Występowanie

Zaburzenia snu narastają z wiekiem. Prawie 50% wszystkich osób powyżej 65 roku życia zgłasza zaburzenia snu. Wynikają one częściowo z braku aktywności lub choroby fizycznej. Stres, jaki zaburzenia snu wywołują u pacjentów i ich bliskich, jest często czynnikiem powodującym przyjęcie pacjenta do domu opieki. Wielu mieszkańcom placówek opiekuńczych nie udaje się w ciągu dnia zasnąć ani czuwać przez pełną godzinę. Podkreśla to, do czego mogą prowadzić zaburzenia snu.

Przyczyny

Jedną z możliwych przyczyn zmienionego snu u osób starszych jest słabnąca funkcja ośrodka odpowiedzialnego za rytm 24-godzinny w mózgu. To normalne, że rytm dnia i nocy zmienia się z wiekiem, tak że starsi ludzie są wcześniej zmęczeni wieczorem i budzą się wcześniej rano. Wahania poziomu hormonów w rytmie 24-godzinnym zmniejszają się, przez co różnica między dniem a nocą staje się mniejsza. Zmniejsza się również ilość snu głębokiego, a w zaawansowanym wieku sen głęboki może całkowicie zaniknąć. Oznacza to, że sen staje się płytszy i wyjaśnia, dlaczego osoby starsze budzą się kilka razy w ciągu nocy. Osoby starsze często doświadczają niskiej jakości snu.

Ponadto wiele chorób (przewlekłych) może prowadzić do uporczywych problemów ze snem. Zaburzenia snu mogą być spowodowane m.in. przez depresję, zaburzenia lękowe, zespół bezdechu sennego (chrapanie z przerwami w oddychaniu), zespół niespokojnych nóg, ból, choroby serca i płuc oraz skutki uboczne leków.

Leczenie

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne zaburzeń snu jest drugim wyborem, należy preferować terapie nielekowe. Leki nasenne są zalecane jedynie w krótkotrwałym leczeniu zaburzeń snu przez okres maksymalnie 3–4 tygodni. Długotrwałe stosowanie leków nasennych (zwłaszcza benzodiazepin) wiąże się z dużym ryzykiem rozwoju tolerancji i uzależnienia. Leki powodują również działania niepożądane, takie jak zmęczenie, senność i trudności z koncentracją w ciągu dnia. Szczególnie osoby starsze są narażone na zwiększone ryzyko upadku.

Badania i dane rejestrowe pacjentów z zaburzeniami snu wskazują, że stosowanie benzodiazepin wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością.

Leczenie niefarmakologiczne

Skoro długotrwała farmakoterapia powoduje działania niepożądane, a wpływ na sen jest wątpliwy, to co jeszcze można zrobić, aby poprawić jakość snu u osób starszych z zaburzeniami snu?

Jeśli lekarz stwierdzi prawdopodobną przyczynę podstawową (wtórne zaburzenia snu), leczenie jest ukierunkowane przede wszystkim na nią. W przypadku długotrwałych problemów ze snem bez wyraźnej przyczyny zaleca się terapię nielekową. Za najbardziej pomocne uznano ograniczenie czasu leżenia w łóżku, kontrolę bodźców i terapię światłem. Metody te są również częścią terapii poznawczo-behawioralnej. Wszystkie formy leczenia mogą być stosowane razem lub osobno. Ponadto istnieje poradnictwo z zakresu higieny snu, co jest ważne dla wszystkich cierpiących na zaburzenia snu

Ograniczenie czasu leżenia w łóżku

Ograniczenie czasu leżenia w łóżku polega na zmniejszeniu czasu spędzanego w łóżku do czasu, w którym faktycznie się śpi. Jeśli śpi się pięć godzin w nocy, czas w łóżku zostaje ograniczony do pięciu godzin. Ilość czasu, jaki wolno spędzić w łóżku, będzie z czasem dostosowywana do polepszonego snu. Jeśli śpi się więcej niż 85% czasu spędzonego w łóżku, czas spędzony w łóżku ulega wydłużeniu. Jeśli śpi się mniej niż 80% czasu spędzonego w łóżku, będzie on trwał bez zmian. Zabieg jest stresujący zarówno dla pacjenta, jak i dla opiekunów, ale większość pacjentów po takim zabiegu lepiej śpi i lepiej funkcjonuje w ciągu dnia. W niektórych placówkach opiekuńczych pacjenci kładzeni są do łóżek już o godzinie 19. Nie dziwi więc, że prowadzi do niskiej jakości snu i częstych przebudzeń.

Kontrola bodźców

Kontrola bodźców koryguje również niekorzystne zachowania podczas snu i wzmacnia związek między snem a łóżkiem. Podkreśla się tutaj, że łóżko powinno służyć tylko do spania. Jeśli nie uda się zasnąć w krótkim czasie (15 minut), należy wstać z łóżka i nie wracać do niego aż do ponownego zmęczenia. Czas porannego wstawania jest ustalony z góry i nie należy go dostosowywać do tego, ile się śpi każdej nocy. Zabieg ten wymaga zmotywowanego pacjenta, który jest w stanie przestrzegać instrukcji. Zanim nastąpi poprawa, w ciągu pierwszych 1–2 tygodni często obserwuje się nasilenie problemów ze snem. Kontrola bodźców jest szczególnie skuteczną formą leczenia długotrwałej bezsenności. Ta metoda prawdopodobnie najlepiej nadaje się dla osób starszych w dobrym stanie zdrowia, które mieszkają we własnych domach. W porównaniu z lekami nasennymi metoda ta okazała się równie skuteczna.

Światłoterapia

Rytm dobowy regulowany jest między innymi przez światło. Światło bezpośrednio wpływa na ośrodek rytmu dobowego w mózgu, nasz zegar biologiczny, poprzez siatkówkę oka. Ekspozycja na zbyt jasne światło wieczorem przesuwa rytm dobowy do tyłu, natomiast światło podawane rano przesuwa rytm dobowy do przodu. Terapia światłem przed snem może więc doprowadzić do tego, że rano będzie się spać dłużej. Terapia światłem bezpośrednio rano po przebudzeniu może spowodować, że następnego dnia obudzisz się wcześniej. Leczenie światłem (lampa o natężeniu 10 000 luksów przez co najmniej 30 minut) ma zastosowanie we wszystkich rodzajach zaburzeń rytmu okołodobowego.

Terapia światłem może być stosowana również w przypadku osób starszych, zwłaszcza z otępieniem. Osoby starsze (zwłaszcza pacjenci placówek opiekuńczych) mają kontakt ze znacznie mniejszą ilością światła niż osoby młodsze. W przypadku pacjentów z otępieniem, u których występują zaburzenia snu, pomocne powinno być wzmocnienie różnicy między dniem a nocą. Służą temu regularne zewnętrzne wyznaczniki rytmu, z których najważniejsze jest światło.

Potrzeba informacji

Istnieje ogromna potrzeba upowszechnienia wiedzy o tych dobrze udokumentowanych, nielekowych możliwościach leczenia, tak aby można było ograniczyć stosowanie leków nasennych.

Dodatkowe informacje

• Dobre wskazówki dla lepszego snu
• Bezsenność
• Bezsenność — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden