ślinianek podjęzykowych i podżuchwowych (u 10–15%). Ślinianki mogą być obrzęknięte nawet przez 8 dni.

U małych dzieci objawy często są łagodne.

U dorastających lub dorosłych mężczyzn zapalenie może rozprzestrzeniać się na jądra. Zapalenie jąder, które w 15–30% przypadków występuje obustronnie, powoduje ból i obrzęk moszny. W rzadkich przypadkach może prowadzić do niepłodności.

U dorosłych kobiet może dojść również do zapalenia gruczołów sutkowych i jajników.

Innym częstym powikłaniem jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które występuje nawet u 10% chorych. Choroba pojawia się zwykle 4–5 dni po obrzęku gruczołu. Główne objawy to gorączka, ból głowy, wrażliwość na światło, wymioty i sztywność karku.

Przyczyny

Świnka jest spowodowana zakażeniem wirusem świnki z grupy paramyksowirusów. Choroba przenosi się z człowieka na człowieka drogą kropelkową i kontakt ze śliną. Zakaźność jest największa 2 (do maks. 7) dni przed i 4 (maks. 9) dni od początku choroby.

Na powierzchniach wirusy świnki pozostają zakaźne tylko przez kilka godzin. Wirus świnki jest bardzo wrażliwy na działanie czynników zewnętrznych, takich jak ciepło, światło, promienie UV, substancje rozpuszczające tłuszcz i środki dezynfekujące.

Częstość występowania

Od czasu wprowadzenia szczepień ilość zachorowań systematycznie maleje. Zdarzają się tylko pojedyncze ogniska, około 8 na 1 mln osób rocznie. Choroba może wystąpić w każdym wieku.

Badania dodatkowe

• Badania laboratoryjne należy wykonywać zwłaszcza u osób zaszczepionych. Potwierdzeniem rozpoznania jest wykrycie wirusa w ślinie (wymaz z gardła) lub moczu oraz w badaniu krwi.

Leczenie

• Nie ma skutecznej terapii przeciwwirusowej przeciwko wirusowi świnki.
• Można schłodzić obrzękniętą śliniankę przyuszną, aby złagodzić dolegliwości. Może być konieczne zastosowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych.
• Należy odpowiednio leczyć wszelkie ewentualne powikłania (np. zapalenie opon mózgowych,zapalenie jąder).

Zapobieganie

Szczepienie

• Szczepionka przeciwko śwince jest żywą szczepionką z atenuowanymi wirusami świnki. Dla trwałej ochrony konieczne są 2 dawki.
• Z reguły stosuje się szczepionkę skojarzoną przeciwko odrze, śwince, różyczce i ewentualnie ospie wietrznej.
• Pierwsze szczepienie przeprowadza się w 13-15. miesięcu życia, a drugie szczepienie w wieku 6 lat (Kalendarz szczepień 2025).

Uczęszczanie do placówek publicznych

• Osoby chore na świnkę lub podejrzane o jej występowanie nie mogą pracować w obiektach publicznych ani ich odwiedzać.
• Chore dzieci nie mogą w tym czasie uczęszczać do szkoły/przedszkola. Z reguły oznacza to, że dziecko może wrócić do przedszkola najwcześniej po 5 dniach od wystąpienia pierwszych objawów. 
• Nieszczepione osoby, które miały kontakt z osobą chorą na świnkę, są również wykluczone z odwiedzania obiektów publicznych w czasie trwania okresu inkubacji (18 dni).

Kobiety w ciąży

• Świnka w czasie ciąży nie wiąże się ze wziększonym ryzykiem wystąpienia wad wrodzonych u płodu.
• Zwiększona częstość poronień w wyniku zakażenia świnką w ciągu pierwszych 3 miesięcy nie została dotychczas potwierdzona.

Rokowanie

Choroba trwa zwykle 7–10 dni. Rokowanie jest zwykle dobre, a powikłania występują stosunkowo rzadko. Przechorowanie prowadzi zwykle do uzyskania trwałej odporności.

Powikłania

• U 15–30% mężczyzn i chłopców, u których świnka występuje po okresie dojrzewania, dochodzi do zapalenia jąder, które w rzadkich przypadkach może prowadzić do niepłodności.
• Inne możliwe powikłania to zapalenie mózgu lub zapalenie opon mózgowych oraz głuchota jednostronna.

Dodatkowe informacje

• Zapalenie jąder.
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
• Świnka — informacje dla personelu medycznego.

Ilustracje

Powiększone węzły chłonne szyjne w przebiegu świnki

Świnka: jednostronna opuchlizna gruczołu ślinowego

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszzczak, lekarz (redaktor)
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Natalie Anasiewicz, lekarz, Fryburg Bryzgowijski