Co to jest opieka paliatywna?
Opieka paliatywna obejmuje leczenie, a także badania i rozwój kompetencji w zakresie chorób nieuleczalnych i zagrażających życiu. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów dotkniętych chorobami nowotworowymi. Odpowiednie zasady leczenia obowiązują również w innych przypadkach, takich jak obecność zaawansowanej choroby neurodegeneracyjnej oraz ciężkiej choroby serca i płuc.
Lęk w przypadku zaawansowanej choroby
Osoby cierpiące na raka lub inną poważną chorobą w zaawansowanym stadium mogą zmagać się z szeregiem problemów psychicznymi. Najczęstsze dolegliwości psychiczne u tych pacjentów to depresja, lęk i splątanie, jak w przypadku majaczenia.
Zaburzenia lękowe to grupa chorób charakteryzujących się niepokojem i lękiem. Rozróżnia się np. krótkie, intensywne ataki jak w przypadku ataków paniki, jak i uporczywe dolegliwości o przewlekłym charakterze występujące przy uogólnionym zaburzeniu lękowym, jednak lęk, który towarzyszy poważnej chorobie, często nie osiąga poziomu zaburzenia lękowego.
Częstotliwość występowania
Zaburzenia psychiczne występują nieco częściej u osób ciężko chorych niż w populacji ogólnej. Częstotliwość występowania poszczególnych zaburzeń psychicznych zależy od stadium choroby. We wczesnej fazie ciężkiej choroby dominuje lęk i depresja. Mogą one objawiać się między innymi jako objawy fizyczne, którym towarzyszy silny ból, złe samopoczucie i trudności w oddychaniu. W ostatniej fazie choroby częściej występują objawy psychotyczne i majaczenie.
Przyczyny
Główną przyczyną lęku jest często konfrontacja z nieuleczalnością choroby i być może zbliżającym się zgonem. Dodatkowo mogą pojawić się problemy i zmartwienia natury społecznej, rodzinnej, ekonomicznej, duchowej i egzystencjalnej. Doświadczenia bezradności i samotności mogą dodatkowo zwiększać lęk.
Uszkodzenie mózgu, np. w wyniku guza lub promieniowania, zaburzenia metaboliczne i duszność mogą powodować objawy lękowe. Także niektóre leki mogą wywoływać objawy lękowe jako reakcję niepożądaną.
Diagnostyka
Rozpoznanie opiera się przede wszystkim na rozmowach lekarza z pacjentem. W proces terapeutyczny należy również zaangażować bliskich. Należy odróżnić normalne reakcje psychiczne od zaburzeń psychicznych, które wymagają specyficznej terapii. Należy również rozpoznać ewentualną współistniejącą depresję. Ponadto niektóre z objawów psychicznych mogą być spowodowane przez podstawową zaawansowaną chorobę lub reakcje niepożądane leków.
Objawy i oznaki lęku
Najczęściej objawy lękowe obejmują lękliwość, wewnętrzny niepokój, niemożność zrelaksowania się, trudności z koncentracją, drażliwość, zaburzenia snu, duszność, pocenie się i kołatanie serca.
U dzieci lęk może objawiać się jako przywiązanie, lęk przed separacją od bliskich członków rodziny lub ogólny niepokój.
Terapia
Celem terapii jest rozładowanie lęku i napięcia u pacjentów.
Zaburzenia lękowe i inne zaburzenia psychiczne powinny być leczone. Jeśli objawy lękowe są spowodowane chorobami współistniejącymi, ich leczenie jest głównym celem.
Pacjenci powinni być zaangażowani w decyzje dotyczące terapii. Należy wspólnie wypracować realistyczne cele. W przypadku dzieci terapia powinna być zawsze prowadzona we współpracy z oddziałem specjalnym.
Terapia niefarmakologiczna
Rozmowy ukierunkowane i indywidualna opieka psychologiczna stanowią podstawę terapii niefarmakologicznej i zapobiegania dolegliwościom psychicznym. Lekarze powinni wspierać pacjentów w sytuacjach lękowych i udzielać im konkretnych informacji. To całkiem naturalne, że pacjenci wykazują reakcje emocjonalne. W trakcie rozmowy można wyjaśnić obawy i problemy.
Spokojne otoczenie i głos lub dotyk znajomych osób mogą pomóc w uspokojeniu się.
W sposób wspomagający można stosować różne metody, np. ćwiczenia fizyczne, metody relaksacyjne, akupunkturę, hipnoterapię, terapię sztuką i muzyką, medytację, jogę i ćwiczenia uważności, aromaterapię, czy stymulację bazalną.
Farmakoterapia
Jeśli inne środki nie są wystarczające do złagodzenia lęku, można przepisać leki.
Z medycznego punktu widzenia istnieje ryzyko, że pacjenci mogą się uzależnić od środków uspokajających. Nie ma to jednak znaczenia dla osób o krótkiej oczekiwanej długości życia. Dlatego zwykle stosuje się benzodiazepiny. Mogą być one również podawane w postaci czopków, plastrów lub tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej. Aby wystąpił efekt uspokajający i łagodzący objawy, należy z czasem zwiększać dawkę, w niektórych przypadkach do wielokrotności dawki początkowej.
W przypadku wyraźnego lęku
W przypadkach wyraźnego lęku midazolam może być podawany w postaci ciągłego wlewu pod skórę. Terapia ta stosowana jest przede wszystkim u pacjentów z silnymi stanami lękowymi w ostatnich tygodniach życia. Należy złagodzić lęk i niepokój, które mogą prowadzić do uczucia oszołomienia, nie powinno jednak dojść do utraty przytomności. Terapia prowadzona jest pod starannym nadzorem personelu pielęgniarskiego i lekarzy.
Inne leki
Niektóre leki przeciwdepresyjne (np. SSRI lub SNRI) mogą być również stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych u pacjentów objętych opieką paliatywną. Aby uniknąć nawrotów, terapia powinna być kontynuowana przez okres 4–9 miesięcy.
Dodatkowe informacje
- Zaburzenia lękowe
- Opieka paliatywna
- Techniki relaksacyjne
- Nudności i wymiotowanie
- Zaparcia
- Suchość ust
- Trudności z oddychaniem
- Poważna utrata masy ciała i osłabienie
- Depresja
- Majaczenie
- Benzodiazepiny
- Leki przeciwdepresyjne SSRI
- Lęk, opieka paliatywna — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
- Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)