Co to jest opieka paliatywna?

Opieka paliatywna obejmuje leczenie, a także badania i rozwój kompetencji w zakresie chorób nieuleczalnych i zagrażających życiu. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów dotkniętych chorobami nowotworowymi. Odpowiednie zasady leczenia obowiązują również w innych przypadkach, takich jak obecność zaawansowanej choroby neurodegeneracyjnej oraz ciężkiej choroby serca i płuc. 

Lęk w przypadku zaawansowanej choroby

Osoby cierpiące na raka lub inną poważną chorobą w zaawansowanym stadium mogą zmagać się z szeregiem problemów psychicznymi. Najczęstsze dolegliwości psychiczne u tych pacjentów to depresja, lęk i splątanie, jak w przypadku majaczenia.

Zaburzenia lękowe to grupa chorób charakteryzujących się niepokojem i lękiem. Rozróżnia się np. krótkie, intensywne ataki jak w przypadku ataków paniki, jak i uporczywe dolegliwości o przewlekłym charakterze występujące przy uogólnionym zaburzeniu lękowym, jednak lęk, który towarzyszy poważnej chorobie, często nie osiąga poziomu zaburzenia lękowego.

Częstotliwość występowania

Zaburzenia psychiczne występują nieco częściej u osób ciężko chorych niż w populacji ogólnej. Częstotliwość występowania poszczególnych zaburzeń psychicznych zależy od stadium choroby. We wczesnej fazie ciężkiej choroby dominuje lęk i depresja. Mogą one objawiać się między innymi jako objawy fizyczne, którym towarzyszy silny ból, złe samopoczucie i trudności w oddychaniu. W ostatniej fazie choroby częściej występują objawy psychotyczne i majaczenie.

Przyczyny

Główną przyczyną lęku jest często konfrontacja z nieuleczalnością choroby i być może zbliżającym się zgonem. Dodatkowo mogą pojawić się problemy i zmartwienia natury społecznej, rodzinnej, ekonomicznej, duchowej i egzystencjalnej. Doświadczenia bezradności i samotności mogą dodatkowo zwiększać lęk.

Uszkodzenie mózgu, np. w wyniku guza lub promieniowania, zaburzenia metaboliczne i duszność mogą powodować objawy lękowe. Także niektóre leki mogą wywoływać objawy lękowe jako reakcję niepożądaną.

Diagnostyka

Rozpoznanie opiera się przede wszystkim na rozmowach lekarza z pacjentem. W proces terapeutyczny należy również zaangażować bliskich. Należy odróżnić normalne reakcje psychiczne od zaburzeń psychicznych, które wymagają specyficznej terapii. Należy również rozpoznać ewentualną współistniejącą depresję. Ponadto niektóre z objawów psychicznych mogą być spowodowane przez podstawową zaawansowaną chorobę lub reakcje niepożądane leków.

Objawy i oznaki lęku

Najczęściej objawy lękowe obejmują lękliwość, wewnętrzny niepokój, niemożność zrelaksowania się, trudności z koncentracją, drażliwość, zaburzenia snu, duszność, pocenie się i kołatanie serca.

U dzieci lęk może objawiać się jako przywiązanie, lęk przed separacją od bliskich członków rodziny lub ogólny niepokój.

Terapia

Celem terapii jest rozładowanie lęku i napięcia u pacjentów. 

Zaburzenia lękowe i inne zaburzenia psychiczne powinny być leczone. Jeśli objawy lękowe są spowodowane chorobami współistniejącymi, ich leczenie jest głównym celem.

Pacjenci powinni być zaangażowani w decyzje dotyczące terapii. Należy wspólnie wypracować realistyczne cele. W przypadku dzieci terapia powinna być zawsze prowadzona we współpracy z oddziałem specjalnym.

Terapia niefarmakologiczna

Rozmowy ukierunkowane i indywidualna opieka psychologiczna stanowią podstawę terapii niefarmakologicznej i zapobiegania dolegliwościom psychicznym. Lekarze powinni wspierać pacjentów w sytuacjach lękowych i udzielać im konkretnych informacji. To całkiem naturalne, że pacjenci wykazują reakcje emocjonalne. W trakcie rozmowy można wyjaśnić obawy i problemy. 

Spokojne otoczenie i głos lub dotyk znajomych osób mogą pomóc w uspokojeniu się.

W sposób wspomagający można stosować różne metody, np. ćwiczenia fizyczne, metody relaksacyjne, akupunkturę, hipnoterapię, terapię sztuką i muzyką, medytację, jogę i ćwiczenia uważności, aromaterapię, czy stymulację bazalną.

Farmakoterapia

Jeśli inne środki nie są wystarczające do złagodzenia lęku, można przepisać leki.

Z medycznego punktu widzenia istnieje ryzyko, że pacjenci mogą się uzależnić od środków uspokajających. Nie ma to jednak znaczenia dla osób o krótkiej oczekiwanej długości życia. Dlatego zwykle stosuje się benzodiazepiny. Mogą być one również podawane w postaci czopków, plastrów lub tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej. Aby wystąpił efekt uspokajający i łagodzący objawy, należy z czasem zwiększać dawkę, w niektórych przypadkach do wielokrotności dawki początkowej.

W przypadku wyraźnego lęku

W przypadkach wyraźnego lęku midazolam może być podawany w postaci ciągłego wlewu pod skórę. Terapia ta stosowana jest przede wszystkim u pacjentów z silnymi stanami lękowymi w ostatnich tygodniach życia. Należy złagodzić lęk i niepokój, które mogą prowadzić do uczucia oszołomienia, nie powinno jednak dojść do utraty przytomności. Terapia prowadzona jest pod starannym nadzorem personelu pielęgniarskiego i lekarzy.

Inne leki

Niektóre leki przeciwdepresyjne (np. SSRI lub SNRI) mogą być również stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych u pacjentów objętych opieką paliatywną. Aby uniknąć nawrotów, terapia powinna być kontynuowana przez okres 4–9 miesięcy.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenia lękowe
• Opieka paliatywna
• Techniki relaksacyjne
• Nudności i wymiotowanie
• Zaparcia
• Suchość ust
• Trudności z oddychaniem
• Poważna utrata masy ciała i osłabienie
• Depresja
• Majaczenie
• Benzodiazepiny
• Leki przeciwdepresyjne SSRI
• Lęk, opieka paliatywna — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)