Rak jelita grubego i odbytnicy

Regional content

Content

Co to jest rak jelita grubego?

Omawiana choroba nowotworowa atakuje jelito grube i odbytnicę. Jelito grube składa się z kątnicy, wyrostka robaczkowego, okrężnicy, esicy i odbytnicy. W okrężnicy wyóżnia się wstępnicę, poprzecznicę i zstępnicę. Około dwie trzecie raków okrężniczo-odbytniczych rozwija się w ostatnim odcinku jelita grubego, najwięcej w odbytnicy. Prawie zawsze jest to tzw. gruczolakorak (określenie pochodzi od mikroskopowego obrazu tkanki nowotworowej). W większości przypadków objawy takie jak krew lub śluz w stolcu, zmienione rytmy wypróżnień, niedokrwistość, pojawiają się dopiero gdy choroba jest już bardzo zaawansowana, tak że bez badań przesiewowych wiele z tych nowotworów jest wykrywanych dopiero w późnym stadium.

Jelito grube

Guz w jelicie grubym

Rak jelita zajmuje drugie miejsce wśród wszystkich rodzajów nowotworów jako przyczyna zgonu u mężczyzn i kobiet w krajach uprzemysłowionych. U kobiet nowotwór ten jest drugim co do częstości występowania ogółem, a u mężczyzn — trzecim. Co roku raka okrężniczo-odbytniczego stwierdza się u około 40 na 100 000 osób, występuje on przeważnie po 50. roku życia.

Przyczyny

U pojedynczej osoby dotkniętej rakiem jelita grubego zwykle nie można powiązać choroby z jedną przyczyną, jednak badania obejmujące dziesiątki tysięcy uczestników pozwoliły zidentyfikować pewne czynniki, które zwiększają ryzyko jego rozwoju. Są one podzielone na dwie duże grupy:

Czynniki genetyczne
Czynniki środowiskowe

Podłoże genetyczne

Jeśli rodzeństwo lub rodzice chorowali na raka jelita grubego, statystyczne prawdopodobieństwo, że samemu zachoruje się wzrasta w porównaniu z populacją ogólną, u takich osób rak rozwija się we wcześniejszym wieku.

Istnieją również różne genetyczne choroby jelita grubego i odbytnicy, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka:

Rodzinna polipowatość gruczolakowata (ang. familial adenomatous polyposis — FAP): w tej chorobie w jelicie tworzy się duża liczba tzw. polipów. Są to wypukłości błony śluzowej jelita o wielkości do kilku centymetrów, które wystają do jego światła (tj. do wewnętrznej jamy, którą jelito otacza jak rura). Jeśli polipy przy FAP nie są usuwane, to u chorych przed 40. rokiem życia rozwinie się z nich rak.
Genetyczny niepolipowaty rak jelita grubego: Jeśli rodzice chorują na tę chorobę, jest wysoce prawdopodobne, że ich dzieci również zachorują na raka jelita grubego.

Czynniki środowiskowe

Czynniki, na które ma się wpływ również odgrywają ważną rolę w rozwoju raka jelita grubego. Przyjmuje się, że dieta bogata w błonnik chroni przed rakiem jelita grubego, brakuje jednak wiarygodnych dowodów naukowych. Spożywanie czerwonego i przetworzonego mięsa wydaje się zwiększać ryzyko wystąpienia raka w najniższych odcinkach jelita grubego. Termin „przetworzony” odnosi się do konserwacji — na przykład poprzez solenie, fermentację, wędzenie lub peklowanie — stosowanej przy produkcji między innymi kiełbasy lub szynki. Palacze częściej chorują na raka jelita grubego w porównaniu z osobami niepalącymi.

Choroby jelit

Przewlekłe choroby zapalne jelit, czyli choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju raka jelita. Odpowiednia terapia danego schorzenia może prawdopodobnie zmniejszyć ryzyko rozwinięcia się raka. W przypadku polipów jelita grubego o wielkości powyżej 1–1,5 cm zachodzi podwyższone ryzyko rozwoju nowotworu. Jeśli w błonie śluzowej jelita znajduje się duży, specyficznie ukształtowany gruczolak (początkowo łagodny guz), w niektórych przypadkach po kilku latach przekształca się on w raka jelita.

Inne czynniki

Ludzki wirus brodawczaka (HPV) jest powiązany z różnymi rodzajami raka. Według badań wirus ten wykrywany jest w 14% przypadkach raka okrężniczo-odbytniczego (najczęściej spotykany jest HPV typu 16).

Objawy

Lokalizacja guza wpływa na to, jakie objawy wystąpią i jakie są wyniki badań. Często guz rośnie powoli i może uwidaczniać się w różny sposób. Rak może rozwinąć się w każdej z części jelita grubego. Większość guzów znajduje się w końcowej części jelita w kształcie litery S (esicy) lub w odbytnicy.

Okrężnica zstępująca, esica i odbytnica

Biegunka lub zaparcia, znużenie, utrata masy ciała, ból brzucha w wyniku problemów z przechodzeniem treści pokarmowej mogą również wskazywać m.in. na raka jelita, niezależnie od tego, w którym odcinku znajduje się guz.

Objawy bardziej typowe dla lokalizacji w esicy (lewa strona jamy brzusznej) to zmiany w rytmie wypróżnień, uczucie niepełnego wypróżnienia, ewentualnie krew (świeża, czerwona) i śluz w stolcu, zaparcia i ból podczas wypróżniania. Te oznaki choroby zwykle pojawiają się wcześniej niż objawy wynikające ze wzrostu guza w prawej części jamy brzusznej.

U około jednej piątej pacjentów z lewostronnym rakiem jelita grubego pierwszym zauważonym objawem jest niedrożność jelit lub — w rzadkich przypadkach — pęknięcie jelita z zakażeniem otrzewnej wyściełającej jamę brzuszną (jedno i drugie jest stanem nagłym wymagającym pilnego zaopatrzenia w szpitalu).

Wielu pacjentów z rakiem jelita grubego zauważa krew w stolcu. Krew, której nie widać gołym okiem, a którą można wykryć jedynie za pomocą testu, nazywa się krwią utajoną. W niektórych przypadkach choroba początkowo objawia się tylko niedokrwistością (anemią), z takimi głównymi objawami jak zmęczenie i blada skóra.

Część wstępująca i poprzeczna jelita grubego

Guzy zlokalizowane w części wstępującej lub poprzecznej jelita grubego są często trudniejsze do wykrycia, ponieważ mają tendencję do wywoływania rozproszonych objawów, takich jak anemia (niedokrwistość), utajona krew w stolcu, znużenie, zmniejszony apetyt, utrata masy ciała i gorączka. w początkowym odcinku jelita grubego, czyli w jego części wstępującej, treść jelitowa jest płynna, a światło jelita szerokie. Przeszkody w przejściu muszą być zatem większe niż w przypadku lewostronnego guza, żeby jelito zostało przez nie zwężone i pojawiły się objawy takie jak zaparcia lub niedrożność jelit. U około połowy chorych, guz można wyczuć przez skórę brzucha. U niektórych to miejsce jest bolesne.

Odbytnica

Guz w odbytnicy może powodować zmieniony rytm wypróżnień (zaparcia), krew i śluz w stolcu. Duży guz może ponadto prowadzić do utraty masy ciała lub także niedokrwistości.

Krwawienie z jelita

Tkanka nowotworowa jest bardziej podatna na pękanie naczyń i krwawienie niż tkanka zdrowa, dzieje się tak również w przypadku guzów w jelicie. Najczęstszym wyjaśnieniem obecności krwi w stolcu jest jednak krwawienie pochodzące z hemoroidów. Objawia się to jako jasnoczerwona smuga krwi na papierze toaletowym lub jako jasnoczerwona krew w toalecie. Krew z guza położonego dalej w jelicie jest zwykle trudniejsza do wykrycia. Im wyżej w jelicie występuje krwawienie, tym bardziej krew jest połączona ze stolcem, jedynie krwawienie z dolnych części jelita jest czerwone. Jeśli krwawiący guz znajduje się w jednym z końcowych odcinków jelita (zstępnica/esica/odbytnica) można to rozpoznać po czerwonym przebarwieniu na zewnętrznej stronie stolca. Krwawienie z części wstępującej jelita (prawa strona) jest mniej widoczne i pojawia się jako ciemniejszy/czarny stolec.

Test na obecność ukrytej (utajonej) krwi przeprowadza się w gabinecie lekarskim z wykorzystaniem próbki stolca.

Badanie

Rak jelita grubego i odbytnicy może być trudny do wykrycia. Jeśli istnieje jakiekolwiek podejrzenie, lekarz zbada palpacyjnie brzuch i poszuka powiększonych struktur i guzków w okolicy żołądka, jelit i wątroby, może również palpacyjnie zbadać wnętrze odbytnicy palcem w rękawiczce, aby sprawdzić, czy wyczuwalny jest guz lub inne nieprawidłowości. W przypadku podejrzenia zmian w wątrobie lub innych narządach może zostać wykonane badanie ultrasonograficzne (USG).

Badania krwi przeprowadza się w celu określenia poziomów parametrów krwi (hemoglobina, czerwone krwinki itp.). Przedłużające się lub obfite krwawienia prowadzą do zmniejszenia ilości żelaza, co określa się na podstawie stężenia ferrytyny w badaniu krwi. Parametry wątrobowe we krwi pokazują, czy upośledzona jest czynność wątroby, co może świadczyć o przerzutach raka do wątroby. Dodatkowo we krwi można oznaczyć marker raka jelita grubego, którego stężenie może dostarczyć informacji o aktywności choroby w miarę jej leczenia.

Rektoskopia (endoskopia odbytnicy) powinna być wykonywana tylko w przypadku podejrzenia raka odbytnicy. Rektoskop ma średnicę 12–24 milimetrów i długość około 20–30 centymetrów. Przez tę rurkę lekarz może zbadać odbytnicę i najniższą część jelita grubego. Ok. 1/3 wszystkich guzów nowotworowych w jelicie grubym i odbytnicy można wykryć dzięki rektoskopii. Dokładne wyniki można również uzyskać za pomocą badania ultrasonograficznego z użyciem głowic wprowadzanych do odbytnicy (endosonografia).

W większości przypadków konieczne jest wykonanie badania endoskopowego całego jelita grubego. Kolonoskopia (wziernikowanie jelita grubego) to badanie, w którym lekarz wprowadza przez odbyt elastyczną rurkę o grubości palca. Przez kolonoskop można obejrzeć całe jelito grube od wewnątrz i pobrać próbki tkanek z wszelkich podejrzanych zmian.

Jeśli badanie wykaże, że w jelicie grubym lub odbytnicy znajduje się guz, wykonana zostanie również tomografia komputerowa (TK) płuc, żołądka oraz wątroby lub wszystkich narządów jamy brzusznej w celu wykrycia ewentualnych przerzutów. Ponadto TK może pokazać dokładnie, gdzie znajduje się guz jelita. Ma to kluczowe znaczenie w procesie przygotowania do operacji. Do wyboru rodzaju terapii konieczna jest dokładna wiedza o tym, jaki to rodzaj raka, gdzie jest zlokalizowany i jak duży już jest, a także czy występują przerzuty (a jeśli tak, to gdzie i jakich rozmiarów).

Leczenie

Leczenie raka jelita grubego uległo w ostatnich dekadach znacznej poprawie. Dziś jest to multidyscyplinarne zadanie dla zespołu chirurgów, radiologów, patomorfologów i onkologów. Podobnie jak w przypadku wielu innych powszechnych chorób, eksperci regularnie opracowują zalecenia (wytyczne) dotyczące leczenia raka jelita grubego, do których specjaliści mogą się stosować. Stosowane są różne procedury operacyjne, a także różne leki w ramach chemoterapii i radioterapii W wielu przypadkach łączy się wszystkie trzy procedury. Terapia zależy zarówno od rodzaju i rozmiaru guza, jak i od ogólnego stanu zdrowia osoby chorej.

Operacja

W większości przypadków głównym sposobem leczenia jest postępowanie operacyjne. Technika laparoskopowa (chirurgia małoinwazyjna) może być z powodzeniem stosowana u niektórych pacjentów. Procedura ta wiąże się zwykle z krótszym pobytem w szpitalu i mniejszym bólem po zabiegu. Otwarta operacja oferuje chirurgowi lepszy przegląd sytuacji i dlatego jest preferowana w wielu przypadkach.

Jeśli guz znajduje się w jelicie grubym, często wystarcza usunięcie chorego odcinka (w zależności od wielkości). Pozostałe odcinki jelita mogą być następnie zszyte koniec do końca. Jeśli jest to guz w odbytnicy, często konieczne jest usunięcie całego ostatniego odcinka jelita; wtedy osoby chore często potrzebują wytworzenia sztucznego ujścia jelita na powierzchni skóry (stomii).

Radioterapia/chemoterapia

Istnieją standardowe procedury doboru leków oraz intensywności i czasu trwania radioterapii. W ostatnich latach dokonał się ogromny postęp, zwłaszcza w leczeniu za pomocą chemoterapii. Nowe leki i ich kombinacje doprowadziły do uzyskania lepszych wyników i wyższych wskaźników przeżywalności. Jeśli w komórkach nowotworowych można wykryć określone cechy świadczące o konkretnej mutacji genetycznej, obecnie opcją terapeutyczną są indywidualnie dobrane substancje aktywne. W tej dziedzinie nadal prowadzone są intensywne badania.

Przerzuty

U jednej trzeciej pacjentów w momencie rozpoznania stwierdza się rozsiew (przerzuty), w takich przypadkach dokonuje się dokładnej oceny, czy rak jest jeszcze operacyjny. W niektórych przypadkach konieczne jest wstępne leczenie chemoterapią lub radioterapią poprzedzające zabieg chirurgiczny.

Opieka paliatywna i wspomagająca

W szczególnie zaawansowanych przypadkach terapia koncentruje się na łagodzeniu dolegliwości i spowalnianiu dalszego rozwoju guza za pomocą chemoterapii lub radioterapii. Nazywa się to opieką paliatywną. We wszystkich fazach leczenia należy dodatkowo łagodzić dolegliwości towarzyszące, takie jak ból, lęk, zaburzenia trawienia, nudności oraz utrata masy ciała. Jest to tak zwana terapia wspomagająca.

Ponieważ operacja raka jelita grubego często musi być dość rozległa, może dojść do naruszenia nerwów. Może to prowadzić do problemów z oddawaniem moczu lub z funkcjami seksualnymi. Jeśli konieczne jest wytworzenie sztucznego ujścia jelita (stomii), osoby chore, a czasem także ich bliscy lub opiekunowie mogą skorzystać ze specjalnej opieki pooperacyjnej, podczas której ćwiczą prawidłowe radzenie sobie ze stomią, jest to ważne m.in. ze względu na zapobieganie stanom zapalnym w tej okolicy.

Rokowanie długoterminowe

Rak jelita grubego to poważna choroba, ale im wcześniej zostanie wykryta, tym większe są szanse na wyleczenie. Całkowity wskaźnik przeżycia 5-letniego w przypadku raka jelita i odbytnicy wynosi około 60%; W przypadku rozpoznania na bardzo wczesnym etapie średnio 90% pacjentów po 5 latach nadal żyje. 80% nawrotów występuje w ciągu 1 roku od diagnozy. Po 4 latach nawroty choroby są nieliczne.

Obserwacja kontrolna

Po zakończeniu właściwej terapii przeprowadza się różnorodne badania kontrolne. Zwykle zaleca się pięcioletnią obserwację według określonego planu, który może się różnić w zależności od danej osoby i jej wywiadu chorobowego. W zależności od lokalizacji guza, w ramach wizyt kontrolnych mogą być wykonywane rektoskopie lub kolonoskopie, a często także inne badania. Celem jest jak najwcześniejsze wykrycie wznowy nowotworu (nawrotu), aby można było jak najszybciej zastosować odpowiednią terapię.

Środki ostrożności

W celu wczesnego wykrywania raka jelita stosuje się badania na obecność krew w stolcu (FOBT, Faecal Occult Blood Test, badanie stolca na krew utajoną) oraz badanie endoskopowe jelita grubego.

Badanie przesiewowe za pomocą kolonoskopii jest zalecane dla osób między 50. a 65. rokiem życia. Dalsze odstępy czasowe między powtórnymi badaniami zależą od uzyskanych wyników.

U osób, które uczestniczą w badaniach przesiewowych kolonoskopii/wczesnego wykrywania, badanie FOBT jest zbędne. U osób po 50. roku życia ze średnim ryzykiem zachorowania na raka jelita, które nie chcą poddać się kolonoskopii, badanie FOBT powinno być wykonywane co roku.

U osób z grupy zwiększonego ryzyka (krewni I. stopnia z rakiem jelita, towarzyszącymi mu przewlekłymi chorobami jelit) kolonoskopię należy zacząć wykonywać już od 40. roku życia. Poradę w tej sprawie można uzyskać od lekarza pierwszego kontaktu.

Jeśli istnieją choroby genetyczne zwiększające ryzyko zachorowania na raka, wszyscy członkowie rodziny powyżej 10. roku życia powinni wykonać badania genetyczne. W przypadku występowania odpowiedniej zmiany genetycznej eksperci zalecają coroczną kolonoskopię w celu wykrycia rozwijających się guzów we wczesnym stadium. W przypadku rozpoznania rodzinnej polipowatości jelita grubego, należy profilaktycznie całkowicie usunąć jelito grube i odbytnicę, najlepiej po okresie dojrzewania.

Osoby, które nie palą tytoniu, regularnie ćwiczą i utrzymują prawidłową masę ciała są statystycznie mniej narażone na zachorowanie na raka jelita. Przypuszczalnie dieta bogata w błonnik oraz unikanie czerwonego i przetworzonego mięsa obniża ryzyko zachorowania na ten nowotwór.

MEDIBAS